હૈદરાબાદ: થોડા મહિનાઓ પહેલા તામિલનાડુના સાંસદ ડીએમ કથીર આનંદે લોકસભામાં મુસાફરી ભાડામાં વધારાને કારણે ભારતીય રેલવેની સેવાઓમાંથી ગરીબ અને દલિત લોકોને સંભવિત બાકાત રાખવા અંગે પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો. કેન્દ્રએ આવી કોઈ સ્થિતિનો ઇનકાર કર્યો હતો. જો કે રેલવે, જે તેની ટ્રેનોને "એક્સપ્રેસ" તરીકે લેબલ કરે છે, તેને આડકતરી રીતે ટિકિટ ભાડામાં વધારો કરવા બદલ ટીકાઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે, જેના કારણે મુસાફરોને મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે અને સામાન્ય લોકો માટે મુસાફરીને પરવડે તેમ નથી.
મુસાફરોનું શોષણ: સામાન્ય સ્લીપર કોચ ગરીબો, સ્થળાંતર કામદારો અને નીચલા મધ્યમ વર્ગ દ્વારા ઉપયોગમાં લે છે. હવે તે લોકો પણ ભાડું વધી જતા સામાન્ય ડબ્બામાં સફર કરવા મજબુર થયા છે. ભારતીય રેલવે ઘણી ભીડભાડવાળી ટ્રેનોમાં એસી કોચ ઉમેરી રહી છે, જેના કારણે લાંબી મુસાફરીમાં સામાન્ય લોકોને અસુવિધા થાય છે. 'તત્કાલ' સ્કીમ ટિકિટના ભાવ પર 30-90 ટકા વધુ વસૂલ કરીને મુસાફરોનું શોષણ કરે છે. માંગ અનુસાર ભાડાને સમાયોજિત કરતી "ફ્લેક્સિફેર" નીતિ ભારતીય રેલવેની વ્યાવસાયિક પ્રકૃતિને વધુ પ્રતિબિંબિત કરે છે. બાબતોને જટિલ બનાવવા માટે, રેલવે વિભાગ નિયમિતપણે નોંધપાત્ર સંખ્યામાં વેઇટિંગ લિસ્ટ ટિકિટો જારી કરે છે અને અતિશય કેન્સલેશન શુલ્ક લાદે છે.
મુસાફરોની સંખ્યામાં ઘટાડો: માહિતી અધિકાર અધિનિયમ દ્વારા પ્રાપ્ત તાજેતરની માહિતી દર્શાવે છે કે વિભાગે 2019-2022 વચ્ચે 10,000 કરોડ રૂપિયાથી વધુની કમાણી કરી છે. છૂટછાટો, ઊંચા ભાડા અને અન્ય પરિબળોને લીધે મુસાફરોની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે અને કેટલાક રૂટ પર ટ્રેનોની અછતનો સામનો કરવો પડે છે. સરકારે તાજેતરમાં એસી ચેર-કાર અને એક્ઝિક્યુટિવ ક્લાસ ટિકિટના ભાવમાં છેલ્લા ત્રીસ દિવસમાં પચાસ ટકાથી ઓછા ઓક્યુપેન્સી ધરાવતી ટ્રેનોમાં 50 ટકા સુધીનો ઘટાડો કરવાનો નિર્ણય લીધો છે.
રેલવે માટે નવા યુગનો સંકેત: મુસાફરોના લાભોને સાચા અર્થમાં પ્રાધાન્ય આપવા માટે ભારતીય રેલવેએ તેનું ધ્યાન નફામાંથી દૂર કરવું જોઈએ અને ભાડાને સંપૂર્ણપણે તર્કસંગત બનાવવું જોઈએ. સલામતી પર ભાર મૂકવો સર્વોચ્ચ હોવો જોઈએ. રેલવેનું યોગ્ય સંચાલન એ સરકારની મહત્વપૂર્ણ સામાજિક જવાબદારી છે. જ્યારે વંદે ભારત ટ્રેનની રજૂઆત ભારતીય રેલવે માટે નવા યુગનો સંકેત આપે છે, ત્યારે ઓડિશામાં દુ:ખદ ટ્રેન દુર્ઘટના ઘાતક ખામીઓને સુધારવામાં નિષ્ફળતા દર્શાવે છે. જાપાન તેમની સમયની પાબંદી માટે જાણીતી સૌથી ઝડપી અને સલામત ટ્રેનોના સંચાલન માટે અલગ છે.
અકસ્માતમાં વધારો: ફ્રાન્સ અને ઈટાલી જેવા દેશોના અનુભવો સાબિત કરે છે કે રેલવેને જાહેર ક્ષેત્રમાં રાખવાથી જનહિતમાં ફાળો મળે છે. ચીને અણધાર્યા વિક્ષેપો દરમિયાન પણ સુરક્ષિત ટ્રેન મુસાફરી જાળવવામાં નોંધપાત્ર ક્ષમતા દર્શાવી છે. તેનાથી વિપરીત, ભારતીય રેલવે ઉચ્ચ સલામતી ધોરણો જાળવવામાં પાછળ રહી ગઈ છે, જે ઓડિશાની ઘટનાના તપાસ અહેવાલ દ્વારા પુરાવા મળે છે. 2017 થી 2021 સુધીમાં, ટ્રેન પાટા પરથી ઉતરી જવાને કારણે 1127 અકસ્માતો થયા છે, જેમાંથી 26 ટકા ઘટનાઓ ખોટા પાટા સાથે છે.
નિર્ણાયક જગ્યાઓ ભરવામાં વિલંબ: કેગના અહેવાલમાં રેલવે લાઇનના આધુનિકીકરણના ભંડોળની ભયાનક સ્થિતિનો ખુલાસો થયો છે, જે સમસ્યાનું મૂળ કારણ દર્શાવે છે. તેણે ટ્રેક સુધારણા માટે ફાળવેલ ભંડોળનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરવામાં નિષ્ફળતા પણ છતી કરી હતી. આવી પ્રણાલીગત સમસ્યાઓ મુસાફરોના જીવન માટે જોખમ ઉભી કરે છે. વધુમાં, રેલવે સલામતી સુનિશ્ચિત કરતી નિર્ણાયક જગ્યાઓ ભરવામાં વિલંબ સંબંધિત છે. મુસાફરો પર બોજ નાખ્યા વિના વધારાની આવક ઊભી કરવા માટે,રેલવેએ સ્થાનિક નૂરમાં તેનો હિસ્સો વધારવો જોઈએ અને માળખાગત વિકાસને પ્રાથમિકતા આપવી જોઈએ. આધુનિક ટેક્નોલોજીનો સ્વીકાર કરવો, સ્ટાફને સમયાંતરે તાલીમ આપવી અને જવાબદારીને પ્રોત્સાહન આપવું એ નિર્ણાયક પાસાઓ છે જેના પર તાત્કાલિક ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. ત્યારે જ રેલવે સાચી રીતે દેશની પ્રગતિ તરફની યાત્રામાં મુખ્ય સાધન બની શકે છે.
(Translated version of the editorial first published in Eenadu)
