ਦੇਹਰਾਦੂਨ/ਉਤਰਾਖੰਡ : ਸਾਲ 2013 'ਚ ਮਾਨਸੂਨ ਉਤਰਾਖੰਡ 'ਚ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੂਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਮਾਨਸੂਨ ਨੇ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ। ਨਜ਼ਾਰਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸੂਬੇ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਮੀਂਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ 15 ਜੂਨ ਤੋਂ 17 ਜੂਨ ਦੀ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਮੀਂਹ ਪਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜੀ ਗਈ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਉਸ ਦਿਨ ਖਚਾਖਚ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ: ਦਰਅਸਲ, ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ, ਜਦੋਂ 17 ਤਰੀਕ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਸਾਫ਼ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਾਹਮਣੇ ਸੀ, ਉਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਦਿਲ ਕੰਬਾਊ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ, ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਯਾਤਰਾ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਿਖਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੂਰਾ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨਾਲ ਖਚਾਖਚ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦਾ ਲਗਭਗ 90 ਫੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਮਲਬੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ।
ਤਬਾਹੀ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ ਲਈਆਂ: ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜੇ ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹਿਣ ਪਰ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਵਿੱਚ 10,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਹੈ। 2013 ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ 16 ਜੂਨ ਨੂੰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਗਏ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ 16 ਜੂਨ 2013 ਦੇ ਉਸ ਦਿਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ।
16 ਜੂਨ 2013 ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਕਿਉਂ ਆਈ: 16 ਜੂਨ 2013 ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਗਾਤਾਰ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ ਦਰਿਆ ਨਾਲੇ ਬਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਲਈ ਇਹ ਆਮ ਗੱਲ ਸੀ। ਪਰ 15 ਜੂਨ ਦੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਵਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀਆਂ 'ਚ ਪਾਣੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਧ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ 16 ਜੂਨ 2013 ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 4:00 ਵਜੇ ਅਚਾਨਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਕਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਮਲਬਾ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਿਆ।
ਦਿਵਿਆ ਸ਼ਿਲਾ ਨੇ ਬਚਾਈਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ : ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਚੱਟਾਨ ਆ ਕੇ ਰੁਕ ਗਈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸੋਂ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਅੱਗ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਰਾਮਬਾੜਾ ਤੱਕ ਰਸਤੇ ਦੇ ਹਰ ਨਗਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਦੀ ਗਈ। ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਜਾਂਚ ਟੀਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ 14 ਜੂਨ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਬਾਰਸ਼ ਕਾਰਨ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਦੇ ਉੱਪਰ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਝੀਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਅਚਾਨਕ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।
ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣਾ ਪਿਆ: ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਸੀ। ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਆਫਤ 'ਚ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਆਉਣਾ ਪਿਆ। ਦੇਸ਼ 'ਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਫੌਜ ਨੇ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਰਾਹਤ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਹੈ। ਆਫ਼ਤ ਦੌਰਾਨ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਕਈ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਤਰਾਖੰਡ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਤੋਂ ਆਏ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਮਾਗਮ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਸਟਮ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਟਹਿਰੇ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਵਿਜੇ ਬਹੁਗੁਣਾ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰੀਸ਼ ਰਾਵਤ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ।
ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਪੀਐਮ ਮੋਦੀ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ: 2013 ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੂਬੇ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੁਣ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਲੀਹ 'ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਤਨਾਂ ਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਆਉਣ 'ਤੇ ਗਤੀ ਫੜੀ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਨਾਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਗਾਵ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਮੁੜ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਟੁੱਟੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਨੂੰ ਪਟੜੀ 'ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਖੁਦ ਆਪਣੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਖੁਦ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਂਦੇ ਰਹੇ। ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਲਈ, ਪੀਐਮਓ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਸਮੀਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ 2013 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦਾ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਸਾਲ 2019 ਤੱਕ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਰੰਗ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਲਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ 'ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ 'ਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਕਿਤੇ ਫਿਰ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਨਾ ਪੈ ਜਾਵੇ ਭਾਰੀ: ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਚਾਰ ਧਾਮ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਹਨ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਰੀਨਾਥ ਧਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਸਮਰੱਥਾ ਆਦਿ ਦੇ ਮੁੜ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਹੈ। ਪਰ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਉੱਚ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜਾਂ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਛੇੜਛਾੜ ਅਤੇ ਉੱਚ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜਾਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਹ ਵਰਗ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ 2013 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।
ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ ਕਿਉਂ ਚਿੰਤਤ ਹਨ: ਕਈ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਾੜਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜ, ਜਿਸ 'ਚ ਕੰਕਰੀਟ ਦੇ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰਕੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ 2013 ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮ ਬਿਪਤਾ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਚ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਖੋਜ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵੀ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਰਹੀ ਹੈ।
