ਅਲੀਗੜ੍ਹ: ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਨੇ ਗਿਆਨਵਾਪੀ ਵਿਵਾਦ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਰਾਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ 1670 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਉੱਤੇ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਥੁਰਾ ਦੇ ਕੇਸ਼ਵ ਰਾਏ ਮੰਦਰ ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਹੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਅਤੇ ਆਲਮਗੀਰਨਾਮੇ (ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ) ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ।
ਮਥੁਰਾ ਦਾ ਕੇਸ਼ਵਰਾਈ ਮੰਦਿਰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਬੁੰਦੇਲਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਤੋੜ ਕੇ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉੱਥੇ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਉਸ 'ਤੇ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਗਿਆਨਵਾਪੀ 'ਚ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਮਿਲਣ ਦੇ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਪ੍ਰੋ: ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਦਾਲਤ 'ਚ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ 'ਚ ਸ਼ਿਵ ਜਾਂ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਵੈਸੇ ਵੀ, ਮੰਦਰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ੈਵ ਹਨ ਜਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵ, ਉਹ ਰਲਵੇਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਨੇ ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਸ਼ੀ ਮਥੁਰਾ ਬਲਕਿ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹਿਆ, ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਮੰਦਰ ਸਨ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਸ਼ੀ ਦਾ ਮੰਦਰ ਵੀ ਨਵਾਂ ਹੋਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਸੀ।
ਪਰ ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗਲਤ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਨਾਪਾਕ ਹਰਕਤ ਨੂੰ 1992 ਵਿੱਚ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਢਾਹੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਮੰਦਿਰ ਤੋੜਿਆ ਸੀ, ਉਹੀ ਇਰਾਦਾ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਢਾਹੁ ਕੇ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਕੀਤਾ, ਕੀ ਹੁਣ ਉਹੀ ਕੰਮ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਗਿਆਨਵਾਪੀ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਮਿਲਣ ਦੇ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਮਸਜਿਦ ਜਾਂ ਮੰਦਿਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਈ ਮੰਦਰਾਂ 'ਚ ਬੋਧੀ ਵਿਹਾਰਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਵੀ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਤਾਂ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਈ ਵੱਡੇ ਮੰਦਰ ਟੁੱਟ ਜਾਣਗੇ।
ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਇਹ ਵੀ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੀ 1670 ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਅੱਜ ਢਾਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਰਕ ਐਕਟ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੈ। ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਸਜਿਦਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਜਾਂ ਬੋਧੀ ਵਿਹਾਰਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੱਥਰ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ।
ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਮਸਜਿਦਾਂ ਵਿਚ ਮੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਡਿੱਗੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਹਰਜ ਕੀ ਹੈ? ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਾਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹੇ ਗਏ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ- ਗੁੱਡੂ ਮਸੂਦ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ ਆਜ਼ਮ ਖਾਨ ਜੇਲ
ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਚਿਤੌੜ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਰਾਣਾ ਕੁੰਭਾ ਨੇ ਇੱਕ ਮੀਨਾਰ ਬਣਵਾਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਅੱਲਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਨਾਰ 'ਤੇ ਲਿਖੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਸਜਿਦ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ, ਕੀ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੀਨਾਰ 'ਤੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਇਹ ਮਸਜਿਦ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ।
ਪ੍ਰੋ: ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ Ancient Monuments Act ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਮਰੀਟਸ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। 90 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਰਫਾਨ ਹਬੀਬ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰ ਦੇਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
