નવી દિલ્હી: દેશમાં કુલ પ્રજનન દર (TFR)માં ઘટાડો થયો (Total Fertility Rate) છે. નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વેમાં આ વાત સામે આવી છે. સર્વે અનુસાર, દેશમાં મહિલા દીઠ બાળકોનો કુલ પ્રજનન દર 2019-21માં 2.0 પર પહોંચી ગયો છે, જ્યારે 2015-16માં તે 2.2 હતો. આનો અર્થ એ છે કે, સ્ત્રીઓ તેમના પ્રજનન સમયગાળા દરમિયાન નાની સંખ્યામાં બાળકોને જન્મ આપે છે. દેશમાં કુલ પ્રજનન દર ક્ષમતા રિપ્લેસમેન્ટ સ્તરે પહોંચી (INDIA FIGHTS WITH HIDDEN INFERTILITY) ગઈ છે.
આ પણ વાંચો: Kidney problems: પુરુષો કરતા મહિલાઓમાં આ સમસ્યા વધુ થવાની સંભાવના
જનસંખ્યા રિપ્લેસમેન્ટ સ્તરથી નીચે આવતી જાય છે
સરેરાશ, સ્ત્રી દીઠ 2.1 બાળકો છે. આ સંખ્યાની નીચે પ્રજનન દર ધરાવતા દેશો ચોક્કસ સમયગાળા પછી વસ્તીમાં ઘટાડો અનુભવી શકે છે. વિશ્વ બેંકના ડેટા અનુસાર, 2019માં વૈશ્વિક પ્રજનન દર સ્ત્રી દીઠ 2.4 બાળકો હતો. આ દર 1950 (4.7) કરતા લગભગ અડધો છે. વધુ આર્થિક રીતે વિકસિત દેશો જેમ કે ઓસ્ટ્રેલિયા, મોટાભાગના યુરોપ અને દક્ષિણ કોરિયામાં ઓછા વિકસિત અથવા ઓછી આવક ધરાવતા દેશો કરતાં ઓછા દર છે.
AIIMSના પ્રોફેસરે ચિંતા વ્યક્ત કરી
AIIMSમાં પ્રસૂતિશાસ્ત્ર અને સ્ત્રીરોગવિજ્ઞાન વિભાગના પ્રોફેસર ડૉ. નીતા સિંઘ કહે છે કે, શહેરી પ્રજનન દર 1.6ના સૌથી નીચા સ્તરે પહોંચી ગયો છે, જે ચિંતાનો વિષય છે, જોકે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં આ દર 2.0 છે. તેમનું માનવું છે કે, મૃત્યુના ગુણોત્તર અને નવી વસ્તી સાથે સંતુલન જાળવવા માટે વિકાસશીલ રાષ્ટ્ર માટે આપણને 2.3 પ્રજનન દરની જરૂર છે. ડૉ. સિંહ માને છે કે, શહેરી વિસ્તારોમાં મોડેથી લગ્નો થાય છે જે પ્રજનન ક્ષમતામાં ઘટાડો થવાનું મુખ્ય કારણ છે. સામાન્ય રીતે સ્ત્રીના લગ્ન 27-28 વર્ષની ઉંમર પછી થાય છે, પછી તેને જીવનમાં સેટલ થવા માટે સમયની જરૂર હોય છે. પછી બાળક માટે પ્રયત્ન કરે છે અને જો ગર્ભાવસ્થા ન હોય તો એક કે બે વર્ષ પછી ડૉક્ટર પાસે જાય છે. પ્રજનનનો ટોચનો સમયગાળો 20 થી 25 વર્ષ છે. તેઓ દલીલ કરે છે કે આ સમયગાળા પછી, પ્રજનનક્ષમતા 30 વર્ષ સુધી ચાલે છે અને તે પછી ઘટાડો શરૂ થાય છે. 35 વર્ષ પછી પ્રજનન ક્ષમતામાં ઝડપથી ઘટાડો થાય છે.
WHO અનુસાર, બે પ્રકારની વંધ્યત્વ છે - પ્રાથમિક અને માધ્યમિક
વંધ્યત્વ એક રોગ છે. આમાં 12 મહિના કે તેથી વધુ સમય સુધી નિયમિત અસુરક્ષિત સંભોગ પછી પણ ગર્ભાવસ્થા પ્રાપ્ત ન કરવી શામેલ છે. WHO અનુસાર, બે પ્રકારની વંધ્યત્વ છે - પ્રાથમિક અને માધ્યમિક. પ્રાથમિક વંધ્યત્વનો અર્થ એ છે કે તમે ક્યારેય કલ્પના કરી નથી. ગૌણ વંધ્યત્વનો અર્થ એ છે કે સગર્ભાવસ્થાની કલ્પના કરવામાં આવી હતી પરંતુ ચોક્કસ સમયગાળા પછી વૃદ્ધિ પામી ન હતી. ડૉ. નીતા સિંહ કહે છે કે WHOના રિપોર્ટ અનુસાર, વૈશ્વિક સ્તરે મોટાભાગના યુગલો પ્રાથમિક વંધ્યત્વથી પીડિત છે. પુરુષોમાં પણ 40 વર્ષ પછી પ્રજનન ક્ષમતામાં ઘટાડો થવા લાગે છે. તે માત્ર એક દંતકથા છે કે માણસ 60 વર્ષની ઉંમર સુધી પિતા બની શકે છે.
યુએસ અને યુકેની મહિલાઓ 40 વર્ષની ઉંમરે બાળક પેદા કરી શકે છે
ડૉ. સિંહ કહે છે કે, મોટા ભાગના યુગલો ડૉક્ટરો પાસે જાય છે જ્યારે તેમનો પ્રજનન દર પહેલેથી જ ઓછો થવા લાગે છે. સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું છે કે, ભારતીય મહિલાઓની અંડાશયની ઉંમર યુએસ અને યુકેની સરખામણીમાં લગભગ 5 વર્ષ ઓછી છે, જે એક મોટી ચિંતાનો વિષય છે. આનો અર્થ એ થયો કે, યુએસ અને યુકેની મહિલાઓ 40 વર્ષની ઉંમરે બાળક પેદા કરી શકે છે, જ્યારે ભારતમાં આ ઉંમર માત્ર 35 વર્ષ છે. જો કે, આ માટે વસ્તી વિષયક પરિસ્થિતિઓ અથવા આબોહવા અથવા જાતિ જવાબદાર છે કે કેમ તે હજુ સુધી જાણી શકાયું નથી.
આ પણ વાંચો: સગર્ભા અને પોસ્ટપાર્ટમ સ્ત્રીઓ ડિપ્રેશનનો શિકાર કેમ બને છે, જાણો કારણ
પુરૂષ વંધ્યત્વ વિશે આ કહ્યું
પુરૂષ વંધ્યત્વ વિશે વાત કરતાં ડૉ. સિંહે જણાવ્યું હતું કે, વધતો તણાવ, આહારમાં ફેરફાર, અનિશ્ચિત જીવનશૈલી, અનિયમિત કાર્યશૈલી અને અન્ય કારણોને લીધે તે ઝડપથી વધી રહી છે. ભારતમાં દરેક બીજા કે ત્રીજા પુરૂષ બિનફળદ્રુપ અથવા સબફર્ટાઇલ છે. આપણે ભાગ્યે જ એક પુરૂષમાં 20 મિલિયન શુક્રાણુઓની સંખ્યા શોધીએ છીએ, જે પહેલા 50 થી 100 મિલિયન જેટલી હતી. આજના સમયમાં પુરૂષોમાં 15 કરોડ સ્પર્મ કાઉન્ટ જોવા મળે તો પણ તે યોગ્ય માનવામાં આવે છે. શુક્રાણુ મૃત્યુ એ પુરૂષ વંધ્યત્વનું મુખ્ય કારણ છે.
IVF માટે સફળતાનો દર માત્ર 45 ટકાની આસપાસ
જ્યારે તેમને પૂછવામાં આવ્યું કે શું IVF એ વંધ્યત્વનો (Is IVF the solution to infertility?) ઉકેલ છે, ત્યારે તેણીએ તેને સ્પષ્ટપણે નકારી કાઢ્યું અને કહ્યું કે જો ઇંડાનું ઉત્પાદન ન થતું હોય તો IVF કેવી રીતે કામ કરી શકે. ડૉ. સિંહના મતે, માત્ર ફળદ્રુપ ઇંડા અને સ્વસ્થ શુક્રાણુ જ IVF સફળ બનાવી શકે છે. જોકે, દિલ્હી સ્થિત IVF નિષ્ણાત ડૉ. અર્ચના ધવન બજાજે જણાવ્યું હતું કે, IVF માટે સફળતાનો દર માત્ર 45 ટકાની આસપાસ છે. વંધ્યત્વના કારણો વિશે વાત કરતાં ડૉ. બજાજે જણાવ્યું હતું કે, લગભગ 40 ટકા પુરૂષ, 40 ટકા સ્ત્રી અને 20 ટકા બંને યુગલો વંધ્યત્વ માટે જવાબદાર છે.
