ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਨ, ਮਨੋਰੰਜਨ, ਕੰਮ ਜਾਂ ਖੇਡਾਂ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਕ੍ਰੀਨ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਦੇਖਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਨ ਮੋਬਾਈਲ, ਟੀਵੀ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਕਰੀਨ ਦੇਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਸਕਰੀਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 4-5 ਘੰਟੇ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਖੋਜ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ: ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਟਾਈਮ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕੁਈਨਜ਼ਲੈਂਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਹੈਲਥ ਐਂਡ ਰੀਹੈਬਲੀਟੇਸ਼ਨ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ ਦੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਇੱਕ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ 400,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਚਿਆਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀਆਂ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ, ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਵਿਵਹਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ (ਉਦਾਸੀ, ਚਿੜਚਿੜੇਪਨ ਅਤੇ ਘਬਰਾਹਟ), ਇਨਸੌਮਨੀਆ, ਸਿਰ ਦਰਦ ਆਦਿ।
ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਹੈਲਥ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਕੋਰਟੈਕਸ ਪਤਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਸੋਚਣ, ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਤਰਕ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਖੋਜ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਈ ਘੰਟੇ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਹੁਨਰ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਿਊਰੋਲੋਜੀਕਲ ਵਿਕਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਡਾਕਟਰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ:
ਅੱਖਾਂ 'ਤੇ ਅਸਰ: ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਨੇਤਰ ਰੋਗ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ. ਨੂਪੁਰ ਜੋਸ਼ੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਮੋਬਾਈਲ ਜਾਂ ਟੀਵੀ ਦੇਖਣ 'ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ 'ਚ ਨਜ਼ਰ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਈ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।
ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਿਤਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਤੇ ਦਬਾਅ ਵੱਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਖੁਸ਼ਕੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਧੁੰਦਲੀ ਨਜ਼ਰ, ਸਕਰੀਨ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਲਕੀ ਧੁੰਦਲੀ ਨਜ਼ਰ, ਸਥਿਰ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ, ਮਾਇਓਪਿਆ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੇਟੀਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕਰੀਨ ਟਾਈਮ ਦੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਲਗਾਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਬਾਲਗ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਬਾਈਲ ਜਾਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਦੇਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਜਾਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨ: ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਬਾਲ ਸਲਾਹਕਾਰ ਡਾ. ਰੇਣੁਕਾ ਸ਼ਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਡਣ, ਰੀਲਾਂ ਦੇਖਣ, ਕਾਰਟੂਨ ਦੇਖਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਦੇਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਜਾਂ ਲਤ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਮਾਗੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ, ਸੋਚਣ, ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ, ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ, ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸਾ, ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ, ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਮੂਡ ਸਵਿੰਗ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਲਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਆਮ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਅਸਰ: ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਕੁਮੁਦ ਸੇਨਗੁਪਤਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਗਲਤ ਆਸਣ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਜਾਂ ਲੇਟ ਕੇ ਮੋਬਾਈਲ, ਟੀਵੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਕਰੀਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਲਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸਗੋਂ ਗਰਦਨ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮਰ, ਮੋਢਿਆਂ, ਹੱਥਾਂ, ਹਥੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਧਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਕਰ ਇਸ ਆਦਤ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਘੱਟਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮੋਟਾਪਾ, ਪਾਚਨ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਹ ਆਦਤ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸਾਵਧਾਨ: ਡਾ. ਰੇਣੁਕਾ ਸ਼ਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਤ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪੇ ਥੋੜੇ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਰੁਟੀਨ ਲਈ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਮੋਬਾਈਲ ਅਤੇ ਟੀਵੀ ਦੇਖਣ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ 'ਚ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ।
- ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮਾਂ ਸੈੱਟ ਕਰੋ। ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੋ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਨਾ ਬਿਤਾਉਣ ਦਿਓ।
- ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚੋ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕੇ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਮੋਬਾਈਲ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖੋ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਮੋਬਾਈਲ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੇਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਬਚੋ।
- ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਬਚੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇਖਦੇ ਸਮੇਂ 20-20 ਨਿਯਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰੋ। ਯਾਨੀ 20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਸਕਰੀਨ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 20 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
