ছট পূজা বা ছঠ পূজা এক প্ৰাচীন ভাৰতীয় বৈদিক উৎসৱ(Chhath puja 2022) । ছট পূজা ভাৰতৰ বিহাৰ, ঝাৰখণ্ড, ওড়িশা, পশ্চিম বংগৰ লগতে নেপালৰ মধেশ অঞ্চলৰ স্থানীয় উৎসৱ । প্ৰতি বছৰে কাৰ্তিক শুক্ল পক্ষৰ ষষ্ঠী তিথিত ছট বা ছঠ পূজা অনুষ্ঠিত কৰা হয় । উত্তৰ ভাৰতৰ অন্যতম জনপ্ৰিয় উৎসৱ ছঠ ঘাইকৈ বিহাৰ, উত্তৰ প্ৰদেশ আদিত পালন কৰা হয় যদিও আজিকালি প্ৰায় সকলো ঠাইতে ইয়াৰ উদযাপন কৰা দেখা যায়(Chhath puja date timing and puja significance)।
পূজাৰ সময়
এইবাৰ ছট ২৮ অক্টোবৰৰ পৰা আৰম্ভ হৈ ৩১ অক্টোবৰত অন্ত পৰিব । ছঠ পূজাৰ দিনা সূৰ্য দেৱতা আৰু ষষ্ঠী মাতাৰ পূজা কৰা হয় । ইয়াৰ লগতে এই দিনটোত মহাদেৱৰো পূজা কৰা হয় ।
এই উৎসৱক সূৰ্য ষষ্ঠী নামেৰেও জনা যায় । শিশুসকলৰ বাবেও ছঠ পূজা পালন কৰা হয় । এই উ ৎসৱত ৩৬ ঘণ্টীয়া নিৰ্জলা ব্ৰত পালন কৰা হয় ।
নাহয় খাইৰে আৰম্ভ হয় ছঠ পূজাৰ(Chhath Puja Nahaye Khaye)। এই দিনটোত উপবাসীয়ে নদীত স্নান কৰে, তাৰ পিছত মাত্ৰ এবিধ আহাৰহে খোৱা হয় । এইবাৰ নাহাই খায় ২৮ অক্টোবৰত ।
দ্বিতীয় দিন- খৰ্ণা
ছঠ মাহৰ দ্বিতীয় দিনটোক খৰ্ণা বোলা হয় । আজিৰ দিনটোত ভোগ প্ৰস্তুত কৰা হয় । মিঠা ভাত বা পানী লাওৰ খিচিৰি সন্ধিয়া খোৱা হয় । দ্বিতীয় দিনৰ প্ৰসাদৰ লগে লগে তৃতীয় দিনৰ ব্ৰত আৰম্ভ হয় । এইবাৰ খৰ্ণা হৈছে ২৯ অক্টোবৰ ।
তৃতীয় দিন- অৰ্ঘ্য
তৃতীয় দিনটো ছঠ পূজাত আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি গণ্য কৰা হয় । এই উপলক্ষে সন্ধিয়া ভগৱান সূৰ্যক অৰ্ঘ্য আগবঢ়োৱাৰ পৰম্পৰা আছে আৰু বাঁহৰ টোকৰিত ফলমূল, থেকুৱা, চাউলৰ লাডু আদিৰে অৰ্ঘ্যৰ সজাই তোলা হয় ।
ইয়াৰ পিছত যিয়ে ব্ৰত ৰাখে তেওঁ পৰিয়ালসহ সূৰ্যদেৱক অৰ্ঘ্য আগবঢ়ায় আৰু এই দিনটোত অস্ত যোৱা সূৰ্যৰ পূজা কৰা হয় । ৩০ অক্টোবৰৰ দিনা দিয়া হ’ব ছঠ পূজাৰ প্ৰথম অৰ্ঘ্য । এই দিনটোত সূৰ্যাস্তৰ সময় ০৫:৩৪ বজাৰ পৰা আৰম্ভ হ’ব ।
চতুৰ্থ দিন- উষা অৰ্ঘ্য
চতুৰ্থ দিনা উদয় হোৱা সূৰ্যক অৰ্ঘ্য প্ৰদান কৰা হয় । এই অৰ্ঘ্য প্ৰায় ৩৬ ঘণ্টা ব্ৰত ৰখাৰ পিছত দিয়া হয় । ৩১ অক্টোবৰত উদীয়মান সূৰ্য্যক অৰ্ঘ্য প্ৰদান কৰা হ’ব । এই দিনটোত সূৰ্য্য উদয় হ’ব সন্ধিয়া ৬.২৭ বজাত। ইয়াৰ পিছত ৰোজা ভংগ কৰাৰ পিছত ৰোজা শেষ হ’ব ।
ছট পূজাৰ তাৎপৰ্য
এই উৎসৱৰ মূল দেৱতা হৈছে সূৰ্য আৰু তেওঁৰ দুই পত্নী ঊষা আৰু সন্ধ্যা(Chhath puja significance) । কিছুমানৰ মতে ঊষাদেৱীক ছঠী মাইয়া বুলি মূল আৰাধ্য দেৱী বুলি গণ্য কৰা হয় ।
তেওঁ সূৰ্য দেৱতাৰ সৰু পত্নী আছিল বাবে ছটি মাইয়া (সৰু মা) বোলে আৰু উৎসৱৰ নামো ছট উৎসৱ বোলে । আনহাতে কিছু লোকৰ মতে ষষ্ঠী তিথিত অনুষ্ঠিত হোৱা বাবে ষষ্ঠী শব্দৰ পৰায়ে উৎসৱটোৰ নাম ছঠ বা ছট হৈছে । মূলতঃ হিন্দু উৎসৱ যদিও কিছুমান মুছলমান বা আন ধৰ্মৰ মানুহেও এই পূজা অনুষ্ঠিত কৰে ।
এই পূজাৰ নীতি-নিয়ম চাৰিদিন পালন কৰা হয় । ইয়াৰ ৰীতি সমূহৰ ভিতৰত পৱিত্ৰ স্নান, নিৰ্জলা ব্ৰত, বহু সময় পানীত সোমাই থকা, সূৰ্য প্ৰাৰ্থনা আৰু উদিত আৰু মাৰ যোৱা সূৰ্যক অৰ্ঘ্য প্ৰদান ।
ছঠীৰ দিনা কি কৰা উচিত
যিসকল লোকে সন্তান জন্ম দিব বিচাৰে, তেওঁলোকে ছঠৰ দিনা ১০৮ বাৰ এই মন্ত্ৰ জপ কৰিব লাগে "ऊं ह्रां ह्रीं ह्रौं स: सूर्याय नम:"।
যিসকল লোকে চাকৰি নাপায় বা ঘৰত আৰ্থিক সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে, তেওঁলোকে আজিৰ দিনটোত সূৰ্যদেৱৰ মন্ত্ৰ "অম ঘৃণীহ সূৰ্য্যয় নমঃ" জপ কৰিব লাগে ।
শিশুসকলৰ সুখ আৰু সমৃদ্ধিৰ বাবে আজিৰ দিনটোত ভগৱান সূৰ্যক অৰ্ঘ্য প্ৰদান কৰাৰ লগতে জীৱ-জন্তু আৰু চৰাইক ঘেঁহুৰ আটা আৰু গুড়ৰে তৈয়াৰী ব্যঞ্জন খুৱাব লাগে।
পূজাৰ উৎপত্তি
এই পূজাৰ কেতিয়া উৎপত্তি হৈছিল তাৰ কোনো স্পষ্ট নিদৰ্শন পোৱা নাযায় । কিন্তু কিছুমান পৌৰাণিক আখ্যানত ছঠ পূজাৰ নীতি নিয়মৰ লগত মিল থকা উৎসৱ দেখা যায়। ঋকবেদতৰ শ্লোকসমূহত সূৰ্য বন্দনাৰ স্পষ্ট নিদৰ্শন আছে । ভাৰতীয় সভ্যতাৰ লগতে গ্ৰীক, ৰোমান, ইজিপ্ট আদিৰ সভ্যতাসমূহতো সূৰ্য মুখ্য দেৱতা আছিল । সেইদৰে ঊষায়ো বৈদিক দেৱী ।
বেদত উল্লেখ থকা মতে তেওঁ হৈছে পুৱাৰ দেৱী আৰু অশ্বিন সকলৰ মাতৃ । অগ্নি, সোম আৰু ইন্দ্ৰ আদি দেৱতাসকলৰ পিছত তেঁৱে হৈছে আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য বৈদিক দেৱী ।
ৰাত্ৰি হৈছে তেওঁৰ ভগ্নী যিয়ে হয়তো পিছলৈ পৌৰাণিক যুগত সন্ধ্যা আৰু ছায়া ৰূপত কল্পয়িত কৰা হ’ল । ৰামায়ণত উল্লেখ থকাৰ মতে ৰামৰ কুলদেৱতা সূৰ্যৰ বাবে ৰাম আৰু সীতায়ে এই পূজা কৰিছিল । মহাভাৰতত উল্লেখ থকাৰ মতে দ্ৰৌপদীয়ে ধম্য ঋষিৰ উপদেশৰ মতে সূৰ্যক আৰাধনা কৰি অক্ষয় পাত্ৰ লাভ কৰিছিল ।
লগতে মহাবীৰ কৰ্ণয়েও কঁকাললৈকে পানীত সোমাই সূৰ্য উপাসনা কৰাৰ কথা উল্লেখ আছে । আজিও ছঠ পূজা উদযাপন কৰা সকলে কঁকাললৈকে পানীত নামি সূৰ্য বন্দনা কৰা দেখা যায় । আন এক আখ্যান মতে পাণ্ডুয়ে ঋষি হত্যাৰ পাপৰ প্ৰায়শ্চিত্তৰ কাৰণে পত্নী কুন্তী আৰু মাদ্ৰীৰ সৈতে বনত থাকোঁতে পুত্ৰ প্ৰাপ্তিৰ বাবে সৰস্বতী নদীৰ পাৰত সূৰ্যৰ উপাসনা আৰু ব্ৰত কৰিছিল ।
পুৰাণৰ মতে প্ৰথম মনু প্ৰিয়বতৰ কোনো সন্তান নাছিল । সেয়ে তেওঁৰ পিতৃ কাশ্যপ মুনিয়ে পুত্ৰেষ্ঠী যজ্ঞ কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিলে । ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ পত্নী মালিনীয়ে মৃত পুত্ৰ এটি জন্ম দিলে । মৃত শিশু দেখি তেওঁলোকে বিলাপ কৰি থাকোঁতে আকাশৰ পৰা এগৰাকী দিব্য কন্যা প্ৰকট হ’ল । তেওঁ নিজকে ব্ৰহ্মাৰ মানস পুত্ৰী বুলি চিনাকি দিলে আৰু মৃত পুত্ৰক স্পৰ্শ কৰাৰ লগে লগে সি জী উঠিল । এতিয়াও ঊষা দেৱী বা ছঠি মাইয়াৰ মূৰ্তি কোলাত কেঁচুৱালৈ থকা অৱস্থাত কল্পনা কৰা হয় আৰু পুত্ৰ প্ৰাপ্তিৰ বাবে ব্ৰত উপাসনা কৰা হয় । তদুপৰি লৌকিক দেৱী হিচাপে আন বহুতো লোককথা আখ্যান হিচাপে মানুহৰ মুখে মুখে চলি আহিছে ।
লগতে পঢ়ক: Chhath Puja 2022: এই পদ্ধতিৰে ছট পূজাৰ বাবে সহজতে প্ৰস্তুত কৰক থেকুৱা
