भारतीय कलेचा Indian Art इतिहास व कला जपणारे अनेक भारतीय कलाकार होऊन Famous Indian Artists गेलेत. ज्यांच्या अतुलनीय योगदानामुळे कला आजही जिवंत Who Made Immeasurable Contributions आहे. स्वातंत्र्याच्या अमृत महोत्सवानिमित्त Indian Independence Day चला जाणुन घेऊया या कलाकारांविषयी Best Of Bharat
प्रसिद्ध चित्रकार रविवर्मा कुलीन कुटुंबात जन्मलेल्या रविवर्मा यांनी मदुराईमध्ये चित्रकलेची मूलभूत माहिती घेतली. नंतर त्यांना रामा स्वामी नायडू यांच्याकडून वॉटर पेंटिंगचे आणि डच पोर्ट्रेटिस्ट थिओडोर जेन्सन यांच्याकडून तैलचित्राचे प्रशिक्षण मिळाले. रविवर्मा यांनी भारतीय कलेची परंपरा आणि सौंदर्यशास्त्र यावर लक्ष केंद्रित करताना त्या काळातील नवीनतम युरोपियन शैक्षणिक कला तंत्रांचा वापर केला. त्यांची कामे पूर्णपणे भारतीय संवेदनशीलतेसह युरोपियन तंत्रांच्या संमिश्रणाची उत्कृष्ट उदाहरणे मानली जातात. वर्मा यांनी त्यांच्या चित्रांचे परवडणारे लिथोग्राफही बनवले आणि ते लोकांसाठी उपलब्ध करून दिले. यामुळे त्यांची चित्रकार म्हणून पोहोच आणि प्रतिष्ठा वाढली. रविवर्माची सर्वात प्रसिद्ध चित्रे म्हणजे दुष्यंत आणि शकुंतला यांच्या कथेप्रमाणे भारतीय महाकाव्य महाभारतातील भाग आहेत. आणि नाल आणि दमयंती. त्यांचे हिंदू देवतांचे चित्रण आणि भारतीय महाकाव्यांतील पौराणिक पात्रांचे चित्रणही खूप प्रसिद्ध आहे. राजा रविवर्मा हे भारतीय कलेच्या इतिहासातील महान चित्रकारांपैकी एक मानले जातात आणि ते सर्वात प्रसिद्ध भारतीय कलाकार आहे.
शिल्पकार तयब मेहता प्रसिध्द चित्रकार, शिल्पकार आणि चित्रपट निर्माता, तयब मेहता हे मुंबईतील प्रोग्रेसिव्ह आर्टिस्ट्स ग्रुप (PAG) चा भाग होते. मेहता तरुण असताना त्यांनी एका माणसाला दगडाने ठेचून मारताना पाहिले आणि या घटनेचा त्यांच्यावर झालेला परिणाम त्यांच्या अनेक त्रासदायक चित्रणांमध्ये दिसून येतो. मेहता यांच्या कलेला लिलावात भारतीय कलाकृतींसाठी दिलेली सर्वोच्च किंमत अनेकदा मिळते. 2007 मध्ये तयब मेहता यांना पद्मभूषण भारताचा तिसरा सर्वोच्च नागरी सन्मान देऊन गौरविण्यात आले.
पद्मविभूषित सतीश गुजराल फाळणीपूर्वीच्या पश्चिम पंजाबमधील झेलममध्ये जन्मलेले सतीश गुजराल हे स्वातंत्र्योत्तर भारतातील प्रमुख कलाकार आहे. 1952 ते 1974 पर्यंत त्यांनी न्यूयॉर्क शहर नवी दिल्ली मॉन्ट्रियल बर्लिन आणि टोकियो यासह जगभरातील अनेक शहरांमध्ये आपल्या कलेचे कार्यक्रम आयोजित केले. गुजराल हे कलाकार म्हणून त्यांच्या विविधतेसाठी ओळखले जातात. आणि त्यांनी चित्रकला ग्राफिक्स भित्तीचित्र शिल्पकला आर्किटेक्चर आणि इंटीरियर डिझाइनमध्ये कामे तयार केली आहेत. ते लेखकही आहे. भारताच्या फाळणीच्या वेळी लोकांना भोगाव्या लागलेल्या यातना हा त्यांनी आपल्या कलेत शोधलेला एक प्रमुख विषय आहे. 1999 मध्ये सतीश गुजराल यांना पद्मविभूषण हा भारतातील दुसरा सर्वोच्च नागरी सन्मान देऊन गौरविण्यात आले होते.
प्रभावी कलाकार रवींद्रनाथ टागोर कवी म्हणून आणि साहित्याचे नोबेल पारितोषिक विजेते म्हणून प्रसिद्ध असले तरी रवींद्रनाथ टागोर हे कलाकारही होते. साठच्या दशकात असताना त्यांनी त्यांच्या कारकिर्दीच्या उत्तरार्धात चित्रकला सुरू केली. जरी त्यांनी डूडल तयार करून अपल्या कारकीर्दीची सुरुवात केली असली तरी नंतर त्यांनी कल्पनारम्य आणि विचित्र पशूंसह विविध प्रतिमा तयार केल्यात. टागोर यांनी हजारो कलाकृतींची निर्मिती केली आणि 1930 मध्ये युरोप व रशिया आणि युनायटेड स्टेट्समध्ये त्यांची कला प्रदर्शित करणारे ते पहिले भारतीय कलाकार बनले. टागोरांची कला अत्यंत व्यक्तिसापेक्ष आहे आणि ती ठळक रूपे चैतन्य लयबद्ध गुणवत्ता आणि कल्पनारम्यतेने वैशिष्ट्यीकृत आहे. रवींद्रनाथ टागोर हे एक प्रभावी कलाकार होते आणि त्यांनी अनेक आधुनिक भारतीय कलाकारांना प्रेरणा दिली. त्यांच्या 102 कलाकृती भारताच्या नॅशनल गॅलरी ऑफ मॉडर्न आर्टच्या संग्रहात सूचीबद्ध आहेत.
चित्रकार एस एच रझा एस एच रझा यांनी अभिव्यक्तीवादी लँडस्केपचे चित्रकार म्हणून सुरुवात केली. ऑक्टोबर 1950 मध्ये ते फ्रान्सला गेले. त्यांनी भारतातील सहली दरम्यान अजिंठा एलोरा लेण्यांमुळे भारतीय संस्कृतीचा अधिक बारकाईने अभ्यास केला. यातूनच त्यांच्या कलेला नवे चैतन्य प्राप्त झाले. 1980 मध्ये बिंदू त्यांच्या कलेतील एक प्रमुख आकृतिबंध बनला आणि त्याला खूप प्रशंसा मिळाली. रझा यांनी त्रिभुज आणि प्रकृती पुरुष म्हणजे स्त्री आणि पुरुष ऊर्जा यासारख्या अधिक हिंदू थीम्सचा शोध सुरू ठेवला. अभिव्यक्तीवादी लँडस्केपचा चित्रकार ते अमूर्ततेचा मास्टर असा कलाकार असा त्यांचा प्रवास यातून पूर्ण झाला. 2013 मध्ये सय्यद हैदर रझा यांना पद्मविभूषण हा भारतातील दुसरा सर्वोच्च नागरी सन्मान प्रदान करण्यात आला. 2015 मध्ये त्यांना फ्रान्समधील सर्वोच्च नागरी सन्मान लीजन ऑफ ऑनरने देखील सन्मानित करण्यात आले.
कलेचे प्रणेते नंदलाल बोस भारतातील कलाकार पुरस्कार विजेते म्हणून ओळखले जाणारे नंदलाल बोस हे आधुनिक भारतीय कलेचे प्रणेते आणि संदर्भात्मक आधुनिकतावादाचे प्रमुख व्यक्तिमत्त्व होते. भारतामध्ये स्वातंत्र्याची चळवळ सुरू असताना नंदलाल बोस व इतर प्रमुख कलाकारांनी भारतीय कला दृश्याला त्या काळातील कला शाळांमध्ये प्रचलित असलेल्या पाश्चात्य प्रभावापासून दूर नेण्यासाठी कार्य केले. पाश्चिमात्य कलेऐवजी बोस अजिंठा लेणीतील 5 व्या शतकातील भित्तिचित्रांपासून खूप प्रेरित होते. विविध भारतीय कला प्रकारांकडे लक्ष देऊन त्यांनी भारतभर प्रवास केला. जेव्हा भारताला स्वातंत्र्य मिळाले तेव्हा भारताच्या पंतप्रधानांनी नंदलाल बोस यांना भारतातील सर्वोच्च नागरी सन्मान भारतरत्न यासह भारत सरकारच्या पुरस्कारांसाठी प्रतीकांचे रेखाटन करण्यास सांगितले. भारतीय राज्यघटनेचे मूळ हस्तलिखित सुशोभित करण्याचे ऐतिहासिक कार्यही त्यांनी केले. 1954 मध्ये नंदलाल बोस यांना पद्मविभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. त्यांच्या मृत्यूनंतर 1976 मध्ये भारत सरकारने बोस यांच्या कलाकृतींना यापुढे त्यांच्या कलात्मक आणि सौंदर्यात्मक मूल्याचा विचार करून कलेचा खजिना मानला जाईल असे घोषित केले.
कलाकार अबनींद्रनाथ टागोर प्रसिद्ध कवी रवींद्रनाथ टागोर यांचे पुतणे अबनींद्रनाथ यांनी कोलकाता येथील संस्कृत महाविद्यालयात कलेचे शिक्षण घेतले. ते भारतीय कलेतील स्वदेशी मूळ मूल्यांचे पहिले प्रमुख आधुनिक प्रवर्तक बनले. अबनींद्रनाथ टागोर यांनी पश्चिमेकडील भौतिकवादी कला नाकारली आणि त्याऐवजी मुघल आणि राजपूत शैलींसारख्या भारतीय पारंपारिक कला शैलींवर लक्ष केंद्रित केले. ब्रिटीशांच्या राजवटीत कला शाळांमध्ये शिकवल्याप्रमाणे पाश्चिमात्य प्रभावाचा सामना करण्यासाठी पारंपारिक भारतीय कला प्रकारांचे आधुनिकीकरण करणारी कला त्यांनी तयार केली. त्यांच्या कार्याचे यश इतके होते की ब्रिटिश कला संस्थांनीही त्यांची ही कला भारतीय प्राच्य कला म्हणून स्वीकारली आणि त्याचा प्रचार केला. अबनींद्रनाथ टागोर यांनी बंगाल स्कूल ऑफ आर्टची स्थापना केली. टागोरांचे सर्वात प्रसिद्ध चित्र म्हणजे भारत माता ज्यामध्ये भारत माता किंवा भारत माता हि हिंदू देवी म्हणून चित्रित केली गेली आहे. आणि ती संकल्पनेच्या सुरुवातीच्या व्हिज्युअलायझेशनपैकी एक आहे. अबनींद्रनाथ टागोर हे सर्वात महत्त्वाचे भारतीय कलाकार म्हणून ओळखले जात होते आणि नंदलाल बोस यांच्यासारखे काही त्यांचे विद्यार्थी होते. त्यानंतर आलेल्या कलाकारांवर त्यांचा खोल प्रभाव होता.
पद्मभूषण जैमिनी रॉय जैमिनी रॉय यांनी पोस्ट-इम्प्रेशनिस्ट लँडस्केप आणि पोर्ट्रेटचे चित्रकार म्हणून कारकीर्द सुरू केली. ब्रिटीश शैक्षणिक व्यवस्थेतील त्याच्या प्रशिक्षणानुसार त्यांच्या कलेवर युरोपीय प्रभाव जास्त होता. तथापि 1920 च्या दशकाच्या मध्यात रॉय यांनी त्यांच्या शैक्षणिक पाश्चात्य प्रशिक्षणातून त्यांची शैली पूर्णपणे बदलून बंगाली लोक परंपरांवर आधारित असलेल्या नवीन शैलीत बदलली. त्यामुळे त्यांची तंत्रे तसेच विषयवस्तूंवर बंगालच्या पारंपारिक कलेचा प्रभाव पडला. आपल्या कलेद्वारे जामिनी रॉय यांनी प्रामुख्याने लोकांच्या जीवनातील साधेपणा पकडण्याचा हेतू ठेवला. जामिनी रॉय यांच्यावर कालीघाट चित्रकलेचा सर्वात जास्त प्रभाव पडला होता. ही एक भारतीय शैली असून ती बोल्ड स्वीपिंग ब्रश स्ट्रोकसह होती. बंगालच्या ग्रामीण जिल्ह्यांत राहणारे संथाल आदिवासी लोक हा त्यांच्यासाठी महत्त्वाचा विषय होता. जामिनी रॉय हे त्यांच्या काळातील प्रमुख भारतीय कलाकारांपैकी एक होते आणि त्यांचा भारतीय आधुनिक कलेवर खोल आणि खोल प्रभाव होता. 1955 मध्ये त्यांना भारत सरकारने पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले.
चित्रकार अमृता शेर गिल अमृता शेर गिल 16 वर्षांची असताना युरोपला गेली आणि तिच्या सुरुवातीच्या कामावर युरोपियन कला शैलीचा खास करुन पॉल सेझन आणि पॉल गौगिन सारख्या प्रभाववादी चित्रकारांचा प्रभाव आहे. शेर गिलला वयाच्या १९ व्या वर्षी तिच्या यंग गर्ल्स या पेंटिंगद्वारे ओळख मिळाली. तिने सुवर्णपदक आणि पॅरिसमधील ग्रँड सलूनची असोसिएट म्हणून निवड करण्यासह अनेक पुरस्कार जिंकले. ही मान्यता मिळविणारी ती सर्वात तरुण सदस्य आणि एकमेव आशियाई होती. जसजशी ती मोठी होत गेली तसतसे शेर गिलने शास्त्रीय भारतीय कलेकडे परत जाण्याचा जाणीवपूर्वक प्रयत्न केला आणि भारतीय विषयांमध्येच तिला तिचे कलात्मक मिशन सापडले. तिचे मिशन भारतीय लोकांचे जीवन तिच्या कॅनव्हासद्वारे व्यक्त करणे हे होते. अमृता शेर गिलचे तिच्या करिअरच्या शिखरावर असताना वयाच्या २८ व्या वर्षी निधन झाले. तरीही तिने एस एच रझा ते अर्पिता सिंगपर्यंत भारतीय कलाकारांच्या पिढ्यांवर प्रभाव टाकला. अमृता शेर गिल यांना आधुनिक भारतीय कलेतील प्रवर्तक म्हणून ओळखले जाते. भारत सरकारने तिच्या कलाकृतींना राष्ट्रीय कला खजिना म्हणून घोषित केले आहे.
पद्मविभूषित एम एफ हुसेन एम एफ हुसेन त्यांच्या सुरुवातीच्या काळात मुंबई चित्रपट उद्योगासाठी होर्डिंग्ज रंगवत असत. 1947 मध्ये ते बॉम्बेतील प्रोग्रेसिव्ह आर्टिस्ट ग्रुपचे संस्थापक सदस्य बनले. ज्यामध्ये भारतीय कलेतील अनेक प्रमुख नावांचा समावेश होता. प्रचंड मेहनत करुन हुसेन एक अत्यंत यशस्वी कलाकार बनले आणि त्याला पिकासो ऑफ इंडिया म्हणून ओळखले जाऊ लागले. हुसेन हे सुधारित क्युबिस्ट शैलीतील त्याच्या ठळक आणि दोलायमानपणे रंगीत वर्णनात्मक चित्रांसाठी प्रसिद्ध आहेत. त्यांची कला महात्मा गांधींसह विविध विषयांचा वेध घेते. मदर तेरेसा रामायण महाभारत ब्रिटिश राज आणि भारतीय शहरी तसेच ग्रामीण जीवनाचे आकृतिबंध हे त्यांच्या चित्रातील वैशिष्ट्य आहे. 1991 मध्ये एम एफ हुसेन यांना पद्मविभूषणने सन्मानित करण्यात आले. त्यांच्या नंतरच्या कामांमुळे वाद निर्माण झाला कारण त्यांनी भारतातील पारंपारिक देवतांचे नग्न चित्रणांसह अपारंपारिक पद्धतीने चित्रण केले. यामुळे हुसेनने 2006 पासून ते मृत्यूपर्यंत स्व निर्वासित जीवन जगले. हुसेन हे 20 व्या शतकातील सर्वात प्रसिद्ध आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यताप्राप्त भारतीय कलाकार होते.
हेही वाचा Har Ghar Tiranga मेळघाघाटात आदिवासी बांधवांच्या घरावर फडकला तिरंगा
