ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ 1 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਅੰਤਰਿਮ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗੀ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ 15ਵਾਂ ਅੰਤਰਿਮ ਬਜਟ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰਾ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਹੋਏ ਦੰਗਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਆਰਕੇ ਸ਼ਨਮੁਖਮ ਨੇ 26 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਬਜਟ ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਹੀ ਸੀ।
ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬਜਟਾਂ ਬਾਰੇ:-
- ਭਾਰਤ ਗਣਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਬਜਟ, 1950-51: ਤਤਕਾਲੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਜੌਹਨ ਮਥਾਈ ਨੇ 28 ਫਰਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਗਣਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਬਜਟ ਦੇ ਕੁਝ ਵੇਰਵੇ ਉਦੋਂ ਲੀਕ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
- ਜਨਤਕ ਬਜਟ, 1968-69: ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ 29 ਫਰਵਰੀ 1968 ਨੂੰ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਬਜਟ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਸੋਕੇ, ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਇਸੇ ਬਜਟ ਵਿੱਚ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ‘ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਭੱਤਾ’ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਸਵੈ-ਮੁਲਾਂਕਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦੇਸਾਈ ਨੇ 10 ਕੇਂਦਰੀ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਜਟਾਂ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਹੈ।
- ਬਲੈਕ ਬਜਟ, 1973-74: ਸਾਲ 1973 ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਗੰਭੀਰ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਘਾਟਾ 550 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਤਤਕਾਲੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਯਸ਼ਵੰਤਰਾਓ ਬੀ ਚਵਾਨ ਨੇ 28 ਫਰਵਰੀ 1973 ਨੂੰ ‘ਬਲੈਕ ਬਜਟ’ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।
- ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਅੰਤਰਿਮ ਬਜਟ, 1977-78: 28 ਮਾਰਚ 1977 ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਹੀਰੂਭਾਈ ਮੂਲਜੀਭਾਈ ਪਟੇਲ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਣ ਸਿਰਫ਼ 800 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸੀ।
- ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਬਜਟ, 1991-92: ਪੀਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ, 24 ਜੁਲਾਈ 1991 ਨੂੰ, ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਰਥਿਕ ਪਤਨ ਦੀ ਕਗਾਰ 'ਤੇ ਸੀ। ਪੀਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਨੇ ਆਯਾਤ-ਨਿਰਯਾਤ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ, ਕਸਟਮ ਡਿਊਟੀ ਨੂੰ 220 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ 150 ਫੀਸਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਜਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
- ਡ੍ਰੀਮ ਬਜਟ, 1997-98: ਫਰਵਰੀ 1997 ਵਿੱਚ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਪੀ. ਚਿਦੰਬਰਮ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ 'ਡ੍ਰੀਮ ਬਜਟ' ਨੇ ਕਸਟਮ ਡਿਊਟੀ ਨੂੰ 40 ਫੀਸਦੀ ਘਟਾ ਕੇ ਐਕਸਾਈਜ਼ ਡਿਊਟੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸਰਲ ਬਣਾਇਆ। ਕਾਲੇ ਧਨ ਦੀ ਰਿਕਵਰੀ ਲਈ ਆਮਦਨ ਸਕੀਮ ਦੇ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਸਮੇਤ ਕਈ ਵੱਡੇ ਟੈਕਸ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
- ਮਿਲੇਨੀਅਮ ਬਜਟ, 2000-01: ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਯਸ਼ਵੰਤ ਸਿਨਹਾ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਬਜਟ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਵਿਕਾਸ ਹੱਬ ਵਜੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਨਿਰਯਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਈਟੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।
