पुणे - कोरेगाव भिमामध्ये दोन वर्षापूर्वी घडलेल्या घटनेने संपुर्ण राज्याचेच नाही तर देशाचेही वातावरण ढवळून निघाले होते. 1 जानेवारी या दिवशी कोरेगाव भिमा येथे झालेली लढाई इतिसाहात प्रसिद्ध आहे. हा दिवस शौर्य दिवस म्हणून साजरा होत केला जातो. 2020 मध्ये या लढाईला 202 वर्ष पूर्ण होत आहेत. या शौर्य दिनाचा नेमका काय इतिहास आहे? दोनशे वर्षांपूर्वी नेमके काय घडले होते याबाबत एक स्पेशल रिपोर्ट...
पुणे जिल्ह्यातील कोरेगाव भिमा येथे भीमा नदीच्या काठावर 1 जानेवारी 1818 ला दुसरे बाजीराव पेशवे आणि इंग्रजांमध्ये लढाई झाली. इंग्रजांच्या बॉम्बे नेटिव्ह इन्फँट्री या सैनिकांच्या तुकडीत 500 सर्व जाती-धर्मांचे सैनिक होते. या सैनिकांनी पेशव्यांच्या बलाढ्य सैन्याला 12 तास रोखून धरले. इंग्रजांची आणखी मोठी फौज येत असल्याची माहिती पेशव्यांना मिळाली. त्यामुळे पेशव्यांनी लढाईतून काढता पाय घेतला. परिणामी इंग्रजांचा विजय झाला.
हेही वाचा - पुण्यात लिफ्ट देण्याच्या बहाण्याने विदेशी तरुणीवर सामूहिक बलात्कार
पुणे हा पेशव्यांचा बालेकिल्ला होता मात्र, पुण्यावर ब्रिटिशांच्या सत्तेची पकड बसली होती. ती परत मिळवण्यासाठी दुसरे बाजीराव पेशवे प्रचंड मोठ्या फौज फाट्यासह पुण्यावर चाल करण्यासाठी निघाले. याची माहिती मिळताच इंग्रजांनीही पेशव्यांशी दोन हात करण्याची पूर्ण तयारी केली. पेशव्यांकडे 28 हजारांचे सैन्य होते. तर इंग्रजांकडे फक्त 800 सैनिक होते, असा दावा इतिहासकार करतात. कॅप्टन फ्रांन्सिस एफ. स्टॉन्टन यांच्या नेतृत्वाखाली इंग्रजांनी ही लढाई केली.
या लढाईत इंग्रजांच्या 275 सैनिकांचा आणि पेशव्यांच्या सुमारे 600 सैनिकांचा मृत्यू झाला, असे दाखले अनेक पुस्तकांमधून देण्यात येतात. या लढाईमध्ये महार सैनिकांनी दाखवलेल्या शौर्यामुळेच इंग्रजांना विजय मिळाला. त्या विजयाचे प्रतिक म्हणून इंग्रजांनी भीमा-कोरेगावमध्ये विजय स्तंभ उभारला. त्यावर लढाईमध्ये धारातिर्थी पडलेल्या सैनिकांची नावे कोरली. तेव्हापासून विजयस्तंभाजवळ शौर्य दिवस साजरा केला जातो.
पेशाव्यांच्या राजवटीत दलितांना अतिशय अपमानास्पद वागणूक दिली जात असे. दलितांना त्यांचे मुलभूत अधिकारही नाकारले जात होते. त्याची प्रचंड सल दलितांच्या मनात होती. त्या अन्यायाचा वचपा काढण्यासाठी महार सैनिकांनी आपल्या प्राणाची बाजी लावली आणि पेशव्यांचा पराभव केला. याचीही किनार या विजयाला असल्याने दलित समाजाच्या नजरेत या दिवसाचे महत्त्व आहे.
