નવી દિલ્હીઃ દેશ આઝાદી કા અમૃત ઉત્સવ (Azadi Ka Amrit Mahotsav) મનાવી રહ્યો છે. 15 ઓગસ્ટે આઝાદીના 75 વર્ષ પૂર્ણ (75 Years Of Independence) થવા પર વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સ્વતંત્રતા દિવસના અવસર પર દેશવાસીઓને તેમના ઘરોમાં ત્રિરંગો લગાવવાની અપીલ કરી રહ્યા છે. ભાજપે 'હર ઘર તિરંગા' નામનું અભિયાન (Har Ghar Tiranga Campaign) પણ શરૂ કર્યું છે. આ માટે પાર્ટીના કાર્યકર્તાઓ અને વરિષ્ઠ નેતાઓને તિરંગાનું મહત્વ લોકોને જણાવવાની અને લોકો સુધી લઈ જવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. આ એપિસોડમાં ભાજપના વરિષ્ઠ નેતા અને પૂર્વ કેન્દ્રીય પ્રધાન વિજય ગોયલ લોદી ગાર્ડન પહોંચ્યા અને ત્યાં ફરવા આવેલા લોકોમાં તિરંગો વહેંચ્યો અને તેમને તિરંગા વિશે વિગતવાર જણાવ્યું.
આ પણ વાંચો: Har Ghar Tiranga Campaign: અમદાવાદ કોર્પોરેશન લાખો ધ્વજોનું કરશે વિતરણ, વિવિધ જગ્યા પર ફરકશે રાષ્ટ્રધ્વજ
કોણ હતા પિંગાલી વેંકૈયા : તિરંગાને લઈને પણ આજનો દિવસ ખૂબ જ ખાસ છે. કારણ કે જે ત્રિરંગો દર વર્ષે સ્વતંત્રતા દિવસ અને પ્રજાસત્તાક દિવસ પર રાષ્ટ્રધ્વજ તરીકે લહેરાવવામાં આવે છે, તે મહાન સ્વાતંત્ર્ય સેનાની પિંગાલી વેંકૈયાનો જન્મદિવસ (Pingali Venkayya Birth Anniversary) પણ છે, જેમણે તેની રચના કરી હતી. આ વર્ષે કેન્દ્ર સરકાર પણ તેમના જન્મદિવસની ખાસ ઉજવણી કરી રહી છે. તો ચાલો જાણીએ કોણ હતા પિંગાલી વેંકૈયા અને ત્રિરંગો તૈયાર કરવા પાછળની બાબતો.
તિરંગાની ડિઝાઈન કરનારા પિંગાલી વેંકૈયા : 2 ઑગસ્ટ 1876ના રોજ ભટલાપેનુમારુ, મદ્રાસ પ્રેસિડેન્સી, બ્રિટિશ ઈન્ડિયા (હવે આંધ્ર પ્રદેશમાં માછલીપટ્ટનમ)માં જન્મેલા, તિરંગાની ડિઝાઈન પિંગાલી વેંકૈયા દ્વારા કરવામાં આવી હતી. પિંગાલી વેંકૈયાનો જન્મ તેલુગુ બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો. પિંગાલી વેંકૈયા એક સ્વતંત્રતા સેનાની હતા જેમણે 31 માર્ચ 1921ના રોજ ભારતના રાષ્ટ્રીય ધ્વજની રચના કરી હતી. માર્ચ 2022 માં, ભારતીય ધ્વજ તેના ત્રિરંગાના 101 વર્ષ પૂર્ણ કર્યા છે.
પિંગલી વેંકૈયાને બીજું હુલામણું નામ 'પટ્ટી (કપાસ) વેંકૈયા' મળ્યું : પિંગલી વેંકૈયાનું શિક્ષણ કેમ્બ્રિજમાં થયું હતું, ત્યાર બાદ તેઓ મોટા થઈને બહુમતી બન્યા હતા. પિંગલીને ભૂસ્તરશાસ્ત્ર, કૃષિ, શિક્ષણ અને અન્ય ભાષાઓમાં પણ રસ હતો. 1913 માં તેમણે બાપટલા ખાતે જાપાનીઝમાં સંપૂર્ણ ભાષણ આપ્યું, જેનાથી તેઓ 'જાપાન વેંકૈયા' તરીકે પ્રખ્યાત થયા. માછલીપટ્ટનમ ત્યારે માછીમારી અને કપડાં માટેનું મુખ્ય કેન્દ્ર હતું. કપાસના સંશોધનમાં તેમની રુચિ, ખાસ કરીને કંબોડિયન કપાસ તરીકે ઓળખાતી ચોક્કસ જાતને કારણે તેમને બીજું હુલામણું નામ 'પટ્ટી (કપાસ) વેંકૈયા' મળ્યું.
વેંકૈયા વિજયવાડામાં ગાંધીને મળ્યા હતા : ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય પ્રધાન વિજય ગોયલ કહે છે કે, તેમણે 1918 અને 1921 વચ્ચે કોંગ્રેસના તમામ સત્રો દરમિયાન અથાકપણે ભારત માટે રાષ્ટ્રધ્વજ રાખવાનો વિચાર રજૂ કર્યો હતો. તે વર્ષો દરમિયાન તેમણે માછલીપટ્ટનમમાં આંધ્ર નેશનલ કોલેજમાં લેક્ચરર તરીકે કામ કર્યું હતું. એક સાથી લેક્ચરરની મદદથી, તેમણે પોતાના ભારતના ધ્વજને ડિઝાઇન કરવાની તેમની શોધ ચાલુ રાખી. વેંકૈયા વિજયવાડામાં ગાંધીને મળ્યા અને ખાદી વિતરણ પર સ્વરાજ ધ્વજની મૂળ ડિઝાઇન રજૂ કરી. તેમાં અનુક્રમે હિંદુઓ અને મુસ્લિમોના પ્રતીક તરીકે બે લાલ અને લીલા બેન્ડ હતા. તે સમયે દેશના બે મુખ્ય ધાર્મિક સમુદાયો અને સ્પિનિંગ વ્હીલ સ્વરાજનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા હતા. માર્ચ 1921માં, મહાત્મા ગાંધીએ પ્રથમ વખત વિજયવાડામાં ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસની બેઠકમાં રાષ્ટ્રધ્વજની જરૂરિયાતનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. વેંકૈયા ત્યાંના વિક્ટોરિયા મ્યુઝિયમમાં ગાંધીને મળ્યા અને ખાદી વિતરણ પર સ્વરાજ ધ્વજની મૂળ ડિઝાઇન રજૂ કરી. તેમાં અનુક્રમે હિંદુઓ અને મુસ્લિમોના પ્રતીક તરીકે બે લાલ અને લીલા બેન્ડ હતા. તે સમયે દેશના બે મુખ્ય ધાર્મિક સમુદાયો અને સ્પિનિંગ વ્હીલ સ્વરાજનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા હતા. તેમની ડિઝાઇને ભારત અને તેના લોકોને એક ઓળખ આપી.
રાષ્ટ્રધ્વજ અહિંસાનું છે પ્રતીક : જાણીતા ઈતિહાસકાર રામચંદ્ર ગુહા કહે છે કે, 1931માં કોંગ્રેસ કમિટીએ લાલ પટ્ટી બદલીને કેસરી કરી હતી. આનાથી બેન્ડને ફરીથી ટોચ પર કેસરી અને પછી લીલા સાથે ફરીથી ગોઠવવામાં આવ્યું. સ્પિનિંગ વ્હીલ મધ્યમાં સફેદ બેન્ડ પર મૂકવામાં આવ્યું હતું. આ ફેરફારોને ટેકો આપતા, ગાંધીએ અવલોકન કર્યું કે રાષ્ટ્રધ્વજ અહિંસાનું પ્રતીક છે અને રાષ્ટ્રીય એકતા સત્ય અને અહિંસા દ્વારા સખત રીતે લાવવાની હતી. ગાંધીની સલાહ પર, પિંગલીએ લાલ અને લીલા પર સફેદ પટ્ટો ઉમેર્યો. ગોરાઓ શાંતિ અને ભારતમાં રહેતા બાકીના સમુદાયોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. જોકે આ પ્રથમ ત્રિરંગાને અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિ દ્વારા સત્તાવાર રીતે સ્વીકારવામાં આવ્યો ન હતો, પરંતુ તે તમામ ખાસ પ્રસંગોએ લહેરાવવામાં આવ્યો હતો. ગાંધીજીની મંજૂરીએ સ્વરાજ ધ્વજને પૂરતો લોકપ્રિય બનાવ્યો અને તે 1931 સુધી ઉપયોગમાં લેવામાં આવ્યો, જ્યારે કોંગ્રેસ કાર્યકારી સમિતિએ ધ્વજની ડિઝાઇનમાં કેટલાક ફેરફારો કર્યા. સમિતિએ નવો ત્રિરંગો બનાવ્યો જેમાં લાલને કેસરના સ્થાને બદલવામાં આવ્યો અને રંગોનો ક્રમ બદલવામાં આવ્યો, જેમાં ટોચ પર કેસરી, ત્યારબાદ સફેદ અને પછી લીલો. સ્પિનિંગ વ્હીલ મધ્યમાં સફેદ બેન્ડ પર મૂકવામાં આવ્યું હતું. આઝાદી પછી, રાષ્ટ્રપતિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદની આગેવાની હેઠળની રાષ્ટ્રીય ધ્વજ સમિતિએ ચરખાને અશોક ચક્ર સાથે બદલ્યો.
આ પણ વાંચો: Har Ghar Tiranga : પોસ્ટ ઓફિસવાળા આપવા આવશે ઘરે જાણો કેવી રીતે
ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો સ્ટેશનનું નામ વેંકૈયાના નામ પર વિજયવાડા રાખ્યું : પિંગાલીનું અવસાન 4 જુલાઈ 1963ના રોજ થયું હતું. ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં તેમના યોગદાન બદલ તેમને 2009માં મરણોત્તર ટપાલ ટિકિટ એનાયત કરવામાં આવી હતી. 2014માં ભારત રત્ન માટે તેમના નામનો પ્રસ્તાવ પણ મૂકવામાં આવ્યો હતો. 2016 માં, તત્કાલિન શહેરી વિકાસ પ્રધાન એમ વેંકૈયા નાયડુએ ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો સ્ટેશનનું નામ વેંકૈયાના નામ પર વિજયવાડા રાખ્યું અને તેના પરિસરમાં તેમની પ્રતિમાનું અનાવરણ કર્યું. રવિવારે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પણ રેડિયો પર પ્રસારિત મન કી બાત કાર્યક્રમમાં સ્વતંત્રતાના અમૃત ઉત્સવ અને ત્રિરંગા વિશે ખાસ વાતો કહી અને પિંગાલી વેંકૈયાને નમન કર્યા. તેમણે કહ્યું હતું કે ભારતીય ધ્વજ દેશના સાર્વભૌમ રાજ્ય, તેના ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિનું પ્રતીક છે. તેમ છતાં, ત્રિરંગો ડિઝાઇન કરનાર વ્યક્તિ વિશે બહુ ઓછું જાણીતું છે. દાયકાઓથી ધ્વજ બદલાયો છે, જ્યારે મૂળભૂત માળખું પિંગાલી વેંકૈયાને આભારી છે.
