લંડન સંશોધકોએ શ્રેણીબદ્ધ પ્રયોગોની જાણ કરી જે દેખીતી રીતે દર્શાવે છે કે, લોકોએ કૌશલ્ય આધારિત સ્પર્ધા જીતી છે, જેમ કે વિઝ્યુઅલ ટાસ્ક, પછીથી ડાઇસ ગેમ્સ જેવી તકની રમતોમાં અન્ય લોકો કરતાં વધુ છેતરપિંડી (sense of entitlement) કરે છે. સૂચિત સમજૂતી એ હતી કે, વિજેતાઓએ હકની લાગણી અનુભવી હતી જેણે તેમને છેતરવા માટે પ્રેરિત કર્યા હતા.
આ પણ વાંચો શું ચીટ ભોજન, ઇટીંગ ડિસઓર્ડર સાથે છે સંકળાયેલું
નવો અભ્યાસ ગયો નિષ્ફળ પેપરને અન્ય સંશોધકો દ્વારા ખૂબ જ ટાંકવામાં આવ્યા છે. એક વૈજ્ઞાનિક ટિપ્પણી પેપર પર પણ કરચોરીના પ્રકાશમાં તેનું મહત્વ દર્શાવે છે, જે સરકારોને વાર્ષિક US 3.1 ટ્રિલિયન ડોલરનું ખર્ચ કરે છે. પરંતુ શું શોધ વૈજ્ઞાનિક ચકાસણીને પકડી રાખે છે? અમે અભ્યાસની નકલ કરવાનું નક્કી કર્યું છે અને લોકો શા માટે છેતરપિંડી કરે છે અથવા નથી કરતા તેના કારણોની વધુ નજીકથી તપાસ કરવાનું નક્કી કર્યું છે. રોયલ સોસાયટી ઓપન સાયન્સમાં (Royal Society Open Science) પ્રકાશિત થયેલ અમારો નવો અભ્યાસ મૂળ શોધની નકલ કરવામાં બે વાર નિષ્ફળ ગયો. અમને જાણવા મળ્યું કે, મૂળ પ્રયોગો આંકડાકીય રીતે ઓછા પાવર ધરાવતા હતા એટલે કે દોરેલા તારણો ટકાવી રાખવા માટે તેઓએ ઘણા ઓછા પ્રાયોગિક સહભાગીઓનો ઉપયોગ કર્યો હતો. પ્રાયોગિક ડિઝાઇન અને પદ્ધતિની સમસ્યાઓ પણ હતી. ખાસ કરીને અવ્યવસ્થિત રીતે નક્કી કરવામાં નિષ્ફળતા કે કયા સહભાગીઓ વિજેતા, હારનાર અથવા કંટ્રોલ ગ્રુપનો ભાગ છે કે, તેઓ કૌશલ્ય-આધારિત સ્પર્ધામાં કેવી રીતે પ્રદર્શન કર્યું તે જણાવવામાં આવ્યું ન હતું.
રમત રમાડવામાં આવી અમે મૂળ સંશોધનની શક્ય તેટલી નજીકથી નકલ કરીને શરૂઆત કરી, પરંતુ પર્યાપ્ત આંકડાકીય શક્તિ પ્રાપ્ત કરવા માટે મોટા પાયે પ્રયોગ 252 સહભાગીઓમાં કરવામાં આવ્યા છે. અમે સહભાગીઓને અવ્યવસ્થિત રીતે શરતો માટે પણ સોંપ્યા. વિજેતાઓ અને હારનારાઓને સોંપવા માટે, અમે મૂળ પ્રયોગમાં ઉપયોગમાં લેવાયેલ ગ્રહણાત્મક ચુકાદા પરીક્ષણનો ઉપયોગ કર્યો. કસોટીમાં નીચે દર્શાવેલ સમાન સંક્ષિપ્તમાં પ્રદર્શિત સ્લાઇડ્સમાં કેટલાંક અલગ-અલગ પ્રતીકોમાંથી કયું પ્રતીક સૌથી વધુ છે. તેનો અંદાજ કાઢવાનું મુશ્કેલ કાર્ય સામેલ છે. અમે સહભાગીઓને જોડીમાં મૂક્યા અને તેમને કહ્યું કે, તેઓ કૌશલ્ય કાર્યમાં તેમના ભાગીદાર કરતાં વધુ સારા કે ખરાબ સ્કોર (play game with people) ધરાવે છે. પછી તેઓને નવી જોડીમાં મૂકવામાં આવ્યા અને રમત રમી. પછી જોડીએ રમત રમી, જે મૂળ સંશોધનમાં રમત જેવી જ હતી. આમાં ઊંધી કપની નીચે બે પાસા ફેરવવા અને પછી પરિણામ જોવા માટે તેના પાયામાં સ્પાયહોલમાંથી ડોકિયું કરવું સામેલ હતું.
શું આવ્યું રમતનું પરિણામ ખેલાડીઓને દરેક ડાઇસ સ્પોટ માટે 25 પેન્સ ડાઇસે કયા નંબરો દર્શાવ્યા છે, તેના આધારે પૂરા પાડવામાં આવેલ પરબિડીયામાંથી પૈસા મેળવવા માટે પોતાને મદદ કરવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું. ખાસ કરીને કોણે છેતરપિંડી કરી છે તે કહેવું અશક્ય હતું, જ્યારે સરેરાશ રકમ કરતાં નોંધપાત્ર રીતે વધુ એકત્ર કરવું એ છેતરપિંડીનો પુરાવો હતો. અમે એક તૃતીયાંશ સહભાગીઓને નિયંત્રણ જૂથને પણ સોંપ્યા છે. તેમને કહેવામાં આવ્યું ન હતું કે, તેમણે ડાઇસ ગેમ (Dice game) રમતા પહેલા વિઝ્યુઅલ ટાસ્કમાં તેમના પાર્ટનરને માર્યો હતો કે નહીં. આકસ્મિક રીતે આપણે શું થવાની અપેક્ષા રાખીએ છીએ તેની સાથે પરિણામોની સરખામણી કરીએ તો, અસલ ઇઝરાયેલી પ્રયોગની જેમ, નાની પરંતુ આંકડાકીય રીતે નોંધપાત્ર પ્રમાણમાં છેતરપિંડી થઈ હોવાનું જણાય છે. પરંતુ અમારા પરિણામોએ (what is the game) કોઈ પુરાવા દર્શાવ્યા નથી કે જીતવા અથવા હાર્યાએ છેતરપિંડી પર કોઈપણ આંકડાકીય રીતે નોંધપાત્ર અસર કરી છે, જેમ કે નીચેના ગ્રાફમાં જોઈ શકાય છે, જ્યાં ડોટેડ લાઇન છેતરપિંડી કર્યા વિના, તક દ્વારા અપેક્ષિત મૂલ્ય દર્શાવે છે.
આ પણ વાંચો દૈનિક થોડી કસરત તમારા આરોગ્ય માટે છે ફાયદાકારક
શું હતો પ્રયોગ અમે એક વધુ મોટો ઓનલાઈન પ્રયોગ 275 સહભાગીઓ સાથે પણ ચલાવ્યો હતો જેમાં અમે પહેલાની જેમ સમાન સમજશક્તિ પરીક્ષણનો ઉપયોગ કરીને વિજેતા, હારનારા અથવા નિયંત્રણ સહભાગીઓને રેન્ડમલી સોંપ્યા હતા. આ પ્રયોગમાં, દરેક સહભાગીએ દસ વખત સિક્કો ફેંક્યો અને તેણે કેટલા માથા ફેંક્યા તેના આધારે પુરસ્કારોનો દાવો કર્યો. પરિણામો અમારા પ્રથમ પ્રયોગના લગભગ સમાન હતા. અમને છેતરપિંડીનું સમાન સ્તર મળ્યું અને અનુગામી છેતરપિંડી પર જીત અથવા હારની કોઈ અસરનો કોઈ પુરાવો મળ્યો નથી.
શું કહે છે સંશોધન અમે છેતરપિંડી પર અસર કરી શકે તેવા લોકો વચ્ચેના તફાવતોને માપવા માટે રચાયેલ પ્રમાણભૂત સાયકોમેટ્રિક પરીક્ષણોનો (Psychometric tests) ઉપયોગ કર્યો, જેમાં હકની ભાવના, આત્મવિશ્વાસ, વ્યક્તિગત નસીબમાં વિશ્વાસ અને અન્ય કેટલાક પરિબળોનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ માત્ર એક જ, તમામ સારવાર પરિસ્થિતિઓમાં આંકડાકીય રીતે નોંધપાત્ર હોવાનું બહાર આવ્યું છે. અસમાનતાને નાપસંદ કરનારા સહભાગીઓએ અન્ય કરતા ઓછી છેતરપિંડી કરી. આ સંભવતઃ એટલા માટે છે કારણ કે તેમની પાસે ઉચિતતાની મજબૂત ભાવના હતી અને તેઓ છેતરપિંડી અયોગ્ય માનતા હતા. બીજી બાજુ, હકની ભાવના, કોઈપણ સ્થિતિમાં છેતરપિંડી સાથે નોંધપાત્ર રીતે સંકળાયેલી ન હતી. આખરે, કેટલાક લોકોને અન્ય લોકો કરતા વધુ શું છેતરે છે તે સંપૂર્ણપણે સમજી શકાતું નથી. પરંતુ અમારું સંશોધન સૂચવે છે કે, અસમાનતા વિશે લોકોની લાગણી એ સમજૂતીનો એક ભાગ છે. એવા ક્ષણિક સંજોગોના પરિબળો પણ છે જે કેટલાક લોકોને છેતરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે, પરંતુ અન્ય લોકોને નહીં.
કટોકટીમાં મનોવિજ્ઞાન મૂળ ઇઝરાયેલી પ્રયોગ નકલ કરતું નથી, અને તેને મનોવિજ્ઞાનમાં પ્રતિકૃતિ અથવા પ્રજનનક્ષમતા કટોકટી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે તેના સંદર્ભમાં જોવું જોઈએ. આ એ હકીકતનો ઉલ્લેખ કરે છે કે જ્યારે પ્રયોગો પુનરાવર્તિત થાય છે ત્યારે ઘણા રેકોર્ડ કરેલા વૈજ્ઞાનિક તારણોનું પુનઃઉત્પાદન કરવું અશક્ય છે. કટોકટીના મુખ્ય ડ્રાઇવરો પૈકી એક અપૂરતી આંકડાકીય શક્તિ છે, જેનો અર્થ એ છે કે નમૂનાના કદનો ઉપયોગ જે વિશ્વસનીય પરિણામો આપવા માટે ખૂબ નાનો છે. અમારા બે પ્રયોગોમાં અત્યંત ઊંચી 95 ટકા આંકડાકીય શક્તિ હતી, જે અમારા રજિસ્ટર્ડ રિપોર્ટના પ્રકાશક દ્વારા જરૂરી છે.
છેતરવા પાછળનું કારણ કટોકટીનો બીજો ડ્રાઇવર પ્રકાશન પૂર્વગ્રહ છે, જે તે છે જ્યારે હકારાત્મક પરિણામ સાથેના લેખો નકારાત્મક સાથે પ્રકાશિત થવાની શક્યતા વધુ હોય છે. પી-હેકિંગ તેમાંથી એક નોંધપાત્ર ન બને ત્યાં સુધી ડેટા પર બહુવિધ અલગ અલગ આંકડાકીય પરીક્ષણો કરવા અને હાર્કિંગ પરિણામો જાણ્યા પછી પૂર્વધારણા બનાવવી જેવા પરિબળો પણ દોષિત છે. નોંધાયેલ અહેવાલો, જેમાં તપાસકર્તાઓ સંશોધન હાથ ધરવામાં આવે તે પહેલાં પૂર્વધારણાઓ અને આયોજિત આંકડાકીય પરીક્ષણો સહિત સંશોધન દરખાસ્તો સબમિટ કરે છે, આખરે પ્રતિકૃતિ કટોકટીના મોટાભાગના ડ્રાઇવરોને દૂર કરવામાં મદદ કરી શકે છે. આવો અભિગમ નિઃશંકપણે એક દિવસ અમને લોકો શા માટે છેતરે છે તે અન્ય કારણોને બહાર કાઢવામાં મદદ કરશે.
