હૈદરાબાદ: દરેક દેશ માટે તેનો રાષ્ટ્રધ્વજ તેની આન બાન અને શાનનું પ્રતિક હોય છે. દેશના સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં વિવિધ સૂત્રો અને ગીતો ફાળો આપે છે. તેમજ રાષ્ટ્રધ્વજનું પણ આમાં મોટું યોગદાન છે. દેશની એકતાનું પ્રતિબિંબ પાડતો રાષ્ટ્રધ્વજ દેશવાસીઓના મનમાં દેશભક્તિની ભાવના જગાવવાનું મહત્વનું પરિબળ બની ગયું છે. આ રાષ્ટ્રધ્વજને ડિઝાઇન કરવામાં પિંગાલી વેંકૈયાએ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. આજે તેમનો જન્મદિવસ છે.
ભારતની એકતાનું પ્રતીક: પિંગલી વેંકૈયા તેલુગુ છે. તેથી, ભારતની એકતાનું પ્રતીક એવા રાષ્ટ્રધ્વજના ડિઝાઇનર તેલુગુ છે. પિંગાલી વેંકૈયા દેશના રાષ્ટ્રધ્વજની મૂળ ડિઝાઈન રજૂ કરનાર પ્રથમ વ્યક્તિ હતા. તેઓ ઉચ્ચ શિક્ષિત, બહુભાષી અને કૃષિ અને સાહિત્યનો ઊંડો અભ્યાસ ધરાવતા હતા. વેંકૈયાએ રાષ્ટ્રધ્વજની રચના કરી અને મહાત્મા ગાંધીને અર્પણ કરી. મહાત્મા ગાંધીએ તેમાં કેટલાક સુધારા સૂચવ્યા બાદ દેશનો રાષ્ટ્રધ્વજ અસ્તિત્વમાં આવ્યો છે.
પિંગલી વેંકૈયાનો પરિચય: પિંગલી વેંકૈયાનો જન્મ 2જી ઓગસ્ટ 1876ના રોજ કૃષ્ણ જિલ્લાના ભટલાપેનુમારુ ખાતે થયો હતો. નાનપણથી જ તેમના મનમાં દેશભક્તિની ભાવના પ્રબળ હતી. પરિણામે, 19 વર્ષની ઉંમરે, તેણે દક્ષિણ આફ્રિકામાં બોઅર યુદ્ધમાં ભાગ લીધો. અહીંથી તેમની મહાત્મા ગાંધી સાથે મિત્રતા વધી હતી.
ક્યારે રજૂ કરવામાં આવી ડિઝાઇન?: 1921માં બેઝાવાડા ખાતે યોજાયેલી અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસની બેઠકમાં, મહાત્મા ગાંધીએ વેંકૈયાને નારંગી, લીલા અને સફેદ રંગમાં ધ્વજ ડિઝાઇન કરવા કહ્યું. 31 માર્ચ અને 1 એપ્રિલ 1921 વચ્ચે યોજાયેલી અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસની બેઝાવાડા બેઠકમાં ચર્ચા બાદ રાષ્ટ્રીય સ્તરે ત્રિરંગા ધ્વજને અપનાવવામાં આવ્યો હતો. આ બેઠકમાં કસ્તુરબા ગાંધી, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, મોતીલાલ નેહરુ, જવાહરલાલ નહેરુ, બાબુ રાજેન્દ્ર પ્રસાદ, સી રાજગોપાલાચારી અને તંગુતુરી પ્રકાશમ જેવા નેતાઓએ ભાગ લીધો હતો. રાષ્ટ્રધ્વજ માટે મહાત્મા ગાંધીએ વેંકૈયા પર વિશ્વાસ મૂક્યો હતો. વેંકૈયાએ ત્રિરંગા પર સંમત થતા પહેલા રાષ્ટ્રધ્વજ માટે લગભગ 30 ડિઝાઇન સબમિટ કરી હતી.
તિરંગાને લઈને કેટલાક વાંધા હતા: આ ધ્વજને લઈને સમાજના કેટલાક અન્ય વર્ગોએ પણ વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. અન્ય સમુદાયોએ આક્ષેપ કર્યો હતો કે ધ્વજમાં અન્ય સમુદાયો કરતાં હિન્દુ અને મુસ્લિમ સમુદાયોને વધુ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું હતું. આ પછી, બધાને સ્વીકાર્ય હોય તેવો રાષ્ટ્રધ્વજ બનાવવાની માંગ કરવામાં આવી હતી. આ પછી, કોંગ્રેસે ભોગરાજુ પટ્ટાભી સીતારામૈયા અને વલ્લભભાઈ પટેલ તેમજ જવાહરલાલ નેહરુની ભાગીદારી સાથે એક વિશેષ સમિતિની રચના કરી. આ પછી કોંગ્રેસે નારંગી ઝંડા પર લાલ ચક્રની ડિઝાઈન સૂચવ્યું. પરંતુ સામાન્ય લોકોમાં વેંકૈયાના ધ્વજની લોકપ્રિયતા જોઈને 1931ની બેઠકમાં આ જ ધ્વજને જાળવી રાખવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો. એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે જો જરૂર પડશે તો કોંગ્રેસ કારોબારી દ્વારા થોડો ફેરફાર સૂચવવામાં આવી શકે છે.
વિવિધ દેશોના રાષ્ટ્રધ્વજોનો અભ્યાસ કર્યો: મહાત્મા ગાંધીના અનુયાયી અને સાચા સ્વાતંત્ર્ય સેનાની વેંકૈયા ઇચ્છતા હતા કે, રાષ્ટ્રધ્વજ દેશને પ્રતિબિંબિત કરે. 1916માં એક પુસ્તકમાં તેમણે આનો ખ્યાલ રજૂ કર્યો હતો. નેશનલ ફ્લેગ ફોર ઈન્ડિયા નામના આ પુસ્તકમાં તેમણે રાષ્ટ્રધ્વજ માટે 24 ડિઝાઈન રજૂ કરી હતી. 1921 સુધીમાં, તેમણે વિવિધ દેશોના રાષ્ટ્રધ્વજોનો અભ્યાસ કર્યો અને 30 વિવિધ ડિઝાઇનો બનાવી. આ ડિઝાઈન તેમણે મહાત્મા ગાંધીને રજૂ કરી હતી. મહાત્મા ગાંધીએ પિંગલી વેંકૈયાના પ્રયાસોની પ્રશંસા કરી હતી. જો કે, હકીકતમાં, તેને આમાંની કોઈપણ ડિઝાઇન પસંદ નહોતી.
મહાત્મા ગાંધીની સૂચના અનુસાર: આ પછી મહાત્મા ગાંધીએ વેંકૈયાને કેટલીક સૂચનાઓ આપી હતી. તેમણે સૂચન કર્યું હતું કે ધ્વજમાં સફેદ રંગ અને ધાર્મિક એકતાના પ્રતીકોનો સમાવેશ થવો જોઈએ. આ સમયે જ્યારે લાલા હંસરાજે સૂચન કર્યું કે, ચરખાનો સમાવેશ કરવો જોઈએ, ત્યારે મહાત્મા ગાંધીએ તેને સંમતિ આપી. મહાત્મા ગાંધીની સૂચના અનુસાર નવી ડિઝાઇન તૈયાર કરવામાં સમય લાગ્યો. તેથી બેઝાવાડા ખાતેની બેઠકમાં તેને મંજૂરી મળી શકી નથી. આ પછી, આ ધ્વજને 1931 માં કોંગ્રેસની બેઠકમાં સત્તાવાર રીતે મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.
રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે સ્વીકાર ક્યારે કરવામાં આવ્યો?: 22 જુલાઈ, 1947ના દિવસે મળેલી બંધારણસભાની બેઠકમાં સ્વતંત્ર ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે તિરંગાનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો, જેમાં રંગ તો અગાઉ જેવા જ રહ્યા, પરંતુ ચરખાનું સ્થાન સમ્રાટ અશોકના 'ધર્મચક્ર'એ લીધું હતું.
આ છે રાષ્ટ્રધ્વજ: આપણા રાષ્ટ્રધ્વજમાં નારંગી, સફેદ અને લીલા રંગના ત્રણ સમાન કદના પટ્ટાઓ છે. રાષ્ટ્રધ્વજની પહોળાઈ અને ઊંચાઈનો ગુણોત્તર 3:2 છે. વેંકૈયા દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલ રાષ્ટ્રધ્વજ દેશ માટે હંમેશા સન્માનિત રહેશે. ચરખાને અશોક ચક્ર સાથે બદલવા સિવાય, તેની મૂળ ડિઝાઇનમાં અન્ય કોઈ ફેરફાર કરવામાં આવ્યા નથી.
હર ઘર તિરંગા ઝુંબેશ: ગયા વર્ષે આઝાદીના 75 વર્ષ પૂરા થયા, ત્યારે સ્વતંત્રતાના અમૃત પર્વમાં 13 થી 15 ઓગસ્ટ 2022માં વિશ્વભરના વધુ ભારતીયોને તેમના ઘરે ત્રિરંગો ફરકાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા માટે હર ઘર ત્રિરંગો ઝુંબેશ શરૂ કરવામાં આવી હતી. હર ઘર તિરંગા અભિયાન અંતર્ગત તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં દરેક ઘરમાં ત્રિરંગો ઝંડો ફરકાવવામાં આવ્યો હતો. આ અભિયાન માટે દરેક નાગરિકને પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા હતા.
આ પણ વાંચો:
