वाराणसी : Pitru Paksha 2023 अश्विन कृष्ण प्रतिपदा ते अश्विन अमावास्येपर्यंत पितरांना समर्पित असलेल्या अश्विन महिन्याला 'पितृ पक्ष 2023' असे म्हणतात. यावेळचं श्राद्ध पाहता द्वितीया आणि तृतीयेचं श्राद्ध 1 ऑक्टोबरला केलं जाणार आहे. मात्र हा पंधरवडा फक्त 15 दिवसांचा असतो. सनातन धर्मात कोणत्याही महिन्याचा पंधरवडा उदयतिथीनुसार सुरू होतो. त्याचवेळी तर्पण काल आणि श्राद्धाची वेळ दुपारी असणं आवश्यक मानलं जातं, त्यामुळं पितृ पक्ष 30 सप्टेंबरपासून सुरू होत आहे. तर प्रतिपदा 30 सप्टेंबरपासून सुरू होत आहे. श्राद्ध 30 सप्टेंबरलाच होणार आहे. अश्विन प्रतिपदा तिथी 29 सप्टेंबर रोजी दुपारी 04:02 वाजता सुरू होत आहे, जी 30 सप्टेंबर रोजी रात्री 01:58 पर्यंत चालेल. 14 ऑक्टोबर रोजी पितृ विसर्जन किंवा सर्वपित्री अमावस्या आहे. पौर्णिमेचं श्राद्ध (नंदीमाता श्राद्ध) 29 सप्टेंबर रोजी केलं जाईल.
पूर्वजांना आदर देण्यासाठी पितृ पक्ष : ज्योतिषी पं. ऋषी द्विवेदी यांच्या मते, श्राद्धाच्या दृष्टिकोनातून हा पंधरवडा 16 दिवस चालतो. म्हणजेच भाद्र शुक्ल पौर्णिमेपासून अश्विन अमावस्या, सर्वपित्री अमावस्या पर्यंत त्याला महालय म्हणतात. त्याचबरोबर आश्विन प्रतिपदा उदयामध्ये असल्यानं याला पितृपक्ष म्हणतात. शास्त्रात देव, ऋषी आणि पितृ या रूपात मानवासाठी तीन कर्तव्यं सांगितली आहेत, कारण आपल्या आई-वडिलांनी आपलं वय, आरोग्य, सुख, सौभाग्य इत्यादी वाढवण्यासाठी विविध प्रयत्न केले. जर आपण आपल्या ऋणातून मुक्त झालो नाही तर आपला जन्म निरर्थक ठरतो, म्हणून सनातन धर्मात आपल्या पूर्वजांना आदर देण्यासाठी पितृ पक्ष महालयाची निर्मिती केली गेली. श्राद्धाच्या 10 प्रकारांपैकी एका प्रकाराला महालय म्हणतात.
पितरांचा कोप करू नका : पितृ विसर्जन तिथीला रात्री मुख्य गेटवर दिवा लावून पितृ विसर्जन केले जाते. पितरांकडून श्राद्ध-तर्पणाची इच्छा असते, ती न मिळाल्यास राग येतो आणि शाप देऊन निघून जातो, म्हणून सर्व सनातनींनी सर्व उपलब्ध जल, तीळ, यव, कुश आणि जल अर्पण करूनच मृत्यू तिथीला अर्पण करावे. वर्षभर पितरांचे श्राद्ध करून पुष्पदीचे श्राद्ध करून एक, तीन किंवा पाच ब्राह्मणांना गाईचे घास खाऊ घातल्यानं पितर तृप्त होऊन त्यांच्या ऋणातून मुक्ती मिळते. त्यामुळं या साधेपणानं केलेल्या कामाकडं दुर्लक्ष करता कामा नये. यासाठी ज्या महिन्यातील माता-पिता इत्यादींचा मृत्यू झाला त्या तिथीला श्राद्ध-तर्पण, गाईचा घास आणि ब्राह्मणांना अन्नदान करणे आवश्यक आहे. यामुळे पितर प्रसन्न होतात आणि कुटुंबातील सौभाग्य, सुख, संपत्ती, पुत्र, नातू इत्यादी वाढतात. ज्या स्त्रीला मुलगा होत नाही ती देखील आपल्या पतीच्या मृत्यूच्या तिथीचं श्राद्ध करू शकते.
याज्ञवल्य स्मृतीनुसार : 'जीवन: पुत्र, संपत्ती, ज्ञान, स्वर्ग, मोक्ष आणि सुख. प्रयच्छति तथा राजम् प्रीता नरनाम पितामह: म्हणजेच पितरांनी श्राद्ध विधीने प्रसन्न होऊन मानवाला जीवन, पुत्र, धन, ज्ञान, स्वर्ग, मोक्ष, सुख आणि राज्य प्रदान केले. मोक्ष, स्वर्ग आणि पुत्र देणारे जिवंत पूर्वज नाहीत, तर दैवी पूर्वज आहेत. भक्तांसाठी श्राद्धापेक्षा अधिक शुभकार्य दुसरं नाही.
श्राद्धाच्या महत्त्वाच्या तारखा :
- मातृ नवमी (७ ऑक्टोबर) : या दिवशी मातेच्या मृत्यूची तारीख माहीत नसेल तर श्राद्ध करण्यासोबतच सौभाग्यवती महिलांचे श्राद्ध करण्याची परंपरा आहे.
- एकादशी (10 ऑक्टोबर): या दिवशी इंदिरा एकादशी व्रतासह एकादशीचे श्राद्ध असेल.
- द्वादशी (११ ऑक्टोबर): या दिवशी संन्यासी, यती आणि वैष्णवजनांचे श्राद्ध विधी होईल.
- चतुर्दशी (१३ ऑक्टोबर) : अपघातात मृत्युमुखी पडलेल्यांसाठी श्राद्धाचा विधी असेल.
- सर्वपित्री अमावस्या (१४ ऑक्टोबर): इतरांव्यतिरिक्त, मृत व्यक्तीची तारीख माहित नसल्यास किंवा इतर कारणांमुळे निर्धारित तारखेला श्राद्ध केलं नाही तर या दिवशी श्राद्ध केलं जातं.
हेही वाचा :
