ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਲ 1971 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜੰਗ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਗੋਡੇ ਟੇਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ 16 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਹਾਰ ਮੰਨ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੇਸ਼ (ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼) ਬਣਿਆ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਸ ਜਿੱਤ ਦੇ ਹੀਰੋ
ਹਰ ਸਾਲ ਇਸ ਯੁੱਧ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਦੇਸ਼' ਵਿਜੇ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ 'ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਿੱਤ ਦੇ ਅਸਲ ਹੀਰੋ ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 93,000 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਫਰਵਰੀ 1916 ਨੂੰ ਜੇਹਲਮ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਾ ਗੁਜਰਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ 1939 ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਅਨ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਅਫ਼ਸਰ ਬਣੇ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਬਰਮਾ ਵੀ ਗਏ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ਸਨ।
1971 ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ’ ਦੌਰਾਨ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਤੋਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਕਾਫੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ 1984 ਵਿੱਚ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ, ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁੜੱਤਣ ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਈ ਸੀ। 1973 ਵਿੱਚ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਫ਼ੌਜ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ। ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਈ 2005 ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਅਰੋੜਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
1971 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਬੰਗਾਲੀ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲੜ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਲਈ 16 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਵਿਜੈ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜਾਣੋ ਪੂਰੀ ਯੋਜਨਾ
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 3 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਬੰਗਾਲੀਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ 13 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਲੜ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ 93 ਹਜ਼ਾਰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਯੁੱਧ ਦਾ ਕਾਰਨ
- 1971 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
- ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰਦੇ ਕੁੱਟਦੇ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
- ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਅਤਿਆਚਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ।
- ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਫੌਜੀ ਸ਼ਾਸਕ ਜਨਰਲ ਅਯੂਬ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰੀ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਸੀ।
- 16 ਦਸੰਬਰ, 1971 ਨੂੰ ਢਾਕਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 93,000 ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਅੱਗੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
- ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਵਿਜੈ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਉੱਭਰਿਆ।
1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ:
- ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀਆਂ।
- ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਪੱਛਮੀ ਮੋਰਚੇ 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
- ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ 25 ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਅਤੇ 12 ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।
