શું છે ભારતમાં શિશુ મૃત્યુ દરની વર્તમાન સ્થિતિ ?

ન્યુઝ ડેસ્ક: ભારતના રાષ્ટ્રીય સર્વેક્ષણના નવીનતમ આરોગ્ય ડેટા દર્શાવે છે કે,2019 અને 2021 ની વચ્ચે જન્મેલા દર 1,000 બાળકોએ એક વર્ષથી ઓછી ઉંમરના 35 બાળકો મૃત્યુ પામ્યા હતા, જે 2015-16માં 1,000 જીવંત જન્મો દીઠ 41 શિશુ મૃત્યુ કરતાં 15 ટકા ઓછા છે. સરેરાશ નવજાત મૃત્યુદર (neonatal mortality rate), જે દર 1,000 જન્મો માટે જીવનના પ્રથમ 28 દિવસમાં મૃત્યુ પામ્યા. ભારતમાં 2015-16માં લગભગ 30 મૃત્યુની સંખ્યા ઘટીને 2019-21માં 25 થઈ ગયો છે. જો આપણે રાજ્યોની વાત કરીએ તો ટકાવારીના આધારે સૌથી વધુ સુધારો સિક્કિમમાં જોવા મળ્યો હતો જ્યારે સૌથી વધુ વધારો ત્રિપુરામાં જોવા મળ્યો હતો.સૌથી નીચો નવજાત શિશુ અને બાળ મૃત્યુદર ધરાવતા રાજ્યોમાં સિક્કિમ, પુડુચેરી, કેરળ અને ગોવાનો સમાવેશ થાય છે.

આ પણ વાંચો: જાણો BPA સ્વાસ્થ્ય માટે છે કેટલું હાનિકારક, અને કઈ રીતે શરીરમાં કરશે પ્રવેશ

• શિશુ મૃત્યુ દર (Infant Mortality Rate) માત્ર તબીબી પરિબળોને આભારી ન હોઈ શકે, જેમાં આરોગ્યસંભાળ સેવાઓ, આરોગ્ય માળખાકીય સુવિધાઓ, પ્રસૂતિ/ગર્ભાવસ્થા સંભાળ, માતાનું સ્વાસ્થ્ય, જન્મ પછીની સંભાળ, રસીકરણ અને એકંદર નિવારક આરોગ્ય પ્રણાલીનો સમાવેશ થાય છે, પરંતુ ઊંડી સામાજિક સમસ્યાઓનો પણ સમાવેશ થાય છેજેમ કે, કુપોષણ અને સ્વચ્છતા. ભારતમાં દર વર્ષે અંદાજે 26 મિલિયન બાળકો જન્મે છે. 2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ, બાળકોનો હિસ્સો 0-6 વર્ષની કુલ વસ્તીના 13% જેટલો છે. નેશનલ હેલ્થ મિશન (National Health Mission) હેઠળ બાળ આરોગ્ય કાર્યક્રમ વ્યાપકપણે એવા હસ્તક્ષેપોને એકીકૃત કરે છે જે બાળકોના અસ્તિત્વમાં સુધારો કરે છે અને શિશુ અને પાંચ વર્ષથી ઓછી વયના મૃત્યુદરમાં ફાળો આપતા પરિબળોને સંબોધિત કરે છે. તે હવે સારી રીતે જાણીતું છે કે, બાળકના અસ્તિત્વને એકલતામાં સંબોધિત કરી શકાતું નથી કારણ કે તે માતાના સ્વાસ્થ્ય સાથે જટિલ રીતે જોડાયેલું છે, જે તેના સ્વાસ્થ્ય અને કિશોરાવસ્થાના વિકાસ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે.

• બાળકના અસ્તિત્વમાં સુધારો કરવા માટે જીવનના નિર્ણાયક તબક્કા દરમિયાન કાળજી પર ભાર મૂકે છે તે સતત સંભાળની વિભાવનાને રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમ હેઠળ અનુસરવામાં આવી રહી છે. આ અભિગમનું બીજું એક પરિમાણ એ સુનિશ્ચિત કરવાનું છે કે, જટિલ સેવાઓ ઘર પર, સમુદાયની પહોંચ દ્વારા અને વિવિધ સ્તરે પ્રાથમિક, પ્રથમ રેફરલ એકમો, તૃતીય આરોગ્ય સંભાળ સુવિધાઓ દ્વારા આરોગ્ય સુવિધાઓ દ્વારા ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે. NHM (National Health Mission) ઉપરાંત ભારત સરકારે દેશમાં માતા અને બાળ મૃત્યુદર ઘટાડવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે વિવિધ નવી અને ચાલુ યોજનાઓ રજૂ કરી છે. આમાં ભારતીયોની નવી પેઢીની તંદુરસ્તી સુનિશ્ચિત કરવા માટે આવશ્યક સેવાઓની સંપૂર્ણ શ્રેણી આવરી લેવામાં આવી છે. જો કે, એ મહત્વનું છે કે ત્યાં સતત કાળજી રાખવામાં આવે અને ખાસ કરીને નિમ્ન-પ્રદર્શનવાળા પ્રદેશોમાં ધ્યાન ક્યારેય નષ્ટ ન થાય, જેથી આ કાર્યક્રમોના પરિણામોની ચુકવણી કરવામાં આવે.

આ પણ વાંચો: શું કુદરતી અને રસીની રોગપ્રતિકારક શક્તિમાં ફરક હોય છે ?

• દર વર્ષે 25 મિલિયન બાળકોના જન્મ સાથે, વિશ્વના વાર્ષિક બાળજન્મમાં ભારતનો હિસ્સો લગભગ પાંચમા ભાગનો છે. દર મિનિટે તેમાંથી એક બાળક મૃત્યુ પામે છે. તમામ માતાના મૃત્યુમાંથી લગભગ 46 ટકા અને નવજાત મૃત્યુના 40 ટકા જન્મ પછીના પ્રથમ 24 કલાક પ્રસૂતિ દરમિયાન થાય છે. નવજાત શિશુના મૃત્યુના મુખ્ય કારણોમાં પ્રી-મેચ્યોરિટી 35 ટકા, નવજાત ચેપ 33 ટકા, જન્મજાત અસ્ફીક્સિયા 20 ટકા અને જન્મજાત ખોડખાંપણ 9 ટકા છે. કુશળ જન્મ પરિચારકો અને કટોકટી પ્રસૂતિ સંભાળની ઍક્સેસને સક્ષમ કરીને ડિલિવરી દરમિયાન અને પછી મૃત્યુ મોટે ભાગે અટકાવી શકાય છે. નવા જન્મ પછીના સમયગાળામાં, ઓરી અને અન્ય રસી-નિવારણ કરી શકાય તેવા રોગો સામે વહેલા અને વિશિષ્ટ સ્તનપાન અને રસીકરણ સાથે જીવિત રહેવાનો દર પણ ઝડપથી વધે છે. ભારતમાં લગભગ 3.5 મિલિયન બાળકો ખૂબ વહેલા જન્મે છે, 1.7 મિલિયન બાળકો જન્મજાત ખામીઓ સાથે જન્મે છે, અને 10 લાખ નવજાત શિશુઓને દર વર્ષે સ્પેશિયલ ન્યૂ બોર્ન કેર યુનિટ્સ (Special New-born Care Units)માંથી રજા આપવામાં આવે છે. આ નવજાત બાળકો મૃત્યુ, સ્ટંટીંગ અને વિકાસમાં વિલંબના ઉચ્ચ જોખમમાં રહે છે.

• 1990 માં નવજાત મૃત્યુના એક તૃતીયાંશથી ઘટીને આજે કુલ નવજાત મૃત્યુના એક ક્વાર્ટરની નીચે આવી ગયેલા વૈશ્વિક નવજાત મૃત્યુદરના બોજના હિસ્સા સાથે ભારતે નવજાત મૃત્યુદર ઘટાડવામાં પ્રગતિ કરી છે. ભારતમાં 2000 ની સરખામણીએ 2017 માં દર મહિને લગભગ 10 લાખ ઓછા નવજાત મૃત્યુ અને 10 હજાર ઓછા માતૃ મૃત્યુ થયા છે. આ આરોગ્ય સુવિધાઓમાં વધુને વધુ મહિલાઓને પ્રસૂતિ કરવાનું પરિણામ છે. માત્ર એક દાયકા પહેલાં કુશળ જન્મ પરિચારિકાના સમર્થન વિના, દસમાંથી છ મહિલાઓએ તેમના ઘરે પ્રસૂતિ કરાવી, જે પોતાને અને તેમના નવજાત શિશુ બંનેને જોખમમાં મૂકે છે. આજે, આરોગ્ય સુવિધામાં દસમાંથી આઠ મહિલાઓ પ્રસૂતિ કરાવતી હોવાથી આ સંખ્યામાં ત્રણ ગણો ઘટાડો થયો છે. સેવા વિતરણની ગુણવત્તા, જોકે કવરેજમાં વધારા સાથે ગતિ જાળવી શકી નથી. માત્ર 42 ટકા લોકોમાં સ્તનપાનની પ્રારંભિક શરૂઆત મૃત જન્મનો ઊંચો દર 1000 જન્મ દીઠ 5 અને SNCUsમાં ગૂંગળામણને કારણે થતા ઘણા મૃત્યુ એ સમગ્ર દેશમાં આરોગ્યસંભાળ વિતરણની નીચી ગુણવત્તાના પરિણામો છે. કવરેજમાં વધારો 21 ટકા (NFHS 4) મહિલાઓ સાથે પણ અસમાન રહ્યો છે, જેમાંથી મોટાભાગની આદિવાસી છે અને સૌથી ગરીબ પરિવારોમાંથી, ઘણી વાર મુશ્કેલ વિસ્તારોમાં, હજુ પણ તેમના ઘરે પ્રસૂતિ થાય છે.

• નવજાત શિશુના જીવનના પ્રથમ 28 દિવસ એ માતૃત્વ અને નવજાતની ગૂંચવણોના નિવારણ અને વ્યવસ્થાપન માટેની તકોની મહત્વપૂર્ણ વિન્ડો છે, જે અન્યથા જીવલેણ સાબિત થઈ શકે છે. જો કે ભારતે બાળ મૃત્યુદર ઘટાડવામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ દર્શાવી છે, હવે બાળકી પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને સૌથી વધુ હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા લોકો સુધી પહોંચવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે. જ્યારે દેશમાં SNCUના (Special New-born Care Units)ઝડપી સ્કેલ-અપથી નવજાત મૃત્યુદરમાં ઘટાડો થયો છે, ત્યારે તે નવજાત કન્યાઓની સંભાળ મેળવવામાં સામાજિક-સાંસ્કૃતિક અવરોધોને પણ પ્રકાશમાં લાવ્યા છે. ઘણા કિસ્સાઓમાં, ખાસ કરીને બિહાર, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન અને ઉત્તર પ્રદેશના રાજ્યોમાં નવજાત છોકરીઓને યોગ્ય સંભાળના અધિકારથી વંચિત રાખવામાં આવે છે. મફત સેવાની ઉપલબ્ધતા હોવા છતાં, SNCU (Special New-born Care Units)માં અડધાથી ઓછા 41 ટકા પ્રવેશ છોકરીઓના છે. 2019 માં, સમગ્ર ભારતમાં 849 થી વધુ SNCU માં 190,000 ઓછી નવજાત છોકરીઓને દાખલ કરવામાં આવી હતી. જો કે પુરાવાઓ નવજાત છોકરીઓને જૈવિક રીતે મજબૂત તરીકે દર્શાવે છે, તેઓ વ્યાપક પુરૂષ બાળકની પસંદગીને કારણે સામાજિક રીતે સંવેદનશીલ રહે છે, જે ઉચ્ચ શિશુમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે અને પાંચ કરતાં ઓછી છોકરીઓના મૃત્યુદરમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. ભારત વિશ્વનો એકમાત્ર એવો મોટો દેશ છે, જ્યાં છોકરા કરતાં વધુ છોકરીઓનાં મૃત્યુ થાય છે. 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના મૃત્યુદરમાં લિંગ તફાવત 3 ટકા છે.

આ પણ વાંચો: જાણો હેર સ્પા કેટલું ફાયદાકારક છે હેર માટે ?

• સમગ્ર વિશ્વમાં શિશુ મૃત્યુદર ઘટાડવા માટે આરોગ્ય પ્રેક્ટિશનરો, સરકારી અને બિન-સરકારી સંસ્થાઓએ વધુ સારા સ્વાસ્થ્ય પરિણામો ઉત્પન્ન કરવા સંસ્થાઓ, કાર્યક્રમો અને નીતિઓ બનાવવા માટે કામ કર્યું છે. વર્તમાન પ્રયાસો માનવ સંસાધનોના વિકાસ, આરોગ્ય માહિતી પ્રણાલીઓને મજબૂત કરવા, આરોગ્ય સેવાઓની ડિલિવરી વગેરે પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. આવા ક્ષેત્રોમાં સુધારણાનો હેતુ પ્રાદેશિક આરોગ્ય પ્રણાલીમાં વધારો કરવાનો અને મૃત્યુદર ઘટાડવાના પ્રયાસોમાં મદદ કરવાનો છે. દેશના વિકાસના કોઈપણ તબક્કે શિશુ મૃત્યુદરમાં ઘટાડો શક્ય છે. દરમાં ઘટાડો એ પુરાવા છે કે, દેશ માનવ જ્ઞાન, સામાજિક સંસ્થાઓ અને ભૌતિક મૂડીમાં આગળ વધી રહ્યો છે. સરકાર શિક્ષણ જેમ કે, સાર્વત્રિક પ્રાથમિક શિક્ષણ, પોષણ અને પ્રાથમિક માતૃત્વ અને શિશુ સ્વાસ્થ્ય સેવાઓની સંયુક્ત જરૂરિયાતને સંબોધીને મૃત્યુદર ઘટાડી શકે છે. પોલિસી ફોકસમાં શિશુ અને બાળ મૃત્યુદર માટે સૌથી વધુ જોખમ ધરાવતા લોકોને મદદ કરવાની ક્ષમતા છે અને તે ગ્રામીણ, ગરીબ અને સ્થળાંતરિત વસ્તીને મંજૂરી આપે છે.

• ઓછા વજનવાળા બાળકોના જન્મ અને ન્યુમોનિયા થવાની શક્યતાઓને ઘટાડવા હવાની ગુણવત્તામાં સુધારો કરીને પરિપૂર્ણ કરી શકાય છે. સ્વચ્છતામાં સુધારો કરવાથી બાળમૃત્યુ અટકાવી શકાય છે. કાર્બનિક જળ પ્રદૂષણ માટે ક્લોરીનેટ, ફિલ્ટર અને સૌર જીવાણુ નાશકક્રિયા માટેની ઘરઆધારિત તકનીક બાળકોમાં ઝાડાનાં કેસોને 48% સુધી ઘટાડી શકે છે. ખાદ્ય પુરવઠા અને સ્વચ્છતામાં સુધારાઓ USની સૌથી વધુ સંવેદનશીલ વસ્તીમાં કામ કરતા દર્શાવવામાં આવ્યા છે, જેમાં એક આફ્રિકન અમેરિકાનો છે. એકંદરે, મહિલાઓના સ્વાસ્થ્યની સ્થિતિ ઊંચી રહેવાની જરૂર છે. વર્તણૂકીય ફેરફારોને પ્રોત્સાહન આપવું, જેમ કે સાબુથી હાથ ધોવા, શ્વસન અને અતિસારના રોગોથી શિશુ મૃત્યુદરને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકે છે. યુનિસેફના જણાવ્યા અનુસાર, જમતા પહેલા અને શૌચાલયનો ઉપયોગ કર્યા પછી સાબુથી હાથ ધોવાથી તીવ્ર શ્વસન ચેપથી થતા મૃત્યુને ઘટાડી બાળકોના વધુ જીવન બચાવી શકાય છે.

આ પણ વાંચો: જાણો હેર સ્પા કેટલું ફાયદાકારક છે હેર માટે ?

• તમામ વસ્તીમાં અકાળ અને ઓછા વજનના જન્મને રોકવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી શિશુ મૃત્યુદરના કિસ્સાઓને દૂર કરવામાં અને સમુદાયોમાં આરોગ્ય સંભાળની અસમાનતા ઘટાડવામાં મદદ મળી શકે છે. ચિકિત્સકો, નર્સો અને અન્ય આરોગ્ય વ્યવસાયિકો જેવા માનવ સંસાધનોમાં વધારો કરવાથી કુશળ પરિચારકોની સંખ્યામાં વધારો થશે અને ઓરી જેવા રોગો સામે રસી આપવામાં સક્ષમ લોકોની સંખ્યામાં વધારો થશે. કુશળ વ્યાવસાયિકોની સંખ્યામાં વધારો એ માતૃત્વ, શિશુ અને બાળપણ મૃત્યુદર સાથે નકારાત્મક રીતે સંબંધિત છે. 10,000 લોકો દીઠ એક ચિકિત્સકના ઉમેરા સાથે, 10,000 દીઠ 7.08 ઓછા શિશુ મૃત્યુની સંભાવના છે. જ્યારે કોઈ સ્ત્રી ગર્ભવતી બને છે, ત્યારે અમુક પગલાં ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન મુશ્કેલીઓની શક્યતા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. નિયમિત પ્રિનેટલ કેર ચેક-અપમાં હાજરી આપવાથી બાળકની સુરક્ષિત સ્થિતિમાં ડિલિવરી થવાની અને જીવિત રહેવાની શક્યતાઓને સુધારવામાં મદદ મળશે. વધુમાં, ફોલિક એસિડ સહિત પૂરક લેવાથી જન્મજાત ખામીની શક્યતાઓને ઘટાડવામાં મદદ મળી શકે છે, જે શિશુ મૃત્યુદરનું મુખ્ય કારણ છે.

• આલ્કોહોલનો ત્યાગ સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ગર્ભની નુકસાનની શક્યતાને પણ ઘટાડી શકે છે. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન કોઈપણ પ્રમાણમાં આલ્કોહોલ પીવાથી ફેટલ આલ્કોહોલ સ્પેક્ટ્રમ ડિસઓર્ડર (FASDs) અથવા આલ્કોહોલ સંબંધિત જન્મજાત ખામીઓ થઈ શકે છે. સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન તમાકુનો ઉપયોગ અકાળ અથવા ઓછા વજનના જન્મના જોખમને નોંધપાત્ર રીતે વધારવા માટે પણ દર્શાવવામાં આવ્યું છે, જે બંને શિશુ મૃત્યુદરના મુખ્ય કારણો છે. સગર્ભા સ્ત્રીઓએ તેમના સ્વાસ્થ્ય તેમજ ગર્ભ બંનેની ગૂંચવણો ટાળવા માટે કોઈપણ હાલની સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિને શ્રેષ્ઠ રીતે સંચાલિત કરવા માટે તેમના ડૉક્ટરોનો સંપર્ક કરવો જોઈએ. મેદસ્વી સ્ત્રીઓને સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ડાયાબિટીસ અથવા પ્રી-એક્લેમ્પસિયા સહિતની ગૂંચવણો થવાનું જોખમ વધારે હોય છે. વધુમાં, તેઓ પ્રી-ટર્મ જન્મનો અનુભવ કરે છે અથવા જન્મજાત ખામીઓ ધરાવતા બાળકની શક્યતા વધારે છે.

• નવજાત શિશુઓ અને શિશુઓ માટે યોગ્ય પોષણ તેમને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરી શકે છે અને પ્રારંભિક બાળપણમાં આરોગ્યની ગૂંચવણો ટાળી શકે છે. અમેરિકન એકેડેમી ઑફ પેડિયાટ્રિક્સ જીવનના પ્રથમ 6 મહિના માટે ફક્ત સ્તનપાન કરાવવાની ભલામણ કરે છે, ત્યારબાદ જીવનના 6 મહિના સુધી, 1 વર્ષ સુધીની ઉંમર સુધી સ્તનપાન અને ખોરાકના અન્ય સ્ત્રોતોના સંયોજન દ્વારા 6 મહિનાથી ઓછી ઉંમરના શિશુઓ કે જેઓ ફક્ત સ્તનપાન કરાવતા હોય છે. તેઓને માતાનું દૂધ અને અન્ય ખોરાકનું મિશ્રણ તેમજ માતાનું દૂધ બિલકુલ ન મળતાં બાળકોની સરખામણીમાં મૃત્યુનું જોખમ ઓછું હોય છે. આ કારણોસર, હેલ્થકેર પ્રોફેશનલ્સ દ્વારા ફોર્મ્યુલા ફીડિંગ કરતાં સ્તનપાનને વધુ પસંદ કરવામાં આવે છે. તે સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે, રસીકરણના આધારે ચોક્કસ વય શ્રેણીમાં રસીકરણ આપવામાં આવે છે અને રસીકરણના આધારે સમય જતાં 1 થી 3 ડોઝની શ્રેણીમાં કરવામાં આવે છે.

આ પણ વાંચો: શું તમારું ઈલેક્ટ્રોલાઈટ સ્તર કંટ્રોલમાં છે ? ના, તો પીવો આ 8 હાઈડ્રેટિંગ પીણા

• તે સારી રીતે દસ્તાવેજીકૃત કરવામાં આવ્યું છે કે, માતાઓ, સમુદાયો અને સ્થાનિક આરોગ્ય કર્મચારીઓમાં શિક્ષણમાં વધારો થવાથી કુટુંબ નિયોજન, બાળકોના સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો અને બાળ મૃત્યુના નીચા દરમાં પરિણમે છે. સબ-સહારન આફ્રિકા જેવા ઉચ્ચ જોખમવાળા વિસ્તારોએ દર્શાવ્યું છે કે, મહિલા શિક્ષણ પ્રાપ્તિમાં વધારો થવાથી શિશુ મૃત્યુદરમાં લગભગ 35%નો ઘટાડો થાય છે. એ જ રીતે, નિદાન, સારવાર, કુપોષણ નિવારણ, રિપોર્ટિંગ અને રેફરલ સેવાઓમાં સામુદાયિક આરોગ્ય કર્મચારીઓને તાલીમ આપવાના સંકલિત પ્રયાસોએ 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોમાં શિશુ મૃત્યુદરમાં 38% જેટલો ઘટાડો કર્યો છે. વિભાવનાના "પ્રથમ 1,000 દિવસો" ની આસપાસ કેન્દ્રિત જાહેર આરોગ્ય ઝુંબેશ ખર્ચ-અસરકારક પૂરક પોષણ કાર્યક્રમો પ્રદાન કરવામાં તેમજ યુવા માતાઓને સ્વચ્છતા, સ્વચ્છતા અને સ્તનપાન પ્રોત્સાહનમાં મદદ કરવામાં સફળ રહી છે. પોષક તત્ત્વોના સેવનમાં વધારો અને સ્વચ્છતાની બહેતર આદતો સ્વાસ્થ્ય પર હકારાત્મક અસર કરે છે, ખાસ કરીને વિકાસશીલ બાળકોમાં. શૈક્ષણિક પ્રાપ્તિ અને જાહેર આરોગ્ય ઝુંબેશ વધુ સારી આદતો પ્રેક્ટિસ કરવા માટે જ્ઞાન અને માધ્યમ પ્રદાન કરે છે અને બાળ મૃત્યુ દર સામે વધુ સારા પરિણામો તરફ દોરી જાય છે.

• તદુપરાંત, આરોગ્ય સેવાઓ, શિક્ષણ અને આર્થિક તકો વિશે જાગૃતિ આવશ્યક છે. કહેવા માટે GDPમાં ઘટાડો શિશુ મૃત્યુ દરમાં પરિણમી શકે છે, કારણ કે જો ઘરની આવકને અસર થાય છે, તો ખોરાક અને આરોગ્ય સંભાળ સેવાઓ પર ખર્ચવામાં આવતી રકમમાં ઘટાડો થશે, તેથી જીવનની ગુણવત્તાને અસર કરશે. તેનાથી વિપરિત, ઘરની વધુ આવક લોકોને પૌષ્ટિક ખોરાક અને વધુ સારી આરોગ્યસંભાળ સેવાઓની વધુ સારી ઍક્સેસ આપવા દે છે.આથી, કુપોષણ અને શિશુ મૃત્યુદરના બનાવોમાં ઘટાડો થાય છે.

• ભારતમાં જાહેર આરોગ્ય ખર્ચને GDPના ઓછામાં ઓછા 5 ટકા સુધી વધારવાની જરૂર છે. નેશનલ હેલ્થ એકાઉન્ટ્સ (NHA)ના અંદાજ મુજબ, સરકારી આરોગ્ય ખર્ચ (GHE) પ્રતિ વ્યક્તિ પ્રતિ વર્ષ માત્ર રૂપિયા 1,108 છે જે પ્રતિ દિવસ રૂપિયા 3 થાય છે. આ રૂપિયા 2,394ના આઉટ-ઓફ-પોકેટ ખર્ચ (OPE)થી વિપરીત છે, જે આરોગ્યના કુલ ખર્ચના 63 ટકા છે. WHO ની 2017 માટે આરોગ્ય ધિરાણ પ્રોફાઇલ દર્શાવે છે કે, ભારતમાં આરોગ્ય પરના કુલ ખર્ચના 67.78% ખિસ્સામાંથી ચૂકવવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે વિશ્વની સરેરાશ માત્ર 18.2% છે. શિશુ મૃત્યુદર ઘટાડવામાં પડકારની તીવ્રતાને જોતાં હેલ્થકેર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને આયોજનમાં મોટા રોકાણની જરૂર પડશે.