ન્યૂઝ ડેસ્ક: હિન્દુ ધર્મમાં દિવાળી (Diwali in Hinduism) ધામધૂમથી ઉજવાય છે અને કારતક સુદ પૂનમના (Kartak Sud Poonam) દિવસે દેવ દિવાળી (importance of Dev Diwali) પણ ખૂબ હર્ષોલ્લાસથી ઉજવાય છે. ધર્મ ગ્રંથોમાં દરેક તહેવાર પાછળની કથા જાણવા મળે છે. દેવ દિવાળી કાર્તિક પૂર્ણિમાએ શા માટે ઉજવવામાં આવે છે. કાર્તિક પૂર્ણિમાનું હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ મહત્વ છે. કારતક માસ દરમિયાન પૂજા, અનુષ્ઠાન અને દીવા દાનનું વિશેષ મહત્વ છે. જાણો શા માટે કાર્તિક પૂર્ણિમાના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે દેવ દિવાળી.
દેવ દિવાળીનું મહત્ત્વ: દર વર્ષે કાર્તિક અમાવસ્યા તિથિના રોજ દિવાળીનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે અને 15 દિવસ પછી કાર્તિક પૂર્ણિમા તિથિના રોજ દેવ દિવાળીનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે. આ વખતે દેવ દિવાળી તારીખ 7 નોવેમ્બરના રોજ ઉજવવામાં આવશે. હિંદુ ધર્મમાં પૂર્ણિમાનું વિશેષ સ્થાન છે અને તેમાંથી કારતક મહિનામાં આવતી પૂર્ણિમાનું વિશેષ મહત્વ છે. દેવ દિવાળીના દિવસે પવિત્ર નદીના જળથી સ્નાન કરવું જોઈએ અને દીવો દાન કરવો જોઈએ. આ દીવો નદીના કિનારે કરવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, આ દિવસે શિવે રાક્ષસ ત્રિપુરાસુરનો વધ કર્યો હતો અને વિષ્ણુએ પણ મત્સ્ય અવતાર લીધો હતો. એવું માનવામાં આવે છે કે, કારતક પૂર્ણિમાના દિવસે તમામ દેવી દેવતાઓ સ્વર્ગમાંથી પૃથ્વી પર આવે છે અને ગંગામાં સ્નાન કરીને દીપોત્સવનો તહેવાર ઉજવે છે. દેવ દિવાળી પર, લોકો તેમના ઘરના મુખ્ય દરવાજાને દીવાઓ અને સુંદર રંગોળીથી શણગારે છે.
હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ મહત્વ: કાર્તિક પૂર્ણિમાનું હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ મહત્વ છે. કારતક માસ દરમિયાન પૂજા, અનુષ્ઠાન, જપ, તપ અને દીવા દાનનું વિશેષ મહત્વ છે. કારતક મહિનામાં જ દેવી લક્ષ્મીનો જન્મ થયો હતો અને આ મહિનામાં ભગવાન શ્રી હરિ વિષ્ણુ પણ ચાર મહિનાની યોગનિદ્રામાંથી જાગી ગયા હતા. એવું માનવામાં આવે છે કે, દેવ દિવાળીના દિવસે દેવતાઓ પૃથ્વી પર આવે છે અને દિવાળી ઉજવે છે. આ પ્રસંગે ગંગા ઘાટને શણગારવામાં આવ્યો છે. ધાર્મિક ગ્રંથો અનુસાર દેવ દિવાળીના દિવસે ગંગા નદીમાં સ્નાન કરવાથી વ્યક્તિ મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરે છે. આ દિવસે ગુરુ નાનક જયંતિ પણ ઉજવવામાં આવે છે. હિંદુ અને શીખ ધર્મના અનુયાયીઓ દેવ દિવાળી ધામધૂમથી ઉજવે છે.
પૂજા પદ્ધતિ: કોઈપણ શિવ મંદિરમાં ષોડશોપચાર પૂજા વિધિવત કરો. ગૌરીતનો દીવો પ્રગટાવો. ચંદનના ધૂપ સાથે અબીર અર્પણ કરો. ખીર પુરી અને ગુલાબના ફૂલ ચઢાવો. શિવલિંગ પર ચંદનથી ત્રિપુંડ બનાવો અને બરફી ચઢાવો. આ પછી 'ઓમ દેવદેવાય નમ' મંત્રનો જાપ કરો.
દંત કથા: સનાતન ધાર્મિક ગ્રંથો અનુસાર, દૈવી કાળમાં એકવાર ત્રિપુરાસુરના આતંકથી ત્રણે લોકમાં ખળભળાટ મચી ગયો હતો. ત્રિપુરાસુરના પિતા તારકાસુરને દેવતાઓના સેનાપતિ કાર્તિકેય દ્વારા માર્યા ગયા હતા. તેનો બદલો લેવા માટે, તારકાસુરના ત્રણ પુત્રોએ ભગવાન બ્રહ્માની સખત તપસ્યા કરી અને તેમની પાસે અમર થવાનું વરદાન માંગ્યું. જો કે, ભગવાન બ્રહ્માએ તારકાસુરના ત્રણ પુત્રોને અમરત્વનું વરદાન ન આપીને અન્ય વરદાન આપ્યું હતું. પાછળથી ભગવાન શિવે કારતક પૂર્ણિમાના દિવસે તારકાસુરના ત્રણ પુત્રો એટલે કે, ત્રિપુરાસુરનો વધ કર્યો હતો. તે દિવસે દેવતાઓએ ગંગા નદીના કિનારે દીવો પ્રગટાવીને દેવ દિવાળીની ઉજવણી કરી હતી. ત્યારથી દેવ દિવાળી ઉજવવામાં આવે છે. વર્તમાન સમયમાં પણ દર વર્ષે કારતક પૂર્ણિમાના દિવસે દેવ દિવાળી ઉજવવામાં આવે છે.
દંત કથા: ધાર્મિક કથાજ્યોતિષાચાર્ય ડો. હેમીલ લાઠીયા (Jyotishacharya Dr Hemil Lathia) જણાવે છે કે, એકવાર એક અસુર શક્તિ અને સામ્રાજ્ય હેતુ બ્રહ્માજીની (Brahmaji) તપસ્યા કરવા લાગ્યો અને તેની ઘોર તપસ્યાથી બ્રહ્માજી પ્રસન્ન થયા ત્યારે તેને વરદાન માંગવાનું કહ્યું, અસુરે શક્તિ અને સામ્રાજ્ય માંગ્યા અને બ્રહ્માજીએ (Brahmaji) તે મુજબ વરદાન પણ આપ્યું હતું. દેવ અને દાનવો વચ્ચે યુદ્ધવરદાન મળતાની સાથે અસુર અભિમાની બન્યો. દેવ અને અસુર વચ્ચે ઘમાસાણ યુદ્ધ થયું પરંતુ અસુર નિયંત્રણમા ન હતો આવતો. તેથી ચિંતિત દેવ શિવજી પાસે ગયા અને સઘળી વાત કરી ત્યાં સુધીમાં અસુર પણ કૈલાશ પહચ્યો અને ત્યાં ત્રાસ પોકારવા લાગ્યો. આથી ગુસ્સે થયેલા શિવજીએ અસુર સાથે યુદ્ધ કર્યું. આ યુદ્ધ ભીષણ બનતું ગયું જ્યારે શિવજીને ખબર પડી કે આ બ્રહ્માજીના (Brahmaji) આશીર્વાદથી શક્તિશાળી બન્યો છે. ત્યારે બ્રહ્માજીએ (Brahmaji) શિવને તેમની વિશિષ્ટ શક્તિ વડે પ્રહાર કરવાનું કહ્યુ અને શિવજીની વિશિષ્ટ શક્તિના પ્રહાર વડે અસુર નાશ પામ્યો હતો.દેવોએ શિવજીનો આભાર માન્યો. અસુરનો નાશ થતા દેવોએ ખુશ થઈને શિવજીનો આભાર પ્રગટ કર્યો, દીપ પ્રાગટ્ય કર્યું ત્યારથી કારતક સુદ પૂર્ણિમાના (Kartak Sud Poonam) દિવસે દેવ દ્વાર દીપ કરવાથી દેવ દિવાળી (importance of Dev Diwali) ઉજવાઈ. શિવને આ દિવસે સાંજે દીપદાન કરવામાં આવે છે. જેના દ્વારા ભગવાન શિવ ભક્તોના કાષ્ટ દૂર કરે છે અને જન્મકૃત કોઈપણ દોષ હોય તેનો નાશ થાય છે.
કાશીમાં દેવ દિવાળી: પ્રાચીન માન્યતાઓ અનુસાર વારાણસીને મહાકાલની નગરી કહેવામાં આવે છે અને આ દિવસે તમામ દેવી દેવતાઓ આ સ્થાન પર ભેગા થાય છે. એક પ્રાચીન દંતકથા અનુસાર, ભગવાન શિવે આ દિવસે ત્રિપુરાસુર નામના રાક્ષસનો વધ કરીને બધાને આ રાક્ષસના અત્યાચારથી મુક્ત કર્યા હતા. આ પ્રસંગે તમામ દેવતાઓ કાશીમાં એકઠા થયા હતા અને દીપ પ્રગટાવીને આ દિવસની ઉજવણી કરી હતી. આ કારતક મહિનાની પૂર્ણિમાના દિવસથી ભગવાન શિવને ત્રિપુરારી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આથી હિંદુ ધર્મના અનુયાયીઓ આ દિવસને સંપૂર્ણ ભક્તિ અને શ્રદ્ધા સાથે ઉજવે છે.
દેવ દિવાળીનું મહત્વ: પૃથ્વી પર દેવી દેવતાઓના આગમનની ખુશીમાં કાશીને શણગારવામાં આવે છે. આ ઉત્સવનું ખાસ આયોજન ઉત્તર પ્રદેશમાં કરવામાં આવે છે. આ દિવસે માતા ગંગાના કિનારે ભક્તોની ભીડ જોવા મળે છે. આ દિવસે ગંગામાં સ્નાન કરવાથી વ્યક્તિ મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરે છે. આ દિવસે દૂર દૂરથી શ્રદ્ધાળુઓ હરિદ્વારમાં ગંગામાં સ્નાન કરવા માટે યાત્રાએ જાય છે. વારાણસીમાં, આ દિવસે શહીદોને શ્રદ્ધાંજલિ આપીને અને પુષ્પાંજલિ આપીને યાદ કરવામાં આવે છે.
ગુરુ નાનક જયંતિ: ગુરુ નાનક જયંતિની ઉજવણી પણ આ પૂર્ણિમાએ થાય છે. જેથી આ દિવસનું મહત્વ અનેકગણું વધી જાય. શીખ ધર્મના અનુયાયીઓ માટે આ દિવસ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ગુરુ નાનક દેવજીએ તેમનું આખું જીવન લોકોના કલ્યાણ અને તેમને ઉપદેશ આપવા માટે સમર્પિત કર્યું હતું. તેમણે સત્સંગ અને ચિંતન દ્વારા જ પોતાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. શિક્ષકો તેને બાળપણમાં પૂછેલા પ્રશ્નોના જવાબ આપી શક્યા ન હતા, જેના કારણે તે બાળપણમાં જ શાળામાં ભણવાનું ચૂકી ગયા હતા.
દીવા પ્રગટાવવાની પરંપરા: દેવ દિવાળીના દિવસે બનારસમાં અલગ જ ઉત્સાહ જોવા મળે છે. દરિયાકિનારે દરેક બાજુ ગંગા માતાની પૂજા જોવા મળે છે અને દરેક જગ્યાએ દીવાઓનો પ્રકાશ વહેંચવામાં આવે છે. માટીના દીવા પ્રગટાવવાની પરંપરા સૌપ્રથમ પંચગંગા ઘાટ પર શરૂ કરવામાં આવી હતી.
