ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਚਾਹ, ਸ਼ਰਬਤ ਜਾਂ ਭੋਜਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚਾਹ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਸ਼ਰਬਤ ਅਤੇ ਮਿਠਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਤੇ ਫੈਸ਼ਨੇਬਲ ਮੰਨੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਹੈ।
ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਸਿਹਤ ਲਈ ਲਾਭ: ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮਹਿਕ ਜਾਂ ਸੁਆਦ ਵੱਧਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਸਿਰਫ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਗ ਵਿਰੋਧੀ ਗੁਣ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਆਯੁਰਵੇਦ ਅਤੇ ਨੈਚਰੋਪੈਥੀ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਡਾਈਟੀਸ਼ੀਅਨ ਡਾਕਟਰ ਦਿਵਿਆ ਸ਼ਰਮਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਚਾਹ ਜਾਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਟਾਮਿਨ, ਖਣਿਜ, ਕੁਦਰਤੀ ਤੇਲ, ਸੁਕਸੀਨੇਟਸ, ਕੈਰੋਟੀਨੋਇਡਜ਼, ਫਲੇਵੋਨੋਇਡਜ਼, ਫੀਨੋਲਿਕ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਐਂਥੋਸਾਇਨਿਨ ਆਦਿ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਈ ਫੁੱਲਾਂ 'ਚ ਐਂਟੀ-ਆਕਸੀਡੈਂਟ, ਐਂਟੀ-ਵਾਇਰਲ, ਡਾਇਯੂਰੇਟਿਕ ਅਤੇ ਲੈਕਸੇਟਿਵ ਸਮੇਤ ਕਈ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮੈਟਾਬੋਲਿਜ਼ਮ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ 'ਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਫੁੱਲ ਖਾਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਸ ਲਈ, ਖੁਰਾਕ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖਾਣ ਯੋਗ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
ਖਾਣ ਯੋਗ ਫੁੱਲ: ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ.ਆਰ.ਸੀ.ਪੰਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਖਾਣ ਯੋਗ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:-
ਗੁਲਾਬ: ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਠਾਈਆਂ, ਨਮਕੀਨ ਪਕਵਾਨ, ਗੁਲਕੰਦ, ਸ਼ਰਬਤ ਅਤੇ ਚਾਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਘਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਚਾਹ, ਸ਼ਰਬਤ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਣੀ ਮਠਿਆਈ ਦਾ ਸੇਵਨ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
ਕੈਮੋਮਾਈਲ: ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਮੋਮਾਈਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਚਾਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਕਾਫੀ ਵਧਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਮੋਮਾਈਲ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਹਿਬਿਸਕਸ: ਹਿਬਿਸਕਸ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਖਾਣਯੋਗ ਫੁੱਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੁਝ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚਾਹ, ਸ਼ਰਬਤ, ਆਈਸਕ੍ਰੀਮ ਅਤੇ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿਬਿਸਕਸ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਮਲ: ਸਿਰਫ਼ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਤਣੇ ਅਤੇ ਡੰਡੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਚਾਹ, ਸ਼ਰਬਤ, ਮਠਿਆਈਆਂ ਅਤੇ ਸਲਾਦ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਅਤੇ ਰੋਗ ਵਿਰੋਧੀ ਗੁਣ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕੇਸਰ: ਕੇਸਰ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ 'ਚ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੋਗ ਵਿਰੋਧੀ ਗੁਣ ਵੀ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਿਰਫ ਕੇਸਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਪੂਰੇ ਕੇਸਰ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚਾਹ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਠਿਆਈਆਂ, ਨਮਕੀਨ ਭੋਜਨ, ਚਾਹ, ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ਰਬਤ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਲਵੈਂਡਰ: ਲਵੈਂਡਰ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਔਸ਼ਧੀ ਗੁਣ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਜੜੀ ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਲੈਵੇਂਡਰ 'ਚ ਅਜਿਹੇ ਹੀਲਿੰਗ ਗੁਣ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਸਗੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ 'ਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੈਵੈਂਡਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚਾਹ, ਮਿਠਾਈਆਂ, ਸ਼ਰਬਤ ਅਤੇ ਜੈਲੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸੂਰਜਮੁਖੀ: ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੇਲ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਤੇਲ ਵੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਬੀਜ ਲਗਭਗ ਮਿੱਠੇ ਅਤੇ ਨਮਕੀਨ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਡਾ: ਪੰਤ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੈਰੀਗੋਲਡ, ਜੈਸਮੀਨ, ਬਰਾਨ, ਸਕੁਐਸ਼ ਬਲੌਸਮ, ਪੈਨਸੀ, ਵਾਇਓਲਾ ਅਤੇ ਹਨੀਸਕਲ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਵੀ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਠਿਆਈਆਂ, ਕੇਕ, ਚਾਹ, ਸ਼ਰਬਤ, ਸਲਾਦ ਡਰੈਸਿੰਗ, ਜੈਮ ਅਤੇ ਜੈਲੀ ਆਦਿ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਵਧਾਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ: ਡਾ: ਦਿਵਿਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚਾਹ ਅਤੇ ਸ਼ਰਬਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਤਾਜ਼ੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ। ਦਰਅਸਲ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ, ਕਿਸ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਹੈ ਆਦਿ ਜਾਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਮਿਠਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਅਤੇ ਸੁਆਦ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ 'ਤੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸਵਾਦ ਖਰਾਬ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
