નવી દિલ્હી: લગભગ 10 દિવસ પહેલા, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ઉત્તર પ્રદેશના જાલૌનમાં (freebies culture) ચાર-માર્ગીય બુંદેલખંડ એક્સપ્રેસવેનું ઉદ્ઘાટન કર્યા પછી 'ફ્રી રેવાડી સંસ્કૃતિ' પર નિંદનીય ટિપ્પણી કરી હતી. ઘણા વિપક્ષી નેતાઓએ તેમના નિવેદન પર વાંધો (rbi on state finances) ઉઠાવ્યો હતો, ખાસ કરીને આમ આદમી પાર્ટીએ. જો કે પીએમ મોદી ભૂતકાળમાં પણ આ મુદ્દો ઉઠાવતા રહ્યા છે. યોગાનુયોગ, ગયા મહિનાની છેલ્લી તારીખે, આરબીઆઈએ પણ પોતાની રીતે આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો.
સ્થિતિને 'ભયાનક' ગણાવી: આરબીઆઈએ તેનો એક રિપોર્ટ 'સ્ટેટ ફાયનાન્સ - એ રિસ્ક એનાલિસિસ' જાહેર કર્યો હતો. આ રિપોર્ટમાં ( rbi flags freebies culture) RBIએ વિગતવાર જણાવ્યું છે કે 'ફ્રી કલ્ચર'એ રાજ્યોની આર્થિક વ્યવસ્થાને કેવી રીતે અસર કરી છે. થોડા દિવસો પહેલા પંજાબ (pm modi freebies culture jibe) સરકારે દરેક પરિવારને 300 યુનિટ મફત વીજળી આપવાની જાહેરાત કરી હતી. તે દરેક પુખ્ત મહિલાને એક-એક હજાર રૂપિયા આપવાનું શરૂ કરી રહ્યું છે. એક સાદો અંદાજ છે કે, રાજ્યને આ બે વસ્તુઓ પર જ 17 હજાર કરોડ રૂપિયા ખર્ચવા પડશે. આ નાણાકીય વર્ષમાં પંજાબ પરનું દેવું વધીને રૂ. 3 લાખ કરોડ થવાનો અંદાજ છે. આરબીઆઈએ આ સ્થિતિને 'ભયાનક' ગણાવી છે.
આ પણ વાંચો: સંરક્ષણ મંત્રાલયે શસ્ત્રો ખરીદીની દરખાસ્ત પર લીધો મહત્વનો નિર્ણય
10 રાજ્યોની સ્થિતિને ચિંતાજનક: સેન્ટ્રલ બેંકે આ રિપોર્ટમાં જણાવ્યું છે કે, પંજાબ, બિહાર, રાજસ્થાન, કેરળ અને પી. બંગાળની આર્થિક સ્થિતિ સતત કથળી રહી છે. રિપોર્ટમાં 10 રાજ્યોની સ્થિતિને ચિંતાજનક ગણાવી છે. બેંકના જણાવ્યા અનુસાર, તેઓએ તેમની નાણાકીય સ્થિતિમાં સુધારો કરવો પડશે, નહીં તો આવનારા સમયમાં સ્થિતિ વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. આ રાજ્યો છે - રાજસ્થાન, કેરળ, પી. બંગાળ, પંજાબ, બિહાર, આંધ્રપ્રદેશ, ઝારખંડ, મધ્યપ્રદેશ, યુપી અને હરિયાણા. આ રાજ્યોના નામ 'સ્ટેટ જીડીપી'માં દેવાના હિસ્સાના આધારે લેવામાં આવ્યા છે. જોકે, આરબીઆઈએ કેટલાક રાજ્યોને લઈને સકારાત્મક ટિપ્પણી પણ કરી છે. આ મુજબ આગામી ચાર વર્ષમાં ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, દિલ્હી, કર્ણાટક અને ઓડિશામાં દેવાની સ્થિતિમાં થોડો સુધારો થઈ શકે છે, એટલે કે તેમનું દેવું ઘટાડી શકાય છે.
સબસિડીને મુખ્ય કારણ ગણાવ્યું: આરબીઆઈએ કથળતી અર્થવ્યવસ્થા માટે સબસિડીને મુખ્ય કારણ ગણાવ્યું છે. આ મુજબ, રાજ્ય સરકારોએ 2020-21માં સબસિડી પર કુલ ખર્ચના 11.2 ટકા ખર્ચ કર્યા હતા, પરંતુ પછીના વર્ષે એટલે કે 2021-22માં આ ખર્ચ વધીને 12.9 ટકા થઈ ગયો. રિપોર્ટ અનુસાર, કયા રાજ્યોએ સબસિડી પર સૌથી વધુ ખર્ચ કર્યો છે, ઝારખંડ, ઓડિશા, તેલંગાણા અને યુપીએ સબસિડી પર સૌથી વધુ રકમ ખર્ચી છે. તેમના પછી ગુજરાત, પંજાબ અને છત્તીસગઢનો નંબર આવે છે.
પંજાબમાં સૌથી ખરાબ સ્થિતિ: આરબીઆઈના રિપોર્ટ અનુસાર, જો દેવા પર લગામ લગાવવામાં નહીં આવે તો કેટલાક રાજ્યોમાં સ્થિતિ ઘણી ચિંતાજનક બની શકે છે. કહેવામાં આવ્યું છે કે પંજાબમાં સૌથી ખરાબ સ્થિતિ બની શકે છે. આ રિપોર્ટ જણાવે છે કે આગામી ચાર વર્ષમાં એટલે કે 2026-27 સુધીમાં પંજાબ પર તેના GSDP (ગ્રોસ સ્ટેટ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ)ના 46.8 ટકા દેવું હશે. એ જ રીતે રાજસ્થાનમાં 39.4 ટકા, કેરળમાં 38.2 ટકા, પી. બંગાળમાં 37 ટકા, આંધ્રપ્રદેશમાં 33.9 ટકા, ઉત્તરાખંડમાં 32.2 ટકા, બિહારમાં 31.2 ટકા, હરિયાણામાં 31 ટકા અને ઝારખંડમાં 30.2 ટકા હોવાનો અંદાજ છે. જો આપણે છેલ્લા નાણાકીય વર્ષ (એપ્રિલ-2020 થી માર્ચ-2021) ના ડેટા પર નજર નાખીએ, તો તમે જોશો કે તમિલનાડુ પર સૌથી વધુ દેવું છે. તેના પર 6.59 લાખ કરોડનું દેવું છે. ઉત્તર પ્રદેશ પર 6.53 લાખ કરોડનું દેવું છે.
આવક અને ખર્ચના સંદર્ભમાં: તેવી જ રીતે, જો તમે આવક અને ખર્ચના સંદર્ભમાં જુઓ, તો તે સ્પષ્ટપણે બતાવશે કે સરકારો કેટલો ખર્ચ કરી રહી છે. આંધ્ર પ્રદેશની આવક રૂ. 1,91,262 કરોડ છે, જ્યારે તે રૂ. 2,39,986 કરોડ ખર્ચી રહી છે. એટલે કે આંધ્ર પ્રદેશ લગભગ 49 હજાર કરોડ રૂપિયા વધુ ખર્ચી રહ્યું છે. પંજાબની આવક 96,078 કરોડ છે, જ્યારે ખર્ચ 1,19,913 કરોડ છે. એ જ રીતે રાજસ્થાનની આવક 2,15,256 કરોડ છે, જ્યારે ખર્ચ 2,73,468 કરોડ છે. તેલંગાણાની આવક 1,93,089 કરોડ છે, જ્યારે ખર્ચ 2,45,257 કરોડ છે. યુપીની આવક 5,01,778 કરોડ છે, જ્યારે ખર્ચ 5,82,956 કરોડ છે. પશ્ચિમ બંગાળનો ખર્ચ 2,60,629 કરોડ છે, જ્યારે આવક 1,98,232 કરોડ છે. ગુજરાતની આવક 1,82,295 કરોડ છે, જ્યારે ખર્ચ 2,18,408 કરોડ છે. દિલ્હીની આવક 61,891 કરોડ છે, જ્યારે ખર્ચ 71,085 કરોડ છે.
FRBM કાયદો: અહીં એ જાણવું પણ જરૂરી છે કે FRBM કાયદો શું છે. એન.કે.સિંઘ સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી જ્યારે સરકારને તેમાં ફેરફાર કરવાની જરૂરિયાત સમજાઈ હતી. તેની ભલામણોમાં, આ સમિતિએ કેન્દ્ર અને રાજ્યોની નાણાકીય જવાબદારી માટે કેટલાક ધોરણો પણ નિર્ધારિત કર્યા હતા. આ સમિતિએ સરકારના દેવા માટે જીડીપીના 60 ટકાની મર્યાદા નક્કી કરી છે. એટલે કે કેન્દ્ર સરકારનું દેવું જીડીપી રેશિયો 40 ટકા અને રાજ્ય સરકારોનું કુલ દેવું માત્ર 20 ટકા રાખવાની ભલામણ કરવામાં આવી હતી. હવે જો આરબીઆઈના રિપોર્ટમાં રાજ્યની દેવાની સ્થિતિ પર નજર કરીએ તો ટોચના પાંચ રાજ્યોનો દેવાનો ગુણોત્તર દેવાના સંદર્ભમાં 35 ટકાથી વધુ છે.
આ પણ વાંચો: સસ્પેન્શન પર વિપક્ષે કેન્દ્ર સરકાર પર સાધ્યું નિશાન, તો ભાજપે આપ્યો આ જવાબ
વ્યાજની ચૂકવણી અંગે એલર્ટ: આરબીઆઈએ પોતાના રિપોર્ટમાં રાજકોષીય ખાધ અંગે પણ ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. રાજકોષીય ખાધના કેસમાં બિહાર, રાજસ્થાન, પંજાબ, યુપી, કેરળ, એમપી, તેલંગાણા, તમિલનાડુ અને છત્તીસગઢના નામ છે. આનો અર્થ એ છે કે આ રાજ્યો તેમની આવક કરતા વધુ સરકારી કામ પર ખર્ચ કરી રહ્યા છે. આરબીઆઈના રિપોર્ટમાં રાજ્યોને લોન પર વ્યાજની ચૂકવણી અંગે એલર્ટ કરવામાં આવ્યા છે. બિહાર, કેરળ, રાજસ્થાન, પંજાબ અને પશ્ચિમ બંગાળને આ સ્કેલ પર ખાસ એલર્ટ કરવામાં આવ્યા છે.
