ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਕਈ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਖ਼ਰਾਬ ਹੁੰਦੀ ਗਈ। ਹੁਣ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਰੀ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਇਲ ਹੈਲਥ ਕਾਰਡ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫਸਲ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਮਿੱਟੀ ਪਰਖ ਅਤੇ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲੈਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਅਜੇ ਤੱਕ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੀ ਰਾਏ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਮਿੱਟੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਨਿਊਕਲੀਕ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਦੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜੈਵਿਕ ਅਣੂ ਜੋ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲੀਓਟਾਈਡ ਵੀ ਆਪਣੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਲਈ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦਾ 75 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿੱਸਾ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਗੈਸ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਜਾਨਵਰ, ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨੂੰ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲੀਓਟਾਈਡ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦੇ।
ਅਣਦੇਖੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨੂੰ ਅਮੋਨੀਆ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਪੌਦੇ ਇਸ ਅਮੋਨੀਆ ਨੂੰ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲੀਓਟਾਈਡਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਵੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਕੈਮਿਸਟਾਂ ਨੇ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਉੱਚ ਦਬਾਅ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨੂੰ ਅਮੋਨੀਆ ਵਿੱਚ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਹੈਬਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਫ਼ੌਰੀ ਸੀ ਪਰ ਯੂਰੀਆ ਮਹਿੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਵਰਗੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ।
ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨੇਜ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਸਮੂਹ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਰੂਟ ਨੋਡਿਊਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨੂੰ ਅਮੋਨੀਆ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਮਿੱਟੀ-ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਹਿਜੀਵ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਫਿਕਸੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਯੂਰੀਆ ਅਤੇ ਡਾਇਮੋਨੀਅਮ ਫਾਸਫੇਟ (ਡੀਏਪੀ) ਵਰਗੀਆਂ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਖਾਦਾਂ 'ਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: JNU ਨੇ ਦੋ ਸਾਲਾ MBA ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲੇ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਿਤੀ 10 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਵਧਾਈ
ਅਜਿਹੀਆਂ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਪਰ ਕਿਸਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਾਗਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਨੈਨੋ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਨੈਨੋ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਖਾਦ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਖਾਦ ਸਹਿਕਾਰੀ ਲਿਮਟਿਡ (IFFCO) ਨੇ ਯੂਰੀਆ ਦੀ ਨੈਨੋ ਤਰਲ ਫਾਰਮੂਲੇਸ਼ਨ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਥੈਲੀ ਯੂਰੀਆ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਲਿਟਰ ਨੈਨੋ-ਯੂਰੀਆ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਫਕੋ ਨੈਨੋ-ਡੀਏਪੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਵਿਕਲਪ 'ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਫਕੋ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਨੈਨੋ-ਡੀਏਪੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਉਪਲਬਧ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਵਿਕਲਪਕ ਨੈਨੋ-ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਹਾਈਪਰ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ-ਫਿਕਸਿੰਗ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਤਣਾਅ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੈੱਟਵਰਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਠੀਕ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਰਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਿਆ।
ਹਾਰਡਕੋਰ ਜੈਨੇਟਿਕ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਜਿਹੇ ਸਟ੍ਰੇਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਖਦਸ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਜ਼ਮੀਨ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਨਤੀਜੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ -80 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕੋਲਡ ਸਟੋਰੇਜ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਜੈਨੇਟਿਕ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਤਣਾਅ ਅਜ਼ੋਟੋਬੈਕਟਰਵਿਨਲੈਂਡੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨੂੰ ਅਮੋਨੀਆ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਕ ਖਿਚਾਅ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਮੋਨੀਆ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੀ ਗਾੜ੍ਹਾਪਣ ਵੀ ਉੱਚੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਪਰੀਖਣ ਦੌਰਾਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਅਮੋਨੀਆ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਟ੍ਰੇਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਸਟੇਨ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਫਸਲ ਲਈ ਅਮੋਨੀਆ ਦੀ ਲੋੜ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਜੈਨੇਟਿਕਲੀ ਮੋਡੀਫਾਈਡ ਸਟਰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫਾਇਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਘਟੇਗਾ, ਨਾਲ ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਚੱਕਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੀ ਲਾਗਤ ਘਟਣ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਵਧੇਗਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ, ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਵਾਧੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰੇਗਾ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਨੈਨੋ-ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ DApps ਦੇ ਆਯਾਤ 'ਤੇ ਸਾਡੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਘਟੇਗੀ। ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਲੌਜਿਸਟਿਕ ਲਾਗਤ 'ਤੇ ਵੀ ਬੱਚਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਟਿਕਾਊ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪੋਸ਼ਣ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਘਟਾਇਆ ਜਾਵੇ।
