હૈદરાબાદ: કેરળમાં જન્મેલા ડૉ. વર્ગીસ કુરિયન સરકારી સ્કોલરશિપ પર મિકેનિકલ સાયન્સમાં માસ્ટર્સનો અભ્યાસ કરવા અમેરિકા ગયા હતા. 1949 માં ત્યાંથી પાછા ફર્યા પછી, તેમણે ગુજરાતના કારિયા જિલ્લામાં આણંદમાં ડેરી વિભાગમાં નોકરી મેળવી. સરકાર દ્વારા આપવામાં આવતી શિષ્યવૃત્તિના બદલામાં તેઓ તેમની સેવાઓ આપવા માટે ત્યાં આવ્યા હતા. ત્યાં પહોંચ્યા પછી તેણે જોયું કે દૂધના વેપાર સાથે સંકળાયેલા એક વેપારી ખેડૂતો અને દૂધ ઉત્પાદકોનું સતત શોષણ કરી રહ્યા છે. શોષણથી દુઃખી થઈને વર્ગીસ કુરિયને તેમની સરકારી નોકરી છોડી દીધી અને દૂધ ઉત્પાદકો માટે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. જેના કારણે ભારત આજે દૂધ ઉત્પાદનમાં વિશ્વમાં ટોચ પર છે. તેમના યોગદાનને માન આપવા માટે, દર વર્ષે તેમના જન્મદિવસ પર રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે.
અમૂલ મોડેલને દૂધ ઉત્પાદનમાં વૈશ્વિક ઓળખ મળી: ત્રિભુવનદાસ પટેલ નામના નેતા આણંદ વિસ્તારમાં ખેડૂતોને શોષણમાંથી મુક્ત કરવા માટે સતત સંઘર્ષ કરી રહ્યા હતા. આ પછી વર્ગીસ કુરિયને નોકરી છોડવાનો નિર્ણય કર્યો. વર્ગીસ કુરિયન, ત્રિભુવનદાસ પટેલ અને ખેડૂતો સાથે મળીને કૈરા ડિસ્ટ્રિક્ટ કોઓપરેટિવ મિલ્ક પ્રોડ્યુસર્સ યુનિયન (KMCMPUL) નામની સહકારી સંસ્થા રજીસ્ટર કરી. બાદમાં તેનું નામ બદલીને અમૂલ કરવામાં આવ્યું. આ સાથે અમૂલે ભારતને દૂધની અછત ધરાવતા દેશમાંથી વિશ્વના સૌથી મોટા દૂધ ઉત્પાદક દેશની શ્રેણીમાં લાવી દીધું.
- " class="align-text-top noRightClick twitterSection" data="">
શ્વેત ક્રાંતિના પિતા તરીકે ઓળખાય છે: ભારત સહિત ઘણા દેશોએ તેમને દૂધ ઉત્પાદનમાં ભારતને ઉંચાઈ પર લઈ જવા અને ખેડૂતો અને દૂધ ઉત્પાદકોની સ્થિતિ સુધારવા માટે પુરસ્કારોથી સન્માનિત કર્યા. આ સિવાય તેમને દેશની અંદર ઘણી સંસ્થાઓ તરફથી ડઝનેક એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યા હતા. માત્ર ભારતમાં જ નહીં, વર્ગીસ કુરિયન વિશ્વમાં શ્વેત ક્રાંતિના પિતા અથવા ઓપરેશન ફ્લડના હીરો તરીકે ઓળખાય છે.
રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસનો ઇતિહાસ
- રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસની ઉજવણી ડૉ. વર્ગીસ કુરિયનની જન્મજયંતિ (26 નવેમ્બર) પર કરવામાં આવે છે, જેને 'શ્વેત ક્રાંતિના પિતા' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
- રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ માનવ જીવનમાં દૂધનું મહત્વ દર્શાવે છે.
- નેશનલ ડેરી ડેવલપમેન્ટ બોર્ડ (NDDB), ભારતીય ડેરી એસોસિએશન (IDA) સહિત દેશની મોટી ડેરી કંપનીઓ દ્વારા આ દિવસને રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો.
- ભારતીય ડેરી એસોસિએશન, 22 રાજ્યોના દૂધ સંઘે 2014માં પ્રથમ વખત રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ ઉજવવાની પહેલ કરી હતી.
રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસનો ઉદ્દેશ્ય:
- દૂધ ઉત્પાદન વધારો
- ગ્રામીણ આવકમાં વધારો
- ગ્રાહકો માટે વાજબી ભાવ
રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસનું મહત્વ
- સંપૂર્ણ ખોરાક ગણાતું દૂધ પ્રોટીન, કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ અને મિનરલ્સથી ભરપૂર હોય છે. તે શરીર દ્વારા સરળતાથી પચી જાય છે અને તેના અસંખ્ય સ્વાસ્થ્ય લાભો છે. નિયમિત દૂધનું સેવન શરીરને ફિટ અને સ્વસ્થ રાખે છે અને હાડકા અને દાંતને મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરે છે. ભારતમાં રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે કારણ કે:
- દર વર્ષે લાખો લોકો નબળા પોષણને કારણે મૃત્યુ પામે છે
- નિષ્ણાતો કહે છે કે સારો આહાર સુનિશ્ચિત કરવાનો અને સ્વાસ્થ્ય સુધારવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ દૂધ અને દૂધની બનાવટોનું સેવન છે
- યોગ્ય પોષણ ડાયાબિટીસ, હૃદય રોગ, ઓસ્ટીયોપોરોસિસ અને કેન્સર જેવા રોગોને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે.
- દૂધમાં આવશ્યક વિટામિન્સ જેવા કે A, B12, D અને E, ફોસ્ફરસ અને કેલ્શિયમ જેવા ખનિજો હોય છે.
- દૂધમાં કુદરતી ખાંડ (લેક્ટોઝ) હોય છે જે દાંત અને પેઢાને મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરે છે
- મિલ્ક ડે સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનો સામનો કરવા માટે દૂધના સેવનના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે.
દૂધ દિવસની ઉજવણી
- ભારતમાં દર વર્ષે 26 નવેમ્બરે રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે.
- આ દિવસે, બાળકો અને પુખ્ત વયના લોકોને સારા સ્વાસ્થ્ય માટે દૂધનું સેવન વધારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.
- આ દિવસે વિવિધ સંસ્થાઓ દ્વારા આરોગ્ય શિબિર અને શાળા-કક્ષાની સ્પર્ધાઓ સહિત અનેક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
- દૂધ ઉત્પાદક સહકારી મંડળીઓ દ્વારા દૂધ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
- દૂધ અને તેની બનાવટોના સેવન દ્વારા લોકોને સ્વસ્થ આહાર વિશે જાગૃત કરવામાં આવે છે.
- ઓપરેશન પૂર
- ભારતમાં 13 જાન્યુઆરી, 1970ના રોજ ઓપરેશન ફ્લડ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ વિશ્વનો સૌથી મોટો ડેરી વિકાસ કાર્યક્રમ હતો.
- 30 વર્ષની અંદર ઓપરેશને ભારતમાં માથાદીઠ દૂધની ઉપલબ્ધતા બમણી કરી.
- ખેડૂતોને દૂધ ઉત્પાદન સાથે જોડીને, તે ભારતનું સૌથી મોટું સ્વનિર્ભર ગ્રામીણ રોજગાર સર્જક બન્યું છે.
- આ ઓપરેશનથી ખેડૂતોને સંસાધનો પર સીધું નિયંત્રણ મળ્યું, જેણે તેમને સીધી મદદ કરી.
- આજે, ભારત વિશ્વનો સૌથી મોટો દૂધ ઉત્પાદક અને ગ્રાહક છે. ઉત્પાદન બાબતોમાં ભારતનો હિસ્સો 24 ટકા છે.
- 2023માં ભારતના ટોચના ત્રણ દૂધ ઉત્પાદક રાજ્યો રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ અને મધ્યપ્રદેશ છે.
- રાજસ્થાન ગીર અને સાહિવાલ જેવા ડેરી પશુઓની જાતિઓ માટે પ્રખ્યાત છે.
- રાજસ્થાનમાં છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં દૂધ ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે.
ભારતમાં દૂધ ઉત્પાદનનું મહત્વ
- દેશના કૃષિ અને આર્થિક માળખા માટે દૂધ ઉત્પાદન મહત્વપૂર્ણ છે. દેશના જીડીપીમાં ડેરી સેક્ટરનું મહત્વનું યોગદાન છે.
- દૂધ ભારતીય વસ્તીની પોષક જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરે છે.
- દૂધને સંપૂર્ણ આહાર માનવામાં આવે છે. તે બાળકોના વિકાસ અને વિકાસ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
- દૂધમાં કેલ્શિયમ અને પ્રોટીન જેવા મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વો હાજર હોય છે.
- તે રોજગાર નિર્માણની દ્રષ્ટિએ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. ખાસ કરીને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં મોટો ફાળો છે.
ભારતમાં દૂધનું ઉત્પાદન (મિલિયન ટન)
- 1950-51 017.00
- 1960-61 020.0
- 1970-71 કોઈ ડેટા નથી
- 1980-81 031.6
- 1990-91 053.9
- 2000-01 080.6
- 2010-11 121.8
- 2020-21 210.0
- 2021-22 221.1
આ પણ વાંચો:
