ఎనిమిది శతాబ్దాల నాటి కాకతీయుల కళాత్మకతకు, అద్భుత శిల్ప సంపదకు, చారిత్రక, సంస్కృతి సంప్రదాయాలకు నెలవు రామప్ప దేవాలయం. ఎన్నో ప్రత్యేకతలు... అంతకుమించిన చారిత్రక ఘనత..ఇక్కడికే పరిమితమై పోలేదు రామప్ప దేవాలయం. కాకతీయ రాజలు.. సామంతరాజుల పౌరుషానికి ప్రతీకగా రామప్ప దేవాలయాన్ని భావిస్తారు. 12వ శతాబ్దంలో ఓరుగల్లు కేంద్రంగా...గణపతి దేవుడు కాకతీయ సామ్రాజ్యాన్ని పరిపాలిస్తున్న రోజులవి. గణపతి దేవుడికి సామంతరాజుగా రేచర్ల రుద్రయ్య ఉండేవాడు. ఈయనకు రుద్రుడు అనే మరో పేరు ఉండేది. కాకతీయుల పౌరుషాన్ని దక్షిణాపథాన ఘనంగా చాటిన గణపతి దేవుడు రాజు కాక ముందు ఓసారి... జైతుగి అనే మహారాష్ట్ర రాజు చేతిలో బందీ అయ్యాడు. అప్పుడు సామంత రాజుల్లో ముఖ్యుడైన రేచర్ల రుద్రయ్య తన పరాక్రమాన్ని చూపించి... గణపతి దేవుడిని విడిపించాడు. అందుకు బహుమానంగా రామప్ప ఆలయాన్ని ఇచ్చినట్లు శాసనాలు చెబుతున్నాయి.
తెలుగు-కన్నడ లిపిలో శాసనం
ఓరుగల్లు తూర్పుభాగాలను పాలించే రేచర్ల రుద్రుడి ఆధ్వర్యంలో... క్రీ.శ.1173లో ఆలయ నిర్మాణ పనులు ప్రారంభమాయ్యాయి. సుమారు నలభై ఏళ్ల తర్వాత అంటే క్రీ.శ.1213లో ఆలయ నిర్మాణాలు పూర్తయ్యినట్లు ఆలయంలో నేటికి కనిపిస్తున్న తెలుగు-కన్నడ లిపిలోని శాసనం స్పష్టం చేస్తోంది. ప్రధాన ఆలయంలో... శ్రీ రుద్రేశ్వర స్వామి, కాటేశ్వర, కామేశ్వర స్వాములకు చైత్రమాసం, శుక్లపక్షం, అష్టమి తిథి, పుష్యమి నక్షత్రం ఆదివారంనాడు... ఆలయాల నిర్మాత రేచర్ల రుద్రయ్య తన రాజ్యంలోని కొన్ని గ్రామాలను శాశ్వత ధర్మముగా దానం ఇచ్చినట్లు శాసనం స్పష్టం చేస్తోంది. కాకతీయులు నిర్మాణ శైలి... ఆవాసాలు, గుడి, కొలను అనే సూత్రంపై ఆధారపడి ఉంటుంది. రామప్ప గుడి కూడా అదే పద్ధతిలో నిర్మించారు. ఆలయం సమీపంలోనే విశాలమైన చెరువు, పాలంపేట గ్రామం ఉన్నాయి.
ఓరుగల్లు సింహాసనంపై గణపతి దేవుడిని నిలిపిన రేచర్ల రుద్రుడు... ‘కాకతీయ సామ్రాజ్య స్థాపనాచార్య’ అనే బిరుదు పొందాడు. రామప్ప ఆలయంలో.... ధృవమూర్తి అయిన రుద్రేశ్వురుడికి... ఆపేరు రేచర్ల రుద్రుడి కారణంగానే వచ్చినట్లు చరిత్రకారులు భావిస్తారు. ఇందుకు నిదర్శనంగా ఈ ఆలయ అంతరాళపు ద్వారం ఉత్తర భాగంలో ‘రేచర్ల రుద్రుని దంపతుల’ విగ్రహం చూడవచ్చు. రేచర్ల రుద్రుడే తన తల్లిదండ్రులు కాటయ, కామాంబల పేరు మీద ప్రధానాలయానికి ఉత్తర దక్షిణ దిశలలో కాటేశ్వర, కామేశ్వర ఆలయాలను కట్టించాడని చెబుతారు.
నంది.. కాకతీయ శైలికే తలమానికం