नवी दिल्ली : मानवी जीवनात महासागरांच्या महत्त्वाच्या भूमिकेबद्दल आणि त्यांच्या संवर्धनासाठी आवश्यक असलेल्या प्रयत्नांबद्दल जागतिक जागरूकता निर्माण करण्यासाठी दरवर्षी 8 जून रोजी जागतिक महासागर दिवस साजरा केला जातो. महासागर हे अन्न आणि औषधांचे मुख्य स्त्रोत आहेत आणि बायोस्फियरचा एक अतिशय महत्वाचा भाग आहेत, म्हणून त्यांचे संरक्षण खूप महत्वाचे आहे.
जागतिक महासागर दिवसाचा इतिहास : जगात ज्या वेगाने विकास होत आहे, त्याच वेगाने महासागरांच्या प्रदूषणाचे प्रमाणही वाढले आहे. हे टाळण्यासाठी 1992 साली रिओ दि जानेरो येथे आयोजित 'प्लॅनेट अर्थ' या मंचावर दरवर्षी जागतिक महासागर दिन साजरा करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. त्याचा उद्देश लोकांना महासागरांवरील मानवी क्रियाकलापांच्या परिणामांबद्दल माहिती देणे, महासागरासाठी नागरिकांची जागतिक चळवळ विकसित करणे आणि जगभरातील महासागरांच्या शाश्वत व्यवस्थापनाच्या मोहिमेवर जागतिक लोकसंख्येला एकत्र करणे हा होता. या निरीक्षणाला संयुक्त राष्ट्रांनी 2008 मध्ये अधिकृतपणे मान्यता दिली, त्यानंतर 'द ओशन प्रोजेक्ट' आणि 'वर्ल्ड ओशन नेटवर्क' यांच्या संयुक्त विद्यमाने दरवर्षी 8 जून रोजी हा दिवस आंतरराष्ट्रीय स्तरावर साजरा करण्यात आला.
जागतिक महासागर दिनाचा उद्देश : हा दिवस साजरा करण्याचा मुख्य उद्देश जैवविविधता, अन्न सुरक्षा, पर्यावरणीय समतोल, हवामान बदल, सागरी संसाधनांचा अंदाधुंद वापर इत्यादी विषयांवर प्रकाश टाकणे आणि महासागरांसमोरील आव्हानांबद्दल जगामध्ये जागरूकता निर्माण करणे हा आहे. खरे तर पृथ्वीवर आणि आपल्या जीवनात समुद्राला खूप महत्त्वाचे स्थान आहे, पण तरीही आपण त्याच्या संवर्धनाकडे विशेष लक्ष देत नाही. त्याचे संवर्धन करण्याऐवजी आपण त्याचे प्रदूषण करण्यात मग्न आहोत. त्यामुळे वाढत्या मानवी हालचालींमुळे जगभरातील महासागर अत्यंत प्रदूषित होत आहेत.
महासागर बद्दल काही महत्वाचे तथ्य
• आपल्या पृथ्वीचा ७०% पेक्षा जास्त भाग महासागरांनी व्यापलेला आहे. हा महासागर आपल्या जीवनाचा मुख्य स्त्रोत आहे जो मानवांचे तसेच पृथ्वीवरील प्रत्येक जीवाचे पोषण करतो.
• एकटे महासागर आपल्या ग्रहाच्या किमान ५०% ऑक्सिजन तयार करतात. हे बहुतेक जैवविविधतेचे घर आहे आणि जगातील प्रथिनांचे मुख्य स्त्रोत देखील आहे. आपल्या अर्थव्यवस्थेसाठी महासागर खूप महत्त्वाचा आहे. 2030 पर्यंत समुद्रावर आधारित उद्योगांमुळे सुमारे 40 दशलक्ष लोकांना रोजगार मिळेल.
• आपण निर्माण करत असलेल्या कार्बन डायऑक्साइडपैकी 30% महासागर शोषून घेतो. ज्यामुळे ग्लोबल वॉर्मिंगचे परिणाम कमी होतात. परंतु अशा प्रकारे विरघळलेल्या कार्बनच्या पातळीमुळे समुद्राचे पाणी आम्लयुक्त होत आहे.
• तीन अब्जाहून अधिक लोक त्यांच्या उपजीविकेसाठी महासागरांवर अवलंबून आहेत.
• महासागराचा फक्त एक टक्का भाग कायदेशीररित्या संरक्षित आहे.
• पृथ्वीवरील 70% ऑक्सिजन महासागरांद्वारे तयार होतो.
• आम्ही जगातील फक्त ५% महासागरांचा शोध घेतला आहे.
• 90% ज्वालामुखी क्रिया महासागरांमध्ये होतात.
• वर्ल्ड रजिस्टर ऑफ मरीन स्पीसीज (WoRMS) नुसार, सध्या किमान 236,878 नावाच्या सागरी प्रजाती आहेत.
पाच महासागर कोणते ? जगात एकच जागतिक महासागर आहे, जो पाच भौगोलिक प्रदेशांमध्ये विभागलेला आहे. जे असे आहे-
1. प्रशांत महासागर
2. अटलांटिक महासागर
3. हिंदी महासागर
4. आर्क्टिक महासागर
5. दक्षिण महासागर
महासागरांचे महत्त्व : महासागर हे पृथ्वीवरील बहुतेक वनस्पती आणि प्राणी यांचे घर आहे. यामध्ये एकपेशीय जीवांपासून ते निळ्या व्हेलपर्यंत सर्व काही समाविष्ट आहे. आपण श्वास घेतो तो ७०% ऑक्सिजन सागरी वनस्पती पुरवतात. समुद्र हवामान मध्यम करतो, हिवाळ्यात उबदार हवा आणि उन्हाळ्यात थंड हवा देतो. आम्हाला अन्न आणि औषधे तसेच वाहतूक पुरवते. तुम्ही ग्रहावर कुठेही राहता, तुम्ही महासागरापासून कितीही दूर असलात तरी तुमचे जीवन महासागरावर अवलंबून असते.
महासागरांना भेडसावणारे धोके : समुद्रासमोरील सर्वात मोठी समस्या म्हणजे प्लास्टिक प्रदूषण. प्लास्टिक पिशव्या आणि प्लास्टिकच्या बाटल्यांसह एकेरी वापराचे प्लास्टिक कमी करणे महत्त्वाचे आहे. अनेक वर्षांपासून जागतिक महासागर दिनाची ही एक महत्त्वाची थीम आहे. हवामान बदल आणि समुद्राचे सतत वाढत जाणारे तापमान हे देखील एक प्रमुख चिंतेचे विषय आहेत. समुद्राच्या वाढत्या तापमानाचा थेट परिणाम हवामानाच्या नमुन्यांवर होतो आणि हवामानाच्या तीव्र घटनांमध्ये वाढ होण्यास अंशतः जबाबदार असल्याचे मानले जाते. कार्बन डाय ऑक्साईडच्या वाढीमुळे समुद्राच्या पाण्याची आम्ल पातळी वाढत आहे आणि अनेक सागरी जीवांनाही धोका निर्माण होत आहे. वाढणारी हानीकारक शैवाल फुलणे ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणात मासे मारले जातात आणि सीफूड विषारी द्रव्यांसह दूषित होते.
हेही वाचा :
