ઉત્તરપ્રદેશ: નેતાજીને અંતિમ વિદાય (Up Mulayam Singh funeral) આપવા માટે તમામ પક્ષોના નેતાઓ, ઉદ્યોગપતિઓ અને અભિનેતાઓ સહિત હજારો લોકો સૈફઈ પહોંચ્યા છે. પાર્ટીના કાર્યકરો અને સમર્થકોનો પણ ભારે મેળાવડો છે. આંધ્રપ્રદેશના પૂર્વ મુખ્યપ્રધાન નારા ચંદ્રબાબુ નાયડુ અને આમ આદમી પાર્ટીના રાજ્યસભા સાંસદ સંજય સિંહ મુલાયમ સિંહ યાદવને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા માટે સૈફઈ પહોંચ્યા હતા.
મેદાંતા હોસ્પિટલમાં નિધન: સમાજવાદી પાર્ટીના સ્થાપક અને યુપીના પૂર્વ મુખ્યપ્રધાન મુલાયમ સિંહ યાદવનું સોમવારે સવારે 82 વર્ષની વયે હરિયાણાના ગુરુગ્રામની મેદાંતા હોસ્પિટલમાં નિધન થયું હતું. તેમના પાર્થિવ દેહને સોમવારે સાંજે ઇટાવા જિલ્લાના તેમના પૈતૃક ગામ સૈફઈમાં લાવવામાં આવ્યો હતો, જ્યાં સૈફઈમાં 'નેતાજી અમર રહે' ના નારા ગુંજી ઉઠ્યા હતા કારણ કે ઉત્તર પ્રદેશના દરેક ખૂણેથી ભીડ તેમના અંતિમ આદર આપવા માટે એકઠા થઈ હતી. મુલાયમ સિંહ યાદવના અંતિમ સંસ્કાર આજે બપોરે 3 વાગ્યે કરવામાં આવ્યા હતા. (Mulayam Singh funeral held in Saifai)
બાબરી મસ્જિદ વિધ્વંસ: 6 ડિસેમ્બરે બાબરી મસ્જિદને કાર સેવકો દ્વારા તોડી પાડવામાં આવી હતી. કલ્યાણ સિંહે રાજીનામું આપ્યું અને ઉત્તર પ્રદેશમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું. રાષ્ટ્રપતિ શાસનના એક વર્ષ બાદ ડિસેમ્બર 1993માં વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી. કલ્યાણસિંહના નેતૃત્વમાં ભાજપ રાજકીય વર્તુળોમાં દેખાતું હતું. બાબરી મસ્જિદ વિધ્વંસને કારણે મતદારો કલ્યાણ સિંહની સાથે હશે તેવી અપેક્ષા હતી. પછી મુલાયમ સિંહ (Mulayam Singh Yadav biography ) યાદવે મોટો દાવ રમી અને બસપા સાથે હાથ મિલાવ્યા. પરિણામ એ આવ્યું કે 4 ડિસેમ્બર, 1993ના રોજ મુલાયમ સિંહ યાદવ બીજી વખત મુખ્યપ્રધાન બન્યા એટલે કે મુલાયમની સત્તા અકબંધ રહી.
19 મહિના જેલમાં રહ્યા: 22 નવેમ્બર, 1939ના રોજ જન્મેલા મુલાયમ સિંહ (Mulayam Singh Yadav education ) જ્યારે સમાજવાદમાં જોડાયા ત્યારે તેઓ 15 વર્ષના હતા. નાની ઉંમરે, તેઓ ઈટાવાના સૈફઈમાં પ્રખ્યાત સમાજવાદી રામ મનોહર લોહિયા સાથે સિંચાઈના આરોપો વિરુદ્ધ ચળવળમાં જોડાયા. આ ચળવળ દરમિયાન તેઓ 3 મહિના જેલમાં રહ્યા હતા. સરકારને આંદોલન આગળ ઝૂકવું પડ્યું. જ્યારે તેઓ જેલમાંથી પાછા આવ્યા ત્યારે તેમનું હીરોની જેમ ફૂલોના હારથી સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હતું. આ પછી કુશ્તીમાં પોતાનું ભવિષ્ય જોનારા મુલાયમ સિંહે ક્યારેય પાછું વળીને જોયું નથી.
1989માં ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યપ્રધાન બન્યા: ઈમરજન્સી દરમિયાન મુલાયમ સિંહ યાદવ 19 મહિના જેલમાં હતા. 1977માં પહેલીવાર તેમને જનતા પાર્ટીની સરકારમાં રાજ્યકક્ષાના પ્રધાન બનાવવામાં આવ્યા હતા. 1980માં તેઓ લોકદળના અધ્યક્ષ બન્યા. 1985 પછી મુલાયમે ક્રાંતિકારી મોરચો બનાવ્યો. 1989માં સંયુક્ત મોરચાની રચના કરી અને ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યપ્રધાન બન્યા. 1990માં કેન્દ્રમાં વીપી સિંહની સરકારના પતન પછી જનતા દળનું વિભાજન થયું. મુલાયમ સિંહ યાદવ તેમના નજીકના નેતા ચંદ્રશેખરના જનતા દળ (સમાજવાદી)માં જોડાયા અને મુખ્ય પ્રધાન રહ્યા. 1991માં કોંગ્રેસનું સમર્થન પાછું ખેંચાતા મુલાયમ સિંહની સરકાર પડી ગઈ. 1991માં મધ્યસત્ર ચૂંટણી યોજાઈ અને મુલાયમ સિંહ યાદવની પાર્ટીએ સરકાર બનાવી ન હતી.
સમાજવાદી પાર્ટીની રચના: 1992માં મુલાયમ સિંહ યાદવે સમાજવાદી પાર્ટીની રચના કરી હતી. અને 1993માં મુલાયમ ફરી એકવાર BSPના સમર્થનથી સત્તામાં પાછા ફર્યા. ગેસ્ટ હાઉસ કૌભાંડ બાદ તેમની સરકાર લઘુમતીમાં આવી ગઈ હતી. આ પછી ઉત્તર પ્રદેશમાં ભાજપની સરકારો બનતી રહી અને મુલાયમ સિંહ મજબૂત વિપક્ષની ભૂમિકા ભજવતા રહ્યા. 2003માં, મુલાયમ સિંહ યાદવ ફરીથી યુપીમાં સત્તામાં આવ્યા અને મુખ્યપ્રધાન બન્યા. આ પહેલા તેઓ 1996 થી 1998 સુધી એચડી દેવગૌડા અને ઈન્દર કુમાર ગુજરાલની સરકારમાં દેશના રક્ષા પ્રધાન પણ હતા.
મુલાયમ સિંહનું ફરતું ચક્ર: યુપીના ત્રણ વખત મુખ્યપ્રધાન અને દેશના સંરક્ષણ પ્રધાન રહી ચૂકેલા મુલાયમ સિંહ યાદવની (Mulayam Singh Yadav twitter) રાજકીય સફળતાનો સાર તેમની કુસ્તીમાં છુપાયેલો હતો. રાજકારણના સૂરમા માટે, કુસ્તીબાજ અને નેતા મુલાયમની આગામી દાવ વિશે અનુમાન લગાવવું ખૂબ મુશ્કેલ હતું. અખાડાની માટીમાં ઉછરેલા મુલાયમ સિંહે પોતાના 'ચરખા' દાવથી ઘણા દિગ્ગજોને દંગ કરી દીધા હતા. ઘટના 1982ની છે. વીપી સિંહ જ્યારે સીએમ હતા ત્યારે મુલાયમ પર ઘાતક હુમલો થયો હતો. મુલાયમની સુરક્ષા માટે તેમના રાજકીય માર્ગદર્શક ચરણ સિંહે તેમને વિપક્ષના નેતા બનાવ્યા. 1987 માં, ચરણ સિંહના રાજકીય ઉત્તરાધિકારને લઈને તેમનો અજિત સિંહ સાથે સંઘર્ષ થયો. આ રાજકીય લડાઈમાં અજીત સિંહને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. મુલાયમ યુપીમાં સંયુક્ત વિપક્ષના નેતા બન્યા હતા.
રામ મંદિર અને ગોળીબારકાંડ: 5 ડિસેમ્બર 1989ના રોજ જ્યારે મુલાયમ સિંહ સીએમ બન્યા ત્યારે ઉત્તર પ્રદેશમાં રામમંદિર આંદોલન શરૂ થઈ ગયું હતું. 1990 માં, વિશ્વ હિન્દુ પરિષદના નેતૃત્વમાં કાર સેવકોએ અયોધ્યા તરફ કૂચ કરી. 30 ઓક્ટોબર 1990 ના રોજ, તેણે બાબરી મસ્જિદ તરફ આગળ વધી રહેલા કાર સેવકો પર ગોળીબાર કરવાનો આદેશ આપ્યો. ગોળીબાર બાદ મુલાયમની સરકાર પડી. ગોળીબાર બાદ દેશમાં તીવ્ર પ્રતિક્રિયા જોવા મળી હતી, પરંતુ મુલાયમ તેમના આદેશના સમર્થનમાં અડગ રહ્યા હતા.
રામ મનોહર લોહિયાથી પ્રભાવિત હતા મુલાયમ : મુલાયમ સિંહ યાદવ સમાજવાદી આદર્શ ડૉ. રામ મનોહર લોહિયાની વિચારધારાઓ અને સિદ્ધાંતોથી પ્રભાવિત હતા. જ્યારે તેમના પ્રથમ ગુરુ નાથુ સિંહે તેમની રાજનીતિમાં પરિવર્તન કર્યું હતું. જ્યારે તેણે એન્ટ્રી કરી ત્યારે તે અન્ય સમાજવાદી નેતાઓની નજીક બની ગયો. સમાજવાદી વિચારધારાના નેતાઓ મધુ લિમયે, રામ સેવક યાદવ, કર્પૂરી ઠાકુર, જનેશ્વર મિશ્રા અને રાજ નારાયણ જેવા લોકોના સંપર્કમાં આવ્યા. મુલાયમ સિંહ યાદવ ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાનો જેમ કે ચૌધરી ચરણ સિંહ, વીપી સિંહ અને ચંદ્રશેખરની પણ ખૂબ નજીક હતા.
તેમની બિજી પત્નીનું પણ નિધન થઇ ચૂક્યું છે મુલાયમ સિંહ યાદવની બીજી પત્નીનું નામ સાધના યાદવ હતું. માર્ચ 2022માં તેમનું અવસાન થયું હતું. કહેવાય છે કે વર્ષ 1982 દરમિયાન મુલાયમ સિંહ યાદવ અને સાધના સિંહ એકબીજાની નજીક આવ્યા હતા. 2007માં અમર સિંહે પહેલીવાર સાર્વજનિક રીતે સાધના ગુપ્તાનું નામ લીધું હતું. તેમણે મુલાયમ સિંહને સાધના ગુપ્તાને પત્ની તરીકે સ્વીકારવા વિનંતી કરી હતી. પ્રતીક યાદવ મુલાયમ સિંહની બીજી પત્ની સાધના યાદવનો પુત્ર છે. પ્રતીક યાદવની પત્નીનું નામ અપર્ણા યાદવ છે.
પરિવાર પર એક નજર 22 નવેમ્બર, 1939ના રોજ યુપીમાં સૈફઈમાં જન્મેલા મુલાયમ સિંહ યાદવના મોટા ભાઈ મુલાયમ સિંહ યાદવ ખેડૂત હતા. જ્યારે નાના ભાઈ અભયરામ સિંહ, શિવપાલ સિંહ યાદવ, રામ ગોપાલ સિંહ યાદવ સક્રિય રાજકારણમાં રહ્યા હતા. તેમની નાની બહેનનું નામ કમલા દેવી છે. મુલાયમ સિંહ યાદવ શાળાનો અભ્યાસ પૂરો કર્યા બાદ ઈટાવાના કે.કે. તેમણે કોલેજમાંથી સ્નાતક અને ભીમરાવ આંબેડકર કોલેજ, આગરામાંથી અનુસ્નાતક પૂર્ણ કર્યું. તે પોલિટિકલ સાયન્સનો વિદ્યાર્થી હતો. મુલાયમ સિંહ યાદવ કુસ્તીબાજની સાથે સાથે સ્કૂલ ટીચર પણ હતા.
જનતા દળ સાથેના સંબંધો: 1989 થી 1992 સુધી જનતા દળ અને ચંદ્રશેખરની SJP વચ્ચેની ટક્કર અને સત્તા માટેની સ્પર્ધાને કારણે મુલાયમ સિંહ યાદવ ઘણા મહિનાઓ સુધી મૂંઝવણમાં હતા. પરંતુ પહેલા તેમણે વી.પી. સિંહની આગેવાની હેઠળના જનતા દળ સાથેના સંબંધો તોડી નાખ્યા અને ચંદ્રશેખરની સમાજવાદી જનતા પાર્ટીમાં (SJP) જોડાયા અને ચંદ્રશેખર અને કોંગ્રેસની મિત્રતાના કારણે કોંગ્રેસનો ટેકો લઈને ઉત્તર પ્રદેશમાં તેમની સરકાર બચાવી. પરંતુ મુલાયમ સિંહની સાથે અન્ય ઘણા સમાજવાદી નેતાઓનો સમન્વય ચંદ્રશેખર સાથે પણ બેસી શક્યો ન હતો. ચંદ્રશેખર સાથે મતભેદોને કારણે તત્કાલિન સંચાર મંત્રી જનેશ્વર મિશ્રાએ ચંદ્રશેખરની કેબિનેટમાંથી રાજીનામું આપ્યું ત્યારે આનો સંકેત મળ્યો હતો. છોટે લોહિયાના નામથી જાણીતા જનેશ્વર મિશ્રાની ગણતરી મુલાયમ સિંહ યાદવની નજીકમાં થતી હતી.
રાજીવ ગાંધીની આગાહીઓ સાચી: કોંગ્રેસના નેતા અને પૂર્વ વડાપ્રધાનની એક વાત મુલાયમ સિંહ યાદવને (Mulayam Singh Yadav Passes Away ) પછાડતી હતી. રાજીવ ગાંધી વારંવાર કહેતા હતા કે ચંદ્રશેખર જૂના કોંગ્રેસી છે અને તેઓ ગમે ત્યારે કોંગ્રેસમાં જોડાઈ શકે છે. તે આ બાબતે બેચેની અને અસુરક્ષિત અનુભવતો હતો. તેઓ લાંબા સમય સુધી ચંદ્રશેખર સાથે રહીને પોતાના રાજકીય ભવિષ્યને વધુ અસુરક્ષિત બનાવવા માંગતા ન હતા. તેથી જ તેઓ નવી પાર્ટી બનાવવાના ચક્કરમાં વ્યસ્ત રહેતા હતા. એક પછી એક ઘટનાઓમાં રાજીવ ગાંધીની આગાહીઓ તેમને સાચી લાગી.
- 1967થી 1996 સુધી, તેઓ 8 વખત ઉત્તર પ્રદેશ વિધાનસભાના સભ્ય હતા.
- વર્ષ 1967માં પ્રથમ વખત તેઓ સંયુક્ત સમાજવાદી પાર્ટીની ટિકિટ પર જીત્યા હતા.
- 1977માં તેઓ પહેલીવાર યુપીમાં મંત્રી બન્યા હતા.
- તેઓ 1982થી 87 સુધી વિધાન પરિષદના સભ્ય હતા.
- 1989માં પહેલીવાર યુપીના મુખ્યપ્રધાન બન્યા હતા.
- 1992માં એક નવો પક્ષ બનાવવામાં આવ્યો, સમાજવાદી પાર્ટી.
- પાર્ટીનું ચૂંટણી ચિન્હ સાયકલ બનાવવામાં આવ્યું હતું.
- 1993-95માં બીજી વખત ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યપ્રધાન બન્યા હતા.
- 1996માં પહેલીવાર લોકસભામાં પહોંચ્યા અને કેન્દ્રમાં રક્ષા પ્રધાન બન્યા હતા.
- 2003માં ત્રીજી વખત યુપીના સીએમ બન્યા, 2007 સુધી ગાદી પર રહ્યા હતા.
- 2012માં, તેમની પાર્ટી એસપીને યુપીમાં બહુમતી મળી, ત્યારબાદ પુત્ર અખિલેશ યાદવને સીએમની ખુરશી આપી હતી.
- મુલાયમ સિંહ યાદવ સાત વખત લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા.
