ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ— ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਰਮੀਨੀਆ ਨੂੰ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਆਕਾਸ਼ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਲਈ 6,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਸੌਦੇ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿਸਰ ਨੇ ਹੁਣ ਦਰਮਿਆਨੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਸਰਫੇਸ-ਟੂ-ਏਅਰ ਮਿਜ਼ਾਈਲ (ਐੱਸ.ਏ.ਐੱਮ.) ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਹੈ। ਆਕਾਸ਼ SAM ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸੰਗਠਨ (DRDO) ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਲਿਮਿਟੇਡ (BDL) ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਆਕਾਸ਼ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਸਿਸਟਮ: ਆਕਾਸ਼ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਸਿਸਟਮ 45 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼, ਕਰੂਜ਼ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਹਵਾ ਤੋਂ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਮਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੈਲਿਸਟਿਕ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਵਰਗੇ ਹਵਾਈ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਅਸਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸਿਸਟਮ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਚੱਲਦੇ ਕਾਫਲੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਲਾਂਚ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੋਨਾਂ ਪਹੀਆ ਅਤੇ ਟਰੈਕ ਕੀਤੇ ਵਾਹਨਾਂ ਨਾਲ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ SAM ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਰੱਖਿਆ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਰਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। $5,00,000 ਜਾਂ 2 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲਾਗਤ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਇਸਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਮਰੁਤਬਾ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਗਤ-ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ।
ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਦੀ ਕੀਮਤ: ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਦੀ ਕੀਮਤ $1.2-1.5 ਮਿਲੀਅਨ (5-6 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਲਾਗਤ 'ਤੇ ਵਰਤਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਹੋਰ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਣ ਨਾਲ ਲਾਗਤਾਂ ਘਟ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਰਮੀਨੀਆ ਦੇ ਨਾਲ 6,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਸੌਦੇ ਦੀ ਖਬਰ ਇਸ ਸਾਲ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਲਏ ਬਿਨਾਂ SAM ਸਿਸਟਮ ਲਈ ਇੱਕ ਅਣਦੱਸੇ ਨਿਰਯਾਤ ਆਰਡਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਈ ਹੈ। ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਡਿਲਿਵਰੀ 2024 ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਲਈ ਤਹਿ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਰੱਖਿਆ ਸਹਿਯੋਗ ਭਾਰਤ-ਅਰਮੇਨੀਆ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥੰਮ੍ਹ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਯੇਰੇਵਨ ਨੂੰ ਨਾਜ਼ੁਕ ਫੌਜੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮਾਰਚ 2020 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਦਾਹਰਣ ਆਈ ਜਦੋਂ ਅਰਮੀਨੀਆ ਨੇ 40 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਸਵਾਤੀ ਰਾਡਾਰ ਸਿਸਟਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਾਹਕ ਬਣ ਗਿਆ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ: ਅਰਮੇਨੀਆ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਸਹਿਯੋਗ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਤ ਹਨ। ਉਸਾਨਾਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸੀਈਓ ਅਭਿਨਵ ਪੰਡਯਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 'ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ-ਆਰਮੇਨੀਆ ਸਬੰਧ ਰਣਨੀਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਅਰਮੀਨੀਆ 'ਤੇ ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, 'ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ। ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਤਿਕੋਣੀ ਧੁਰੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਆਰਮੇਨੀਆ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਰਮੀਨੀਆ ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।'' ਦੂਜੇ, ਪੰਡਯਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕੋਰੀਡੋਰ (ਆਈ.ਐੱਨ.ਐੱਸ.ਟੀ.ਸੀ.) ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਣਨੀਤਕ ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਅਰਮੀਨੀਆ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਸਹਿਯੋਗ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। INSTC ਭਾਰਤ, ਈਰਾਨ, ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ, ਰੂਸ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਾਲ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਜਹਾਜ਼, ਰੇਲ ਅਤੇ ਸੜਕ ਦਾ 7,200 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਬਹੁ-ਮਾਡਲ ਨੈਟਵਰਕ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ, ਈਰਾਨ, ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼, ਰੇਲ ਅਤੇ ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ ਮਾਲ ਦੀ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਮਿਸਰ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ: ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਰਮੀਨੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਵਿਹਾਰਕ ਵਿਕਲਪਕ ਗਲਿਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਡਯਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਉਸ ਖੇਤਰ 'ਚ ਆਪਣਾ ਗੜ੍ਹ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਆਈ.ਐੱਨ.ਐੱਸ.ਟੀ.ਸੀ. ਵਰਗੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸੰਪਰਕ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਵੇਗਾ।'' ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਦਰੋਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ 'ਚ ਮਾਹਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਕੜ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪੰਡਯਾ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਅਰਮੇਨੀਆ 'ਚ ਸਫਲ ਪ੍ਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣੇ ਰੱਖਿਆ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮਿਲੇਗਾ।' ਮਿਸਰ ਹੁਣ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।
