বিশেষ প্ৰতিবেদন, ৮ আগষ্ট : সংসদৰ চলিত বৰ্ষাকালীন অধিবেশনৰ ২৬ জুলাইৰ দুপৰীয়া লোকসভাৰ অধিবেশন অনুষ্ঠিত হোৱাৰ সময়ত অধ্যক্ষই সদনক জনায় যে সাংসদ তথা লোকসভাত কংগ্ৰেছৰ উপ-দলপতি গৌৰৱ গগৈৰ পৰা তেওঁ অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ বাবে জাননী লাভ কৰিছে । জাননীখনত এইদৰে কোৱা হৈছিল : "এই সদনে মন্ত্ৰী পৰিষদৰ ওপৰত আস্থাৰ অভাৱ প্ৰকাশ কৰিছে ।" অধ্যক্ষই গৌৰৱ গগৈক প্ৰস্তাৱটো উত্থাপন কৰাৰ বাবে সদনৰ অনুমতি ল'বলৈ অনুৰোধ জনায় ।
এই প্ৰস্তাৱৰ বাবে সদনৰ অনুমতি বিচৰাৰ পিছত অধ্যক্ষ ওম বিৰলাই সদস্যসকলক তেওঁলোকৰ নিজৰ স্থানত থিয় হ'বলৈ কয় যাতে প্ৰস্তাৱটো স্বীকাৰ কৰাৰ সপক্ষে থকা সমৰ্থনৰ সংখ্যা গণনা কৰি ইয়াৰ অনুমতি প্ৰদান কৰিব পৰা যায় । কংগ্ৰেছ সংসদীয় দলৰ মুৰব্বী ছোনিয়া গান্ধী, নেচনেল কনফাৰেন্সৰ সভাপতি ফাৰুক আব্দুল্লা, ডিএমকেৰ টি আৰ বালু আৰু এনচিপি নেতা সুপ্ৰিয়া চুলেকে ধৰি বিৰোধী দল ইণ্ডিয়াৰ সাংসদসকলে ইয়াৰ বাবে থিয় দিয়ে । ইয়াৰ পিছত ওম বিৰলাই অনাস্থা প্ৰস্তাৱটো স্বীকাৰ কৰে ।
প্ৰস্তাৱটোৰ ওপৰত বিতৰ্কৰ বাবে ৮ আৰু ৯ আগষ্ট দিন দুটা স্থিৰ কৰা হয় আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ১০ আগষ্টত উত্তৰ দিব বুলি আশা কৰা হৈছে । সংসদীয় গণতন্ত্ৰত এখন চৰকাৰ কেৱল তেতিয়াহে শাসনত থাকিব পাৰে, যদিহে ই প্ৰত্যক্ষভাৱে নিৰ্বাচিত সদনত সংখ্যাগৰিষ্ঠতা অৰ্জন কৰে । সেয়েহে মন্ত্ৰী পৰিষদ হৈছে নিম্ন সদনৰ প্ৰতি সামূহিকভাৱে দায়বদ্ধ ।
সামূহিক দায়বদ্ধতাই আনবোৰৰ সৈতে দুটা নীতি প্ৰৱৰ্তনৰ দ্বাৰাও আশ্বাস দিয়ে । অৰ্থাৎ প্ৰথমটৈ হৈছে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ পৰামৰ্শৰ বাহিৰে কোনো ব্যক্তিক মন্ত্ৰী পৰিষদলৈ মনোনীত কৰা নহয়; আৰু দ্বিতীয়তে প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে যদি কাৰোবাক বৰ্খাস্ত কৰাৰ দাবী কৰে তেন্তে মন্ত্ৰী পৰিষদৰ সদস্য হিচাপে কোনো ব্যক্তিক ৰখা নহয় । সামূহিক দায়বদ্ধতাৰ মূল কথাটো হ'ল, যেতিয়া কোনো নীতি আলোচনাৰ পৰ্যায়ত থাকে তেতিয়া মন্ত্ৰীজনে তেওঁৰ বক্তব্য প্ৰকাশ কৰিবলৈ স্বাধীন । কিন্তু সিদ্ধান্ত লোৱাৰ পিছত প্ৰতিজন মন্ত্ৰীয়ে কোনো সংৰক্ষণ অবিহনে ইয়াৰ কাষত থিয় দিব বুলি আশা কৰা হয় ।
ভাৰতৰ সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ ৭৫(৩)ত এই নীতিক মূৰ্ত কৰি উল্লেখ কৰা হৈছে যে মন্ত্ৰী পৰিষদ জনসভাৰ (লোকসভা) প্ৰতি সামূহিকভাৱে দায়বদ্ধ হ'ব । ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে যে যদি চৰকাৰে সদনৰ আস্থা হেৰুৱাইছে তেন্তে ই পদত্যাগ কৰিব লাগিব বা সদন ভংগ কৰিব লাগিব । অৱশ্যে পদত্যাগ বা বিলুপ্তি কেৱল তেতিয়াহে অনুসৰণ কৰিব, য'ত পৰাজয়ৰ অৰ্থ হৈছে আত্মবিশ্বাস হেৰুওৱা ।
আনহাতে, চৰকাৰে কোনটো বিষয়ক গুৰুত্বপূৰ্ণ হিচাপে গণ্য কৰিব, যাৰ ওপৰত পদত্যাগ কৰিব বা সদন ভংগ কৰিব লাগে সেয়া মুখ্যত চৰকাৰে সিদ্ধান্ত ল'ব ।
২
বিৰোধীয়ে অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ ওপৰত ভোটাধিকাৰ দাবী কৰি সদনৰ মতামত পৰীক্ষা কৰিব পাৰে । সাংবিধানিক ব্যৱস্থা অনুসৰি, লোকসভাত কাৰ্যক্ৰমণিকা আৰু কাম-কাজ পৰিচালনাৰ নিয়ম অনুসৰি মন্ত্ৰী পৰিষদৰ ওপৰত আস্থাৰ অভাৱ প্ৰকাশ কৰা এক প্ৰস্তাৱ নিম্নলিখিত চৰ্তসাপেক্ষে উত্থাপন কৰা হ'ব পাৰে । অৰ্থাৎ : (ক) অধ্যক্ষৰ আমন্ত্ৰণত প্ৰস্তাৱটো প্ৰস্তুত কৰাৰ বাবে সদস্যই ছুটী বিচাৰিব; (খ) ছুটী বিচৰা সদস্যজনে সেইদিনা ১০ ঘণ্টাৰ ভিতৰত মহাসচিবক প্ৰস্তাৱটোৰ এখন লিখিত জাননী দিব, যিটো এনে সদস্যই উত্থাপন কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিছে ।
যদি অধ্যক্ষৰ মতামত হয় যে প্ৰস্তাৱটো সংসদৰ ক্ৰমত আছে, তেন্তে তেওঁ সদনত প্ৰস্তাৱটো পঢ়িব আৰু ছুটী মঞ্জুৰ কৰাৰ পক্ষপাতী সদস্যসকলক তেওঁলোকৰ স্থানত থিয় হোৱাৰ বাবে অনুৰোধ কৰিব । আৰু যদি পঞ্চাশজনতকৈ কম সদস্য সেই অনুসৰি থিয় নহয়, তেতিয়া অধ্যক্ষই ঘোষণা কৰিব যে ছুটী মঞ্জুৰ কৰা হৈছে আৰু সেইদিনা প্ৰস্তাৱটো গ্ৰহণ কৰা হ'ব, যিটো তাৰিখত ছুটী বিচৰা হৈছে তাৰ পৰা দহ দিনতকৈ বেছি নহ'ব, যিহেতু অধ্যক্ষই নিযুক্তি দিব পাৰে । যদি ছুটি মঞ্জুৰ কৰা হয়, অধ্যক্ষই সদনত কাম-কাজৰ স্থিতি বিবেচনা কৰাৰ পিছত প্ৰস্তাৱৰ আলোচনাৰ বাবে এটা দিন বা কেইবাটাও দিন বা দিনৰ অংশ আবণ্টন কৰিব পাৰে ।
অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ ওপৰত আলোচনা কেৱল প্ৰস্তাৱৰ জাননীত উল্লেখ কৰা ভিত্তিতে সীমাবদ্ধ নহয় । সাধাৰণতে প্ৰস্তাৱটোৰ উত্থাপকে উল্লেখ কৰা বিষয়বোৰ আলোচনা কৰা হয় । কিন্তু প্ৰস্তাৱটোৰ ওপৰত আলোচনাৰ সময়ত তেওঁ বিচৰা আন যিকোনো বিষয় উত্থাপন কৰাটো যিকোনো সদস্যৰ বাবে মুকলি থাকে । আনকি একেখন অধিবেশনত পৃথক আলোচনা হোৱা বিষয়বোৰো উত্থাপন কৰিব পাৰি, যদি এইটো দেখুওৱা হয় যে অন্তিম আলোচনা হোৱাৰ পিছত চৰকাৰৰ ফালৰ পৰা বিফলতা হৈছে ।
সদস্যসকলে এই প্ৰস্তাৱ সন্দৰ্ভত বক্তব্য ৰখাৰ পিছত প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে উত্থাপিত অভিযোগৰ উত্তৰ দিয়ে । প্ৰস্তাৱৰ উত্থাপকৰ উত্তৰ দিয়াৰ অধিকাৰ আছে । তাৰ পিছত অধ্যক্ষই নিৰ্ধাৰিত দিনত বা নিৰ্ধাৰিত দিনবোৰৰ অন্তিম সময়ত বিতৰ্ক সমাপ্ত হোৱাৰ পিছত প্ৰস্তাৱটোৰ ওপৰত সদনৰ সিদ্ধান্ত নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয় প্ৰতিটো প্ৰশ্ন তৎক্ষণাৎ ৰাখিব পাৰে ।
উল্লেখ্য যে এনডিএৰ (৩৩৪) শক্তি বৰ্তমান বিৰোধী ইণ্ডিয়াতকৈ (১৪২) দুগুণতকৈ অধিক হোৱাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত বৰ্তমানৰ অনাস্থা প্ৰস্তাৱ সংখ্যা পৰীক্ষাত বিফল হোৱাটো নিশ্চিত । বিৰোধী দলৰ নেতাসকলে (ইণ্ডিয়ান নেচনেল ডেভেলপমেণ্টেল ইনক্লুচিভ এলায়েন্স চমুকৈ ইণ্ডিয়া) যুক্তি দিয়ে যে তেওঁলোকে মণিপুৰ বিষয়ত চৰকাৰক থকাসৰকা কৰি আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰীক সংসদত বিষয়টোৰ ওপৰত বক্তব্য ৰাখিবলৈ বাধ্য কৰিব বুলি কৰা ধাৰণাৰ যুঁজত জয়ী হ'ব । অৱশ্যে সেইটো তেওঁ কৰিবও পাৰে বা নকৰিবও পাৰে । কিয়নো কাৰিকৰীভাৱে আইন-শৃংখলা গৃহমন্ত্ৰীৰ দ্বাৰা মোকাবিলা কৰিবলগা বিষয় । সেয়েহে এই সম্ভাৱনাৰে বিতৰ্কৰ সময়ত হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰে ।
৩
অনাস্থা প্ৰস্তাৱটো ঐতিহাসিকভাৱে এটা নিৰ্দিষ্ট বিষয় বা প্ৰসংগৰ ওপৰত আলোচনা কৰিবলৈ বাধ্য কৰাবৰ বাবে এক কৌশলগত পদ্ধতি হিচাপে ব্যৱহাৰ হৈ আহিছে । ১৯৬৩ চনত তৃতীয় লোকসভাৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰী জৱাহৰলাল নেহৰুৰ নেতৃত্বত চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে আচাৰ্য জে বি কৃপালনীয়ে অনাস্থাৰ প্ৰথম প্ৰস্তাৱ উত্থাপন কৰিছিল ।
এই প্ৰস্তাৱ সন্দৰ্ভত বিতৰ্ক ২১ ঘণ্টাকৈ চাৰি দিন ধৰি চলিছিল । ইয়াত ৪০ জন সাংসদে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। নিজৰ উত্তৰত নেহৰুৱে মন্তব্য কৰিছিল, "অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ লক্ষ্য হৈছে চৰকাৰৰ পৰা দলটোক আঁতৰ কৰা আৰু বিৰোধীয়ে ইয়াৰ স্থান লোৱা । বৰ্তমানৰ ক্ষেত্ৰত এইটো স্পষ্ট যে তেনে কোনো প্ৰত্যাশা বা আশা নাই । ব্যক্তিগতভাৱে মই এই প্ৰস্তাৱ আৰু এই বিতৰ্কক আদৰণি জনাইছোঁ । মই অনুভৱ কৰিছোঁ যে যদি আমি এনে ধৰণৰ সাময়িক পৰীক্ষা কৰোঁ তেন্তে এইটো এটা ভাল কথা হ'ব ।"
উল্লেখ্য যে ভাৰতীয় সংবিধান কাৰ্যকৰী হোৱাৰ পিছৰে পৰা সংসদত ২৭ টা অনাস্থা প্ৰস্তাৱ উত্থাপন কৰা হৈছে (বৰ্তমানৰ প্ৰস্তাৱটো ইয়াত ধৰা হোৱা নাই) । অন্তিমটো অনাস্থা প্ৰস্তাৱ আহিছিল ২০১৮ চনত । এই ২৭ টা অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ ভিতৰত ইন্দিৰা গান্ধীৰ নেতৃত্বাধান চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে সময়ে সময়ে উত্থাপন হোৱা প্ৰস্তাৱ ১৫ টাতকৈ কম নহয় । এই ২৭ টা অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ এটাও কাৰ্যকৰী হোৱা নাছিল । অৱশ্যে ১৯৭৯ চনত মোৰাৰজী দেশাইৰ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে এক অনাস্থা প্ৰস্তাৱ উত্থাপন হয় আৰু যদিও ইয়াৰ ওপৰত বিতৰ্ক অমীমাংসিত হৈ থাকে, দেশায়ে প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ পৰা পদত্যাগ কৰে ।
লগতে পঢ়ক :PM Modi slams INDIA: বিৰোধী মিত্ৰজোঁটৰ অনাস্থা প্ৰস্তাৱক কৌশলপূৰ্ণ কটাক্ষ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ
অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ পিছত চৰকাৰ এখন ধৰি ৰখাৰ এইটোৱেই একমাত্ৰ সময় আছিল, আনকি প্ৰস্তাৱটোৰ ওপৰত কোনো ভোটদানো হোৱা নাছিল । ২০১৪ চনত কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰাৰ পিছত এনডিএ চৰকাৰে দ্বিতীয়বাৰৰ বাবে অনাস্থা প্ৰস্তাৱৰ সন্মুখীন হৈছে । প্ৰথম অনাস্থা প্ৰস্তাৱ ২০ জুলাই, ২০১৮ তাৰিখে উত্থাপন কৰা হৈছিল । নেচনেল ডেম'ক্ৰেটিক এলায়েন্সৰ (এনডিএ) ৩২৫ জন সাংসদে এই প্ৰস্তাৱৰ বিৰুদ্ধে ভোট দিয়াৰ বিপৰীতে মাত্ৰ ১২৬ জনে ইয়াক সমৰ্থন কৰাত শাসকীয় দলে জয়লাভ কৰিছিল । আনহাতে, ইয়াৰ পিছত ২০১৯ চনত অনুষ্ঠিত সাধাৰণ নিৰ্বাচনত এনডিএ ক্ষমতালৈ ঘূৰি আহিছিল । সেই উপলক্ষে দিয়া নিজৰ উত্তৰৰ সময়ত নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিছিল যে বিৰোধীয়ে ২০২৪ চনত তেওঁৰ দলক পুনৰ বিজয়ৰ সুবিধা দিবৰ বাবে ২০২৩ চনতো অনাস্থা প্ৰস্তাৱ উত্থাপন কৰিব পাৰে ।
এই প্ৰতিবেদনৰ লেখক অৱসৰপ্ৰাপ্ত আইএএছ বিষয়া বিবেক কে অগ্নিহোত্ৰী । তেওঁ ৰাজ্যসভাৰ প্ৰাক্তন মহাসচিব ।
