હૈદરાબાદ:North Atlantic Treaty Organization (NATO) એ 4 એપ્રિલના રોજ બ્રુસેલ્સમાં તેના મુખ્યમથક ખાતે તેની 75મી વર્ષગાંઠ ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવી. આ ઇવેન્ટમાં 32 સભ્ય દેશોના વિદેશ પ્રધાનો એકસાથે એકઠા થયા, જે એટલાન્ટિકની બંને બાજુએ લગભગ એક અબજની વસ્તીને આવરી લે છે. નાટોના સેક્રેટરી જનરલ જેન્સ સ્ટોલટેનબર્ગે વખાણ કરતાં કહ્યું કે, 'સંસ્થા પહેલા કરતાં વધુ મોટી, મજબૂત અને વધુ એકજૂટ બની છે. જે તેના ગંભીર વાયદાઓને કારણે શક્ય બન્યું છે..' આ પ્રસંગ માટે બ્રુસેલ્સમાં સ્મારકોને શણગારવામાં આવ્યા હતા, જેમાં પ્રખ્યાત 'મૈનકેન પિસ' પ્રતિમાને પણ આ દિવસ માટે ખાસ નાટો પોશાક પહેરવવામાં આવ્યો.
NATOની સદસ્યતા અને ઉદ્દેશ્યો:NATOની સ્થાપના બેલ્જિયમ, કેનેડા, ડેનમાર્ક, ફ્રાન્સ, આઇસલેન્ડ, ઇટાલી, લક્ઝમબર્ગ, નેધરલેન્ડ, નોર્વે, પોર્ટુગલ, યુનાઇટેડ કિંગડમ અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ નામના બાર દેશો દ્વારા 4 એપ્રિલ, 1949 ના રોજ વોશિંગ્ટન ડીસીમાં હસ્તાક્ષરિત એક સંધિ દ્વારા કરવામાં આવી હતી.
સંસ્થાએ પાછળથી 2022 સુધીમાં વધુ અઢાર સભ્યો ઉમેર્યા. તેમાંથી ગ્રીસ, તુર્કી, જર્મની (FRG) અને સ્પેન પશ્ચિમ યુરોપના હતા, બાકીના 14 પૂર્વ યુરોપના હતા. આ રીતે રશિયા દ્વારા નિયમિતપણે વ્યક્ત કરવામાં આવતી ચિંતાઓને અવગણીને સમગ્ર પૂર્વ યુરોપને આવરી લેવામાં આવ્યું. ફિનલેન્ડ (2023) અને સ્વીડન (2024) નાટોના નવા સભ્યો છે. જેનાથી તેના સભ્યોની સંખ્યા 32 થઈ ગઈ છે.
નાટોના જાહેર કરાયેલા મૂળભૂત કાર્યો તેના ચાર્ટર મુજબ સુરક્ષા, પરામર્શ, નિવારણ અને રક્ષણ હતા. તેમણે કહ્યું કે યુરો-એટલાન્ટિક ક્ષેત્રમાં સુરક્ષા અને સ્થિરતા વધારવા માટે સંકટ સમયનું યોગ્ય વ્યવસ્થાપન અને ભાગીદારી પણ જરૂરી છે. NATOના મુખ્ય મૂલ્યો લોકશાહી, સ્વતંત્રતા અને કાયદાનું શાસન છે. તેની પણ ચાર શાખાઓ છે.
- ઉત્તર એટલાન્ટિક કાઉન્સિલએ સર્વોચ્ચ સંસ્થા છે જે નાટોના સભ્ય દેશોના રાજદૂતો દ્વારા રજૂ થાય છે અને સર્વસંમતિથી નિર્ણયો લે છે.
- લશ્કરી કમાન્ડ, જે ઓપરેશનલ હેતુઓ માટે સહયોગી કમાન્ડ છે.
- એકીકૃત લશ્કરી દળ જેમાં સભ્ય દેશોના સૈનિકોનો સમાવેશ થાય છે. જેમણે 20 મોટા લશ્કરી સંઘર્ષો સહિત 200 લશ્કરી સંઘર્ષોમાં ભાગ લીધો છે.
- યુએનઓના એસ.જી. ની જેમ મહાસચિવ
તેમાં કોઈ શંકા નથી કે શીત યુદ્ધની ઉંચાઈ દરમિયાન રચાયેલ NATO, શીત યુદ્ધના સમગ્ર સમયગાળા દરમિયાન વોર્સો સંધિના દેશોથી તેના સભ્યોના હિતોનું રક્ષણ કરવામાં સક્ષમ હતું. NATOની સ્થાપના તેના સભ્યોને 'એટલાન્ટિક અને યુરોપીયન દેશો પરના સંભવિત સોવિયેત હુમલા સામે' બચાવવા માટે કરવામાં આવી હતી. NATOની સામૂહિક શક્તિ તેમજ પરમાણુ પ્રતિરોધકના કારણે ક્યુબા સંકટ હોવા છતાં તણાવને યુદ્ધ સુધી વધવા ન દીધો. આમ, નાટોએ સફળતાપૂર્વક ખાતરી કરી કે સમગ્ર સોવિયેત સમયગાળા દરમિયાન યુદ્ધ ફાટી ન જાય.
જો કે, સોવિયત સિસ્ટમના પતનને કારણે શીત યુદ્ધના અંતમાં NATO માટે પરિસ્થિતિ બદલાઈ. હવે, વિશ્વ એકધ્રુવીય બની ગઈ છે અને અમેરિકાના નેતૃત્વમાં કોઈ દેશ NATOને પડકારવાની સ્થિતિમાં નથી. આવી સ્થિતિમાં, NATO ચાલુ રાખવાનું કોઈ કારણ નથી, તેથી તેને નાબૂદ કરવું જોઈએ. પણ એવું બિલકુલ ન થયું!
NATO ચાર્ટરની પ્રસ્તાવના જણાવે છે કે સભ્ય રાષ્ટ્રો 'ઉત્તર એટલાન્ટિક ક્ષેત્રમાં સ્થિરતા અને કલ્યાણને પ્રોત્સાહન આપવાની ઈચ્છા ધરાવે છે', આમ NATO નો કાર્યક્ષેત્ર માત્ર ઉત્તર એટલાન્ટિક પ્રદેશ પૂરતો મર્યાદિત છે. જો કે, પૂર્વમાં રશિયાના દરવાજા પર ઉતરવાના સંગઠનના પ્રયાસો પ્રસ્તાવનાને નકારે છે.