ચેન્નાઈ : પ્રજ્ઞાન રોવર સાથે વિક્રમ લેન્ડર, 23 ઓગસ્ટે ચંદ્ર પર ઉતરવા માટે તૈયાર છે, જેણે એક અબજ લોકોની આશાઓ વધારી છે. ચાલો માઈલસ્વામી અન્નાદુરાઈ પાસેથી જાણીએ કે આગળ શું પડકારો છે?
પ્રશ્ન 1) : ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ મુશ્કેલ કાર્ય છે. દક્ષિણ ધ્રુવીય પ્રદેશમાં ઉતરાણમાં કઈ સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે?
જવાબ : ચંદ્રની ધ્રુવીય ભ્રમણકક્ષા સુધી પહોંચવું અને દક્ષિણ ધ્રુવ પર પ્રોબ ઉતારવું એ મુશ્કેલ કાર્ય છે. આ ફક્ત દોષરહિત સચોટ ભ્રમણકક્ષાના દાવપેચથી જ શક્ય છે. તેમ છતાં આ પૂરતું નથી કારણ કે ભૂપ્રદેશ અતિઆયોજનીય છે, જેમાં 9 કિમી ઉંચી ટેકરીઓ, ખડકો અને ઊંડા ખાડાઓ છે. આવી સ્થિતિમાં, ઇચ્છિત પ્રયોગો કરવા માટે ખૂબ મોટા મેદાન પર ઉતરવું જરૂરી છે. હાલમાં, અમારી પાસે ચંદ્રની સપાટીની 30 સેમી સચોટતા છે અને અમે ઉતરાણ સ્થળ શોધવા માટે વિક્રમ દ્વારા મોકલવામાં આવેલી તસવીરો પર નિર્ભર છીએ.
પ્રશ્ન 2) : જ્યારે ઈસરોએ ચંદ્ર અને મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં યાન મોકલ્યા છે, ત્યારે ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરવામાં શું મુશ્કેલીઓ છે?
જવાબ : સૌપ્રથમ અને સૌથી અગત્યનું, સારી રીતે સમજવા માટે આપણને ચંદ્રના સંપૂર્ણ ચિત્રની જરૂર છે, જેમાં તેના ધ્રુવીય પ્રદેશો પણ સામેલ છે. ધ્રુવીય ભ્રમણકક્ષા પર પ્રોબ/મોડ્યુલ રાખવાથી જ આ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને યુએસએસઆર/રશિયાના તમામ મિશન વિષુવવૃત્તીય પ્રદેશ સુધી મર્યાદિત હતા, જ્યાં ધ્રુવીય પ્રદેશોથી વિપરીત ચંદ્રને પુષ્કળ સૂર્યપ્રકાશ મળે છે. ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરાણ કરવા માટે, લેન્ડરની ગતિ ઓછી કરવી પડશે. તે ચંદ્રની પ્રદક્ષિણા ઝડપી ગતિથી કરે છે અને એકવાર તે ધીમો પડી જાય છે, તે ચંદ્રના ગુરુત્વાકર્ષણને આધીન બને છે. તેથી, તેને સંતુલિત કરવું અને તેને દૂર કરવું એ એક મોટો પડકાર છે. ગૂગલ મેપના જમાનામાં એરપોર્ટ પર પ્લેન લેન્ડ કરવા માટે પણ ઘણી મહેનત અને ટેક્નિકલ સપોર્ટની જરૂર પડે છે. 3.85 લાખ કિમી દૂર ચંદ્ર પર અજાણી સપાટી પર પ્રોબનું લેન્ડિંગ એટલું સરળ નથી, કારણ કે અવકાશ મિશન અત્યંત મુશ્કેલ છે. જો લેન્ડર કોઈ ચોક્કસ સ્થાન પર ઉતરવામાં નિષ્ફળ જાય અથવા બળતણ અથવા બેટરી સમાપ્ત થઈ જાય તો પરિસ્થિતિ વધુ પડકારજનક બની જાય છે. આ બધાને સલામત સોફ્ટ લેન્ડિંગ માટે ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે.
પ્રશ્ન 3) : ઉતરાણ માટે દક્ષિણ ધ્રુવને શા માટે પસંદ કરવામાં આવ્યો છે? શા માટે ભારત અને ઘણા દેશો તે ક્ષેત્રમાં વધુ રસ દાખવી રહ્યા છે?
જવાબ : અગાઉ કહ્યું તેમ, ચંદ્રની કોઈપણ શોધ તેના ધ્રુવીય પ્રદેશોના અભ્યાસ વિના અધૂરી છે. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને રશિયા દ્વારા અગાઉના 60 કે તેથી વધુ મિશન વિષુવવૃત્તીય ક્ષેત્ર પર કેન્દ્રિત હોવાથી, ચંદ્રયાન 1 અલગ રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું હતું. આના પરિણામે ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર પાણીની શોધ થઈ. પાણી નીચે થીજી ગયેલા બરફના સ્વરૂપમાં અને સપાટી પર ફેલાયેલા કણોના સ્વરૂપમાં છે. ચંદ્રયાન પહેલું આવ્યું એ આપણા માટે શ્રેયની વાત છે. ભવિષ્યમાં, જો આપણે ચંદ્રમાંથી કંઈક લાવવા માંગીએ છીએ, તો આપણને પાણીની જરૂર પડશે. તેથી, અમારું સંશોધન અન્ય લોકોમાં જળ સંસાધનો તરફ નિર્દેશિત છે.
પ્રશ્ન 4) : શું પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ ઓર્બિટર તરીકે કામ કરશે? શેપનું મહત્વ શું છે? ચંદ્રયાન 2 ઓર્બિટર ચંદ્રયાન 3 મિશનને કેવી રીતે મદદ કરી રહ્યું છે?
જવાબ : પ્રોપલ્શન મોડ્યુલમાં ઘણા વર્ષો સુધી ટકી રહેવા માટે પૂરતું બળતણ છે. તેની પાસે SHAPE છે જે ચંદ્ર પરથી પૃથ્વીનો અભ્યાસ કરશે અને સૂર્યમંડળની બહારના ગ્રહોની શોધ કરશે. બાહ્ય અવકાશમાંથી પૃથ્વીનો અભ્યાસ આમાં મદદ કરશે. ચંદ્રયાન 2 ઓર્બિટર રોવરથી મળેલા સિગ્નલોને ગ્રાઉન્ડ સ્ટેશન પર મોકલવામાં રિલેની ભૂમિકા ભજવી રહ્યું છે.
