ચેન્નાઈ : નેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઓશન ટેકનોલોજી ઊંડા સમુદ્રમાં ભારતની વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિની શક્યતાઓ પર સંશોધન કરી રહી છે. તાજેતરમાં ભારત સરકારના પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલય હેઠળ કામ કરતી એજન્સીને તેના સંશોધન દરમિયાન 7 વર્ષ પહેલા ગુમ થયેલા AN-32 એરક્રાફ્ટના ભાગ રેન્ડમલી કેવી રીતે મળ્યા તે અંગેનો વિગતવાર અહેવાલ ETV Bharat દ્વારા પ્રકાશિત કરાયો હતો. આ દરમિયાન સંશોધનના ભાગરૂપે માનવને ઊંડા સમુદ્રમાં મોકલવાનો સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટ અમલીકરણ માટે તૈયાર થઈ રહ્યો છે.
સમુદ્રમાં સંશોધનની શું જરૂર ? ઊંડો સમુદ્ર પણ સંસાધનોથી એટલો જ સમૃદ્ધ છે જેટલી જમીન છે. આ સંશોધનનો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ આ સંસાધનો શોધવાનો છે. આ પ્રોજેક્ટ દ્વારા ભારત માટે આરક્ષિત આંતરરાષ્ટ્રીય દરિયાઈ વિસ્તારમાં નિકલ, મેંગેનીઝ, કોબાલ્ટ વગેરે ધાતુની શોધ કરી શકાશે. સામાન્ય રીતે દરેક ખનીજ તેના પોતાના વાતાવરણમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
ખનીજોથી સમૃદ્ધ સમુદ્ર : હિંદ મહાસાગર પોલીમેટેલિક નોડ્યુલ્સ નામના સંસાધનોથી સમૃદ્ધ છે. બંગાળની ખાડીમાં ગેસ હાઇડ્રેટ વિપુલ પ્રમાણમાં છે. મેંગેનીઝ જેવા ખનિજો ખૂબ જ શાંત ઊંડા સમુદ્રમાં જ જોવા મળે છે. આ બધું માનવરહિત સબમરીન દ્વારા જોઈ શકાતું નથી. પરંતુ મનુષ્ય દ્વારા ઊંડા સમુદ્રમાં સંશોધન દરમિયાન કયા સ્થળે કયા ખનીજ મળી આવે છે તે શોધવાનું સરળ છે. એટલું જ નહીં દરિયાઈ જીવનની નવી પ્રજાતિઓ પણ શોધી શકાય છે.
સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટ : ચેન્નાઈ સ્થિત નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ડીપ સી ટેકનોલોજી (NIOT) પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલય હેઠળની એક સ્વાયત્ત સંસ્થા છે. તેમણે ઊંડા સમુદ્રમાં સંશોધન માટે મત્સ્ય 6000 (MATSYA 6000) નામનું વાહન વિકસાવ્યું છે. આ સંદર્ભે ETV Bharat સાથે વાત કરતા NIOT ના ડિરેક્ટર જી. એ. રામદાસે જણાવ્યું હતું કે, સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટ રૂ. 4,800 કરોડના ખર્ચે શરૂ કરવામાં આવી રહ્યો છે.
સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટનો હેતુ : હાર્બર ટ્રાયલ થોડા અઠવાડિયામાં ચેન્નાઈમાં થશે. જ્યારે આ પ્રોજેક્ટનો ઉદ્દેશ્ય સમુદ્રમાં 6,000 મીટરની ઊંડાઈએ સંશોધન કરવાનો છે. ત્યારે હાર્બર ટ્રાયલના પ્રથમ તબક્કા દરમિયાન 500 મીટરની ઊંડાઈએ રિહર્સલ કરવામાં આવશે. 3 માણસો સમુદ્રમાં ઉંડે સુધી જશે અને ખનીજ સંસાધનોને રુબરુ જોઈ શકે છે.
ટાઈટેનિયમથી નિર્મિત સમુદ્રયાન : ચેન્નાઈના પલ્લીકરનઈ ખાતેના NIOT કેમ્પસમાં ETV Bharat ના પત્રકારને સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટ વાહન બતાવતા જી. એ. રામદાસે જણાવ્યું કે, લોકો મુસાફરી કરી શકે તે માટે વાહનમાં ગોળાકાર બોડી હશે. 6.6 મીટર લાંબુ અને 210 ટન વજન ધરાવતું આ વાહન સતત 48 કલાક સુધી પાણીની અંદર સંશોધન કરવા સક્ષમ છે. ખાસ કરીને ગોળા આકારનું જહાજ સંપૂર્ણ રીતે ટાઈટેનિયમથી બનેલું છે.
મત્સ્ય 6000 ની રચના : ડો. રામદાસે જણાવ્યું કે, ટાઇટેનિયમ ધાતુ ઊંડા સમુદ્રના સંશોધનમાં ઉપયોગી છે, કારણ કે તે અન્ય ધાતુઓ કરતાં હળવી અને મજબૂત છે. એક પૂર્વ નૌસેના અધિકારીને સબમરીનના પાઇલટ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા છે. તેઓ NIOT ના બે વૈજ્ઞાનિકોને પાયલોટ ટ્રેનિંગ આપશે. તે 6 હજાર મીટરની ઊંડાઈ સુધી જાય છે. મત્સ્ય 6000 વાહન 3 લોકોને ઊંડા સમુદ્રમાં લઈ જશે. આ સમુદ્રયાનમાં સમુદ્ર જોવા ત્રણ બારી હશે, ઊંડા સમુદ્રમાં સંશોધન માટે બે મૈનીપુલેટર, ઊંડા સમુદ્ર અને સંસાધનોની તસવીરો લેવા માટે એક કેમેરો અને લાઈટ સહિત ખનિજના નમૂનાઓ એકત્રિત કરવા માટે ટ્રે જેવી સુવિધાઓ હશે.
ક્યારે લોન્ચ થશે પ્રોજેક્ટ ? હવે સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટ પોર્ટ લોન્ચિંગ સ્ટેજની નજીક છે. જો તે સફળતાપૂર્વક અમલમાં આવશે તો સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટના આગામી સ્ટેપ આ વર્ષે જ વેગ પકડશે. નવીનતમ રીતે 2026 સુધીમાં સંપૂર્ણ સંશોધન હાથ ધરવાનું લક્ષ્ય નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યું છે.
શું ઊંડા સમુદ્રના ખનીજ બહાર કાઢવા શક્ય છે ?
NIOT વૈજ્ઞાનિક સંશોધક એન.આર. રમેશે સંબંધિત પ્રશ્નના જવાબમાં જણાવ્યું કે, નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ડીપ સી રિસર્ચનો ઉદ્દેશ ઊંડા સમુદ્રમાં સંસાધનોની શોધ કરવાનો છે. ઊંડા દરિયાઈ સંસાધનોના દોહનની કોઈ અસર થશે કે કેમ તે જોવા માટે પણ સંશોધન ચાલી રહ્યું છે. આ પ્રોજેક્ટ કાર્યરત થાય તે પહેલા હજુ ઘણા પગલાં ભરવાની જરૂર છે.
હિંદ મહાસાગરમાં ભારતના સંશોધન માટે આરક્ષિત દરિયાઈ વિસ્તારમાં ખનીજ સંસાધનોની શોધ કરી અને તેનું મેપિંગ કર્યું છે. દેશની સુરક્ષા સેના ઉપરાંત વિજ્ઞાન, સંશોધન, ખનીજ વગેરેમાં આત્મનિર્ભરતા પર નિર્ભર બની રહી છે. આવી સ્થિતિમાં સમુદ્રયાન પ્રોજેક્ટ ભારતને એવા દેશોની યાદીમાં સામેલ કરશે જેણે માનવોને ઊંડા સમુદ્રમાં મોકલ્યા છે. આ યાદીમાં પહેલાથી જ અમેરિકા, રશિયા, ફ્રાન્સ, જાપાન અને ચીન સામેલ છે.
