दुमका (झारखंड): भारतातील आदिवासी केवळ त्यांच्या अनोख्या संस्कृती आणि परंपरेमुळेच नव्हे तर तथाकथित प्रगत अत्याधुनिक समाजापासून स्वत:ला वाचवण्याच्या त्यांच्या सततच्या प्रयत्नांमुळे नेहमीच चर्चेचा विषय राहिले आहेत. त्यांनी त्यांच्या चालीरीती आणि परंपरेचे बाह्य जगापासून संरक्षण केले आहे. साहजिकच या लोकांचे जीवन नेहमीच जिव्हाळ्याचे राहिले आहे. द्रौपदी मुर्मू यांना एनडीएच्या राष्ट्रपतीपदाच्या उमेदवार ( NDA Presidential Candidate Draupadi Murmu ) म्हणून नामांकन दिल्यानंतर या जमातींच्या जीवनाबद्दल जाणून घेण्यात रस खूप वाढला आहे. हे खरे आहे, परंतु हे देखील खरे आहे की या लोकांच्या कष्टाची आणि दुःखाची आपल्याला माहिती असेल. फक्त एक विभाग अन्न व्यवस्थापित करण्यासाठी दिवसभर संघर्ष करतो.
सामान्य माणसासाठी, 'जमाती' हा शब्द एक किंवा दोन समुदायांपुरता मर्यादित आहे. ज्याबद्दल आपल्याला माहिती आहे परंतु आदिवासी समाज 32 वर्गांमध्ये विभागलेला ( Tribal society divided into 32 classes )आहे. सिदो-कान्हू मुर्मू विद्यापीठाच्या माजी कुलगुरू डॉ. प्रमोदिनी हंसदा यांच्या मते, झारखंडमध्ये आदिवासींचे ३२ वर्ग आहेत, ज्यामध्ये संथाल, मुंडा, हो, ओराव, महली, बिरहोर आणि खाडिया प्रमुख आहेत. ते सामान्यतः प्रदेश आणि भाषांच्या आधारावर विभागले जातात. जरी त्यांची लोकसंख्या मोठी आहे आणि ते अनेक राज्यांमध्ये तसेच देशांमध्ये पसरलेले असले तरी, या जमातींचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते नेहमी एकमेकांच्या संपर्कात राहण्याचा प्रयत्न करतात.
भाषा हा आणखी एक प्रकार आहे, जो एका जमातीला दुसऱ्या जातीपासून वेगळे करतो. संथाली संथाली, कुदुखमध्ये ओराँव, मुंडारीमध्ये मुंडा आणि खाडियामध्ये होस बोलतात. हे पाहिल्यावर भाषिक विविधता उत्तम प्रकारे स्पष्ट केली जाऊ शकते. जरी या भाषांमध्ये काही समानता आहेत, परंतु एक विशिष्टता देखील आहे जी त्यांना अद्वितीय बनवते.
जर आपण आदिवासी समाजाच्या वर्गांबद्दल बोललो तर ओराओन जात प्रामुख्याने गुमला, लोहरदगा आणि झारखंडच्या रांची येथे राहतात. तर मुंडा समाज खुंटी आणि रांची येथे राहतो. हो जमात चाईबासा, जमशेदपूर आणि सरायकेला येथे मुबलक प्रमाणात आढळते, तर खादिया समुदाय सिमडेगा येथे सर्वाधिक आढळतो. वास्तविक, झारखंडमधील दक्षिण छोटानागपूर, पूर्व सिंगभूम, पश्चिम सिंगभूम आणि संथाल परगणा येथे आदिवासी समाजांची संख्या खूप जास्त आहे.
सध्या आदिवासी जंगल सोडून समाजात वेगळी ओळख निर्माण करत ( Tribal culture in limelight ) आहेत. तेथून बाहेर पडून समाजाच्या मुख्य प्रवाहात सामील होऊन ते आपला ठसा उमटवत आहेत, असे डॉ. हंसदा म्हणाल्या. पूर्वी जंगलातील मुळे खायची या समाजातील लोक आता बर्गर आणि पिझ्झाही खायला लागले आहेत.
आदिवासी हे निसर्गाचे उपासक आहेत. सोहराई सण हा आदिवासींचा सर्वात मोठा सण मानला जातो. यासोबतच कर्म आणि सरहूल सणही मोठ्या थाटामाटात साजरे केले जातात. त्यांच्या सणांची खास गोष्ट म्हणजे या सर्वांचा संबंध निसर्गपूजेशी आहे. एकूणच आदिवासी हे निसर्गाचे उपासक आहेत. आणखी एक खास गोष्ट म्हणजे ते पाळीव प्राण्यांचीही पूजा करतात. सोहराई येथे शेत नांगरणाऱ्या बैलांची पूजा केली जाते. त्यांची आकर्षक सजावट केली आहे.
"ही गुरे आदिवासींच्या जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत, त्यांची सर्वत्र महत्त्वाची भूमिका आहे. गावात पैसा नव्हे तर गुरांची संख्या किती श्रीमंत आहे हे ठरवते."
त्या म्हणाल्या की, आदिवासी समाज आजही मागासलेला ( Tribal society is still backward ) आहे. “कालांतराने आदिवासी समाजातील मोठ्या संख्येने लोकांची प्रगती झाली आहे. जुन्या समजुतीतून बाहेर पडून ते समाजाच्या मुख्य प्रवाहात सामील झाले आहेत पण अजूनही अनेक लोक आहेत ज्यांना आधुनिक समाजाचा प्रकाश दिसायचा आहे. आजही त्यांची प्रकृती दयनीय आहे. जर आपण आदिवासी समाजाला पुढे आणायचे असेल आणि त्यांची उन्नती करायची असेल, तर त्यात शिक्षणाची भूमिका सर्वात मोठी असेल,”
हंसदा म्हणाल्या. "जाणकार बनूनच पुढे जाता येते. आजही अंधारात जगत असलेल्या लोकांच्या उन्नतीसाठी योगदान देण्याची जबाबदारी शासनासोबतच आदिवासी समाजातून पुढे जाणाऱ्यांचीही आहे.
हेही वाचा - Maharashtra Political crisis: दिवसभरात काय घडले... वाचा एका क्लिकवर
