ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਨਿਹੰਗਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਯੋਧਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ 10ਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਨ 1699 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਨਿਹੰਗ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਲਾਡਲੀ ਫੌਜ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਆਰਮਡ ਪਾਰਟੀ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਕਾਲੀ ਸੈਨਾ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਬਣ ਗਈ।
18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸੀ। ਨਿਹੰਗਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਖਾਸ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ।
ਨਿਹੰਗਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਅਤੇ ਨਿਰਮਲ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੀ ਮੂਲ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਨਿਹੰਗ ਯੋਧਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ।
ਰਵਾਇਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਕਠੋਰ, ਲੋਹੇ ਦੇ ਪਿੱਤਲ, ਚੱਕਰ, ਸਟੀਲ ਚਕਰੀ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਜਾਂ ਸਬੇਰ, ਬਰਛੀ ਅਤੇ ਛੋਟਾ ਖੰਜਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਦੀ ਚੇਨ ਅਤੇ ਕਵਚ ਵੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਉਹ ਚਮੜੇ ਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਧਾਤ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੱਗ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੱਗ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੱਗ ਵਿੱਚ ਖੰਡਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਿਹੰਗਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਬਿਲਕੁੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨਿਹੰਗਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੇਰਾ ਸੰਭਾਲਨ ਦੀ ਜਿੰਮ੍ਹੇਵਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਨਿਹੰਗ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਡੇਰਾ ਵਿੱਚ ਲਾਈਸੈਂਸੀ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਲ ਭਰ ਦੀ ਕਾਰਜਵਿਧੀ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਵੱਖਰੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਘੀ, ਵਿਸਾਖੀ, ਰੱਖੜ ਪੁਨੀਆ, ਦੀਵਾਲੀ ਅਤੇ ਜੋਰ ਮੇਲਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਹੰਗ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਭੰਗ ਵੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਸਿਗਰੇਟ ਨਹੀਂ ਪੀਂਦੇ।
ਨਿਹੰਗ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਚਾਅ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। 1858 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਐਫਆਈਆਰ ਦਰਜ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਨਿਹੰਗ ਇਸ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਏ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਮ ਦੇ ਨਾਂਅ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਨਿਹੰਗਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿੱਚ 2 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਜਾਨਲੇਵਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਦਾ ਹੱਥ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।
