भीमाशंकर अभयारण्य इको सेन्सिटिव्ह झोन; नागरिकांच्या गैरसमजुती दूर करणार वनविभाग

भीमाशंकर अभयारण्य जंगली प्राणी, निसर्ग टिकवून रहाण्यासाठी भीमाशंकर अभयारण्य इको सेन्सिटिव्ह झोन म्हणून घोषित करण्यात आले आहे. मात्र या इको सेन्सिटिव्ह झोन मुळे आदिवासी नागरिकांच्या हक्कांवर गदा येणार म्हणुन या झोनला विरोध करण्यात येत आहे. यावर वनविभागाने इको सेन्सिटिव्ह झोनबाबत असलेले गैरसमज दूर करण्यासाठी एकसुत्री कार्यक्रम हाती घेतला आहे.

पुणे - भीमाशंकर अभयारण्य हे वन आणि वन्यजीव संपदा संवर्धनाच्या दृष्टीने राखीव ठेवण्यात आले आहे. या अभयारण्यासाठी पुणे, रायगड आणि ठाणे जिल्ह्यातील 42 गावांच्या एकूण 101.62 चौरस किमी क्षेत्रावर केंद्र शासनाच्या पर्यावरण, वन व जलवायू मंत्रालयाने इको सेन्सेटिव्ह झोन जाहीर केला आहे. मात्र या इको सेन्सिटिव्ह झोन मुळे आदिवासी नागरिकांच्या हक्कांवर गदा येणार म्हणून या झोनला विरोध करण्यात येत आहे. यावर वनविभागाने इको सेन्सिटिव्ह झोनबाबत असलेले गैरसमज दूर करण्यासाठी एकसुत्री कार्यक्रम हाती घेतला आहे. यामाध्यमातून आदिवासी नागरिकांचा होत असेलला विरोध दूर करण्याचा प्रयत्न करणार असल्याचे उपवनसंरक्षक जयरामे गौडा यांनी सांगितले.

अभयारण्यातील जंगली प्राणी, निसर्ग टिकवुन रहाण्यासाठी भीमाशंकर अभयारण्य इको सेन्सिटिव्ह झोन म्हणून घोषित करण्यात आले. मात्र, याबाबतची अधिसूचना जारी होण्यापूर्वी इको सेन्सेटिव्ह झोन च्या तरतुदी संरक्षित क्षेत्राच्या सीमेच्या सरसकट 10 किमीपर्यंत लागू होत्या. या बाबत बाधित स्थानिक नागरिकांच्या तक्रारी यापूर्वीच स्वीकारल्या आहेत. त्यानुसार पुणे, ठाणे व रायगड या तीनही जिल्ह्यातील इको सेन्सेटिव्ह झोनची सीमा ही 0.05 किमी म्हणजेच 50 मीटर ते 10 किमीपर्यंत मर्यादित ठेवण्यात आल्याचे उपवनसंरक्षक जयरामे गौडा यांनी सांगितले.भीमाशंकर अभयारण्याच्या इको सेन्सेटिव्ह झोनमध्ये 90.8 टक्के वनक्षेत्र असून केवळ 8.2 टक्के क्षेत्र हे खासगी वहीवाटीचे आहे. भीमाशंकर इको सेन्सेटिव्ह झोनमध्ये संपूर्ण गाव समाविष्ट करण्यात आले नसून या गावांमधील अभयारण्या लगतच्या केवळ काही गट नंबरचा समावेश आहे. ऑगस्ट 2020 मध्ये प्रसिद्ध झालेल्या अधिसुचनेमध्ये कपात करण्यात आली असून आता खासगी क्षेत्र 825.52 हेक्‍टर आहे. इको सेन्सेटीव्ह झोन जाहीर झाल्याने या गावातील पेसा तसेच वन अधिकारी मान्यता कायद्या अंतर्गतच्या कोणत्याही हक्कास बाधा येणार नाही. स्थानिक नागरिकांना त्यांच्या दैनंदिन गरजा पूर्ण करण्यासाठी इको सेन्सेटिव्ह झोनमध्ये कोणताही प्रभाव पडणार नसल्याचे वनविभागाकडून स्पष्ट करण्यात आले आहे.इको सेन्सेटिव्ह झोन मधील प्रतिबंधित कामे1) व्यावसायिक खाणी, दगडखाणी व क्रशर: सर्व नवीन व अस्तित्वातील खाणकामे, दगडी खाणी, क्रशर युनिट तात्काळ प्रभावाने प्रतिबंधित असतील,परन्तु स्थानिकांच्या योग्य वैयक्तिक गरजेचे पुर्ततेचे अनुषंगाने माती खोदाई, रहाते घराची दुरुस्ती आणि बांधकाम देशी कौले व विटा तयार करण्यासाठी अनुमती असेल.2) जल, वायू, ध्वनी, मृद यांचे प्रदूषण करणारे नवीन व अस्तित्वातील प्रदूषणकारी उद्योग प्रतिबंधित उद्योग असतील.3) मोठे जलविद्यत प्रकल्प4) पर्यावरणास हानी पोहचवणारे उद्योग5) सांडपाण्याचा निचरा नैसर्गिक पाण्याच्या साठ्यात अथवा जमिनीत करणे6) नवीन आरा गिरण्या7) वीटभट्टी उभारणी8) नवीन अतिक्रमण व त्याचे नियमितीकरणकशावर प्रतिबंध नाहीइको सेन्सेटिव्ह झोन मध्ये...1) इको सेन्सेटिव्ह झोन मध्ये खासगी गटामध्ये स्वतःचे घर बांधणे, शेती करणे , रस्ता करणे, सरकारी लाभाची पोल्ट्री बांधणे, गायीचा गोठा बांधणे यासाठी प्रतिबंध असणार नाही, केवळ व्यावसायिक बांधकामांना बंदी राहील.2) शेतीसाठी खासगी क्षेत्रातील छोटी झुडुपे तोडणे, विहीर खोदाई, विद्युत खांब उभारण्यास बंदी असणार नाही.3) लोकांचे स्थलांतरण होणार नाही.4) जंगलातून आतित्वात असलेल्या पायवाटांचा वापर गावकऱ्यांना एका गावाहून दुसऱ्या गावात जाण्यासाठी वापर करता येईल.5) स्थानिक आदिवासी ग्रामस्थांना वन उपज तसेच औषधी वनस्पती गोळा करणे व त्याचा वापर करणे यावर बंदी असणार नाही.6) ग्रामस्थांना त्यांच्या गावातील जंगलामधून त्यांचे दैनंदिन वापरासाठी वाळलेले लाकूड गोळा करणे, त्यांच्या खासगी मालकीच्या जमिनीची बांध बंदिस्ती करणे यावर बंदी असणार नाही.