નવી દિલ્હી: દેશના અપરાધિક કાયદામાં ધરમૂળથી ફેરફાર થવા જઈ રહ્યા છે. કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે ચોમાસુ સત્રના છેલ્લા દિવસે '19મી સદીના કાયદા'ને બદલવા માટે ત્રણ નવા બિલ રજૂ કર્યા છે. શાહે ભારતીય દંડ સંહિતા, ફોજદારી પ્રક્રિયા સંહિતા અને ભારતીય પુરાવા અધિનિયમને બદલવા માટે લોકસભામાં ભારતીય કોડ પ્રોટેક્શન બિલ, 2023 રજૂ કર્યું અને આ કાયદાઓને સ્થાયી સમિતિને મોકલ્યા છે.
રાજદ્રોહની સજા કેટલી થશે: કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે કહ્યું કે રાજદ્રોહ કાયદો 'સંપૂર્ણપણે રદ્દ' કરવામાં આવશે. ભારતની સાર્વભૌમત્વ, એકતા અને અખંડિતતાને જોખમમાં મૂકતા કૃત્યો માટે રાજદ્રોહ કાયદા હેઠળની જોગવાઈઓ - જેને રદ કરવાની દરખાસ્ત છે - કલમ 150 માં જાળવી રાખવામાં આવશે. હાલમાં રાજદ્રોહની સજા આજીવન કેદ અથવા જેલની સજા છે જે ત્રણ વર્ષ સુધી લંબાવી શકે છે. નવી જોગવાઈમાં ત્રણ વર્ષની જેલની સજાને બદલીને 7 વર્ષ કરવામાં આવી છે.
રજુ કરેલ રાજદ્રોહ કાયદો શું છે? : ભારતીય ન્યાય સંહિતા બિલ 2023ની કલમ 150 રાજદ્રોહના ગુના સાથે સંબંધિત છે. જો કે આમાં દેશદ્રોહ શબ્દનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નથી, પરંતુ અપરાધને 'ભારતની સાર્વભૌમત્વ, એકતા અને અખંડિતતાને જોખમમાં મૂકનાર' તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યો છે. જે 'ભારતની સાર્વભૌમત્વ અથવા એકતા અને અખંડિતતાને ઈરાદાપૂર્વક જોખમમાં મૂકે છે. જેમ કે શબ્દો દ્વારા, બોલવામાં અથવા લખવામાં, સંકેતો દ્વારા, ઈલેક્ટ્રોનિક સંચાર અથવા નાણાકીય માધ્યમોનો ઉપયોગ કરીને, અલગતાવાદી પ્રવૃત્તિઓ અથવા સશસ્ત્ર બળવાની લાગણીઓને પ્રોત્સાહિત કરીને'. આવી વ્યક્તિને આજીવન કેદની સજા થશે જે સાત વર્ષ સુધી લંબાવી શકે છે અને દંડને પણ પાત્ર રહેશે.
શું ફેરફાર થશે: 1860થી 2023 સુધી દેશની ફોજદારી ન્યાય પ્રણાલીએ અંગ્રેજો દ્વારા બનાવેલા કાયદાઓ અનુસાર કાર્ય કરવાનું ચાલુ રાખ્યું. આ ત્રણ કાયદાઓ દેશમાં ક્રિમિનલ જસ્ટિસ સિસ્ટમમાં મોટો ફેરફાર લાવશે. જો કે નજીકથી નિરીક્ષણ દર્શાવે છે કે નિર્ણાયક જોગવાઈ માત્ર નવા નામ હેઠળ ગુનાની વ્યાપક વ્યાખ્યા સાથે રજૂ કરવામાં આવી છે. આ બિલ, અન્ય બાબતોની સાથે, ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 124Aને પુનઃસ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, જે 'ભારતની સાર્વભૌમત્વ, એકતા અને અખંડિતતા માટે જોખમ હેઠળ' દેશદ્રોહને ગુનો બનાવે છે.
રાજદ્રોહ અંગેનો વર્તમાન કાયદો શું છે?: IPC ની કલમ 124A પ્રમાણે જે કોઈ પણ શબ્દો દ્વારા કાં તો બોલવામાં અથવા લખવામાં, અથવા સંકેતો દ્વારા, અથવા દૃશ્યમાન રજૂઆત દ્વારા, સરકારની તિરસ્કાર અથવા તિરસ્કાર લાવવાનો અથવા પ્રયાસ કરે છે, અથવા અસંતોષને ઉત્તેજિત કરે છે અથવા ઉશ્કેરે છે. કાયદા દ્વારા સ્થાપિત આજીવન કેદની સજા કરવામાં આવશે, જેમાં દંડ ઉમેરી શકાય છે. જેલ ત્રણ વર્ષ સુધી વધી શકે છે.
સૌપ્રથમ વખત આ કાયદો કોણે બનાવ્યો: 1837માં થોમસ મેકોલે દ્વારા રાજદ્રોહ કાયદો સૌપ્રથમ તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો. પાછળથી 1870 માં, તેને જેમ્સ સ્ટીફન દ્વારા ભારતીય દંડ સંહિતા (IPC) માં કલમ 124A તરીકે ઉમેરવામાં આવ્યું હતું. કલમ 124A મુજબ રાજદ્રોહ કાયદાનો અર્થ છે 'જે કોઈ પણ, શબ્દો દ્વારા, કાં તો બોલવામાં અથવા લખવામાં, અથવા સંકેતો દ્વારા, અથવા દૃશ્યમાન પ્રતિનિધિત્વ દ્વારા, અથવા અન્યથા, ધિક્કાર અથવા તિરસ્કાર લાવવાનો પ્રયાસ કરે છે અથવા ઉશ્કેરે છે અથવા તેની વિરુદ્ધ અસંતોષને ઉત્તેજિત કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. કાયદા દ્વારા સ્થાપિત નિયમો અનુસાર આજીવન કેદની સજા કરવામાં આવશે, જેમાં દંડ પણ ઉમેરી શકાય છે.
કેમ બનાવાયો હતો કાયદો: સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ દરમિયાન નાગરિકોમાં મતભેદ ન થાય તે માટે અંગ્રેજો દ્વારા રાજદ્રોહનો કાયદો અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ કાયદો ઘણા સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ વિરુદ્ધ હતો.
રાજદ્રોહના કાયદા અંગે અનેક વિવાદ: તાજેતરના દાયકાની વાત કરીએ તો રાજદ્રોહના કાયદા પર ઘણો વિવાદ થયો છે. જ્યારે ઉમર ખાલિદ, કન્હૈયા કુમાર જેવા અનેક લોકો પર રાજદ્રોહનો કાયદો લાદવામાં આવ્યો ત્યારે વિરોધ વ્યક્ત કરવામાં આવ્યો હતો. જેએનયુના વિદ્યાર્થી ઉમર ખાલિદ પર દેશવિરોધી સૂત્રોચ્ચાર કરવા બદલ રાજદ્રોહનો કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. અન્ય ઘણા કેસોમાં રાજદ્રોહ કાયદાના દુરુપયોગની ફરિયાદો સામે આવી છે.
