डेहराडून : केवळ उत्तराखंडच नाही तर देशातील अनेक राज्ये सध्या दूध उत्पादनाबाबत वाईट परिस्थितीशी झुंजत आहेत. गेल्या वर्षभरात दुधाचे उत्पादन १० ते ४० टक्क्यांनी घटले ही चिंतेची बाब आहे. यामागे अनेक कारणे असू शकतात, परंतु लम्पी व्हायरस हे सर्वात मोठे कारण मानले जाते. उत्तराखंडमध्ये, कमी उत्पादनाची ही परिस्थिती आहे जेव्हा हा विषाणू राज्यातील बहुतेक जिल्ह्यांमध्ये पोहोचू शकला नाही आणि त्याने भयंकर स्वरूप धारण करण्यापूर्वीच लसीद्वारे त्याचे नियंत्रण केले गेले.
रोगामुळे दुधाचे उत्पादन घटले : 1970 मध्ये भारतात श्वेतक्रांती सुरू झाली. देशातील अत्यंत कमी दुधाचे उत्पादन झपाट्याने वाढवणे आणि या क्षेत्राला रोजगारासह अर्थव्यवस्थेच्या क्षेत्रात नवीन उंचीवर नेणे हा त्याचा उद्देश होता. चांगली गोष्ट म्हणजे देश या कल्पनेने पुढे जाऊ शकला आणि दूध उत्पादनात लक्षणीय वाढ झाली, पण 1970 च्या श्वेतक्रांतीच्या उद्दिष्टाला लम्पी व्हायरसने मोठा धक्का दिला.
दुधाचे भाव वाढवले : तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की या विषाणूमुळे केवळ उत्तराखंडमध्येच नाही तर देशातील अनेक राज्यांमध्ये दूध उत्पादनावर परिणाम झाला आहे. उत्तराखंडमधील दुग्धोत्पादनाच्या आकडेवारीवर नजर टाकली तर, २०२०-२१ या आर्थिक वर्षात राज्यातील दुग्धोत्पादन सुमारे ६ टक्के दराने वाढले होते. ते सध्याच्या काळात कमालीच्या घसरणीकडे जात असल्याचे दिसून आले. साधारणपणे हिवाळ्यात दुधाचे भाव वाढवले जात नाहीत, पण उत्तराखंडमध्ये ही पहिलीच वेळ आहे. जेव्हा दुधाची किंमत 4 रुपये वरून 7 रुपये करण्यात आली आहे. मागणी वाढल्याने आणि उत्पादनात घट झाल्यामुळे हे घडले आहे.
उत्तराखंडसह ही राज्ये प्रभावित झाली : मोठी गोष्ट म्हणजे शेजारील राज्यांचे दूध व्यावसायिक उत्तराखंडमधून दूध खरेदी करण्यासाठी अधिक प्रयत्न करत आहेत. त्यामुळे उत्तराखंडमध्ये दुधाची उपलब्धता आणखी कमी होत आहे. या राज्यांतील व्यावसायिकांचा हा प्रयत्न आहे कारण त्यांच्या राज्यातील दुधाचे उत्पादनही मोठ्या प्रमाणात घटले आहे. ही परिस्थिती केवळ उत्तराखंडमध्ये नाही, देशातील इतर राज्यांमध्येही हीच परिस्थिती आहे, ज्याप्रकारे लम्पी विषाणूचा दुभत्या जनावरांवर परिणाम झाला आहे, त्यामुळे अनेक राज्यांच्या उत्पादनात मोठी घट झाली आहे. तर जम्मू-काश्मीरसह उत्तराखंड, हरियाणा, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, महाराष्ट्र, पंजाब आणि मध्य प्रदेश प्रभावित झाले आहेत. त्यामुळे राज्याच्या महसुलापासून ते पशुपालकांच्या व्यवसायाला मोठा फटका बसला आहे.
काय म्हणतात तज्ज्ञ : तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, देशातील बहुतांश राज्यांमध्ये यामुळे राज्य डेअरी फेडरेशनला 10 ते 15 टक्के कमी दूध मिळू शकले आहे. जरी उत्तराखंड दुधाच्या उत्पादनामुळे अधिक तोट्याकडे जाऊ शकला असता, परंतु पशुपालकांना लस वेळेवर पोहोचवल्यामुळे यातील काही समस्या कमी होऊ शकल्या. डेहराडूनच्या पशुपालकांचे म्हणणे आहे की उधम सिंह नगर हरिद्वारच्या काही ठिकाणी या विषाणूचा खूप परिणाम झाला आहे, तर डेहराडूनच्या विकास नगर भागात मोठ्या प्रमाणात जनावरांचे नुकसान झाले आहे. परंतु लसीचा वेळेवर वापर केल्यामुळे नुकसानीतही बऱ्यापैकी घट झाली आहे.
