હૈદરાબાદ: બાળકનો જન્મ તેના માટે જ નહીં પરંતુ તેની માતા માટે પણ ચમત્કારથી ઓછો નથી. પરંતુ જન્મ પછી બાળકનો શારીરિક અને માનસિક વિકાસ યોગ્ય રીતે થાય અને તે કોઈ રોગ કે ચેપની ઝપેટમાં ન આવે તેના માટે ખાસ કાળજી લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે. દર વર્ષે તારીખ 15 થી 21 નવેમ્બર દરમિયાન નવજાત શિશુના મૃત્યુદરમાં ઘટાડો કરવા અને નવજાત શિશુની યોગ્ય કાળજી (New born baby care) લેવા માટે લોકોને જાગૃત અને પ્રેરિત કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે નવજાત સંભાળ સપ્તાહની ઉજવણી (New born baby care week) કરવામાં આવે છે.
લોકોમાં જાગૃતિ ફેલાવવાનો હેતુ: નોંધપાત્ર રીતે જન્મ પછીના પ્રથમ 28 દિવસમાં અપરિપક્વતા, રોગ, ચેપ અથવા અન્ય કેટલાક કારણોસર નવજાત શિશુમાં મૃત્યુનું જોખમ વધારે છે. દર વર્ષે સમગ્ર વિશ્વમાં આ અને અન્ય કારણોસર મોટી સંખ્યામાં નવજાત શિશુઓ પોતાનો જીવ ગુમાવે છે. રાષ્ટ્રીય નવજાત સંભાળ સપ્તાહ દર વર્ષે તારીખ 15 થી 21 નવેમ્બર દરમિયાન ઉજવવામાં આવે છે. જેનો હેતુ નવજાત શિશુના મૃત્યુ દરને ઘટાડવા અને તેમને સ્વસ્થ જીવન પ્રદાન કરવા માટે યોગ્ય કાળજી પદ્ધતિઓ અપનાવવા માટે લોકોમાં જાગૃતિ ફેલાવવાના હેતુથી કરવામાં આવે છે.
પ્રથમ 28 દિવસ સંવેદનશીલ છે: ડૉક્ટરોનું કહેવું છે કે, બાળકના જન્મ પછીના પ્રથમ 24 કલાક અને પહેલા 28 દિવસ ખૂબ જ સંવેદનશીલ હોય છે. આ તેમના જીવનભરના સ્વાસ્થ્ય અને વિકાસ માટેનો પાયાનો સમયગાળો માનવામાં આવે છે. પરંતુ કેટલીકવાર જન્મ સમયે બાળકના જરૂરી શારીરિક વિકાસના અભાવ, ચેપ, ઇન્ટ્રા-પાર્ટમ ગૂંચવણો અને જન્મજાત ખોડખાંપણને કારણે દર વર્ષે મોટી સંખ્યામાં નવજાત શિશુઓ તેમના જન્મ પછીના પ્રથમ મહિનામાં મૃત્યુ પામે છે.
આંકડાઓ શું કહે છે: સરકારી આંકડાઓ અનુસાર વર્ષ 2019 માં ઉપર જણાવેલ કારણોને લીધે જન્મના પ્રથમ મહિનામાં લગભગ 2.4 મિલિયન બાળકો મૃત્યુ પામ્યા હતા. જેમાં 20 લાખથી વધુ મૃત જન્મેલા અથવા મૃત્યુ પામ્યા હતા. જો કે આંકડા દર્શાવે છે કે, સતત સરકારી, સામાજિક અને વ્યક્તિગત પ્રયાસોને કારણે બાળકના જન્મના એક મહિનામાં મૃત્યુદરમાં થોડો ઘટાડો થયો છે. ઉદાહરણ તરીકે વર્ષ 2019 માં ભારતમાં બાળ મૃત્યુ દર 1000 દીઠ 44 હતો. જ્યારે વર્ષ 2000 માં આ આંકડો 22 પ્રતિ 1000 નોંધાયો હતો. પરંતુ હજુ પણ આ માટે સતત પ્રયત્નોની જરૂર છે.
સરકારી આંકડા: સરકારી આંકડાઓમાં એવું માની લેવામાં આવ્યું છે કે ,જો વર્ષ 2035 સુધીમાં 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોનો મૃત્યુદર 1000 બાળકોએ 20 કે, તેથી ઓછો કરવો હોય તો વધારાના ચોક્કસ પ્રયાસો કરવા જરૂરી છે.
નવજાત મૃત્યુના કારણો: નોંધપાત્ર રીતે જન્મના પ્રથમ મહિનામાં 35 બાળકો જરૂરી શારીરિક વિકાસ અથવા અપરિપક્વતાના અભાવને કારણે મૃત્યુ પામે છે, 33 ટકા નવજાત ચેપને કારણે 20 ટકા ઇન્ટ્રાપાર્ટમ ગૂંચવણો અથવા શ્વસન અને ગૂંગળામણને કારણે અને લગભગ 9 ટકા જન્મજાતને કારણે મૃત્યુ પામે છે.
નવજાત મૃત્યુને રોકવાના ઉપાય: ડોકટરો માને છે કે, લગભગ 75 ટકા નવજાત મૃત્યુને જરૂરી સાવચેતી રાખવાથી અને જન્મ દરમિયાન અને જન્મ પછી, પ્રથમ અઠવાડિયા અને પ્રથમ મહિનામાં સમયસર સારવાર આપીને અટકાવી શકાય છે. પરંતુ આ માટે તે ખૂબ જ જરૂરી છે કે માતા અને તેના પરિવારના સભ્યોને આ વિશે સંપૂર્ણ માહિતી હોવી જોઈએ.
જાગૃતિ જરૂરી છે: નિષ્ણાતો માને છે અને ઘણા સંશોધનોમાં આ વાતની પુષ્ટિ પણ થઈ છે કે, જન્મ પછી, કોલોસ્ટ્રમ અથવા માતાના પ્રથમ દૂધની સાથે, નિયમિત સ્તનપાન અને માતા સાથે તેનો શારીરિક સ્પર્શ પણ બાળક માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ ઉપરાંત સુરક્ષિત ડિલિવરી, નાળને સુરક્ષિત રીતે કાપવી, જન્મ પછી તરત જ બાળકની તબીબી તપાસ, બાળક અને તેની આસપાસના વાતાવરણની સ્વચ્છતા અને અન્ય ઘણી પ્રકારની સાવચેતીઓ પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ સિવાય પણ કેટલીક બાબતો છે જેનું ધ્યાન રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
નવજાત શિશુની સંભાળ: સામાન્ય સંજોગોમાં જન્મ પછી તરત જ બાળકને સ્તનપાન કરાવવું. જન્મના પ્રથમ કલાક પછી નવજાત શિશુની સંપૂર્ણ શારીરિક તપાસ કરવી અને આ સમયે જરૂરી તમામ રસી મેળવવી, જેમ કે, OPV જન્મ રસી, હેપેટાઇટિસ B રસી અને BCG વગેરે. જન્મ સમયે નવજાતનું વજન, માતાના ગર્ભાશયમાં તેના રહેવાનો સમયગાળો એટલે કે, તેની સગર્ભાવસ્થાની ઉંમર, તેનામાં કોઈ જન્મજાત ખામી છે કે કેમ ? અને ક્યાંક તેમાં કોઈ રોગના કોઈ ચિહ્નો નથી, આ તપાસવું અને તેનો રેકોર્ડ રાખવો પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
સૂચનાઓ અનુસાર કાળજી: સામાન્ય રીતે, જન્મ પછી તરત જ, કેટલાક બાળકોમાં કમળો અથવા અન્ય કેટલાક રોગોના લક્ષણો દેખાય છે. આ કિસ્સામાં ડૉક્ટરની સૂચનાઓનું પાલન કરવું અને બાળકને જરૂરી સારવાર આપવી જરૂરી છે. જે બાળકો સમય પહેલા જન્મે છે, જેઓ જન્મ સમયે અપરિપક્વ હોય છે, જેઓનું જન્મ સમયે વજન ઓછું હોય છે અથવા જેઓ જન્મના સમયથી કોઈ ખાસ સ્થિતિથી પીડાતા હોય છે, તેમની વિશેષ કાળજી લેવી જોઈએ અને ડૉક્ટર દ્વારા તેમની કાળજી લેવી જોઈએ. આપેલ સૂચનાઓ અને સાવચેતીઓ અનુસાર કાળજી.
ડૉક્ટરની સલાહ: બાળક માટે કાંગારુ કેર ટેકનિકનું પાલન કરવું જોઈએ. જેમાં બાળકના માતા અને પિતા સાથે લાંબા સમય સુધી શારીરિક સ્પર્શ કહેવાય છે. બાળકની સ્વચ્છતા અને તેની આસપાસની સ્વચ્છતાનું ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ અને ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવ્યા મુજબ. ધ્યાન રાખવું કે દૂધ પીતી વખતે અથવા કોઈપણ સ્થિતિમાં બાળકના શ્વાસમાં કોઈ અવરોધ ન આવે. જો બાળક સતત રડે અથવા તેની પ્રવૃત્તિમાં કોઈ અસાધારણતા જણાય તો તરત જ ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો. નોંધપાત્ર રીતે, આ સાવચેતીઓની કાળજી લેવાથી, ઘણા નવજાત શિશુ કટોકટીથી બચી શકે છે.
સરકારી પ્રયાસ: યુનિસેફની વેબસાઈટ પર ઉપલબ્ધ ડેટા અનુસાર ભારતમાં સતત પ્રયાસોને કારણે નવજાત શિશુઓના મૃત્યુ દરમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. વર્ષ 1990માં આ આંકડો વિશ્વભરમાં નવજાત શિશુઓના મૃત્યુનો હતો.
