PURI UNIQUE TRADITION SAHIJATA ପୁରୀ: କାଲିଠୁ ଦୁଲୁକିବ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର । ନାଗା ନୃତ୍ୟ ଦେଖିବ ପୁରୀ । ଆରମ୍ଭ ହେବ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସାହିଯାତ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଲୀଳା ପରିବେଷଣ କରିବେ କଳାକାର । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନାଗା ନୃତ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ମେଢ଼ ନୃତ୍ୟ । ଏହି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲୋକକଳା ଓ ପରମ୍ପରାକୁ ଦେଖିବାକୁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ପୁରୀରେ ପହଞ୍ଚି ସାରିଲେଣି କଳା ପ୍ରେମୀ, ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ।
ନିଆରା ସାହିଯାତ ପରମ୍ପରା:
ସାହିଯାତ ହେଉଛି ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ଏକ ଅନନ୍ୟ ପରମ୍ପରା । ଯାହା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଠାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିନଥାଏ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିରେ ଶ୍ରୀରାମ ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଲୀଳାର ପ୍ରତିଫଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଯାହାର ଏକ ସମାହାର ହେଉଛି ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ସାହିଯାତ ପରମ୍ପରା। । ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିରେ ଉଭୟ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମ ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଚରିତ୍ରର ଅପୂର୍ବ ସମନ୍ବୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ନୀତିକାନ୍ତିରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଉପାସନା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତିଥି ନକ୍ଷତ୍ର ଅନୁସାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଲୀଳାଖେଳାକୁ ସାହିଯାତ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ । ଏହା ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଅନନ୍ୟ ପରମ୍ପରା ।
ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଶ୍ରୀରାମ ନବମୀରୁ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରାମାଭିଷେକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାରମ୍ପରିକ ସାହିଯାତ ପାଳନ ହୁଏ । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ସାତସାହି ଆଖଡା ପକ୍ଷରୁ ରାମଜନ୍ମ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ରାବଣ ବଦ୍ଧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ବିଷୟବସ୍ତୁ ସାହିଯାତରେ ପ୍ରଦର୍ଶନ ହୁଏ ।
ସାତ ସାହି କରନ୍ତି ସାହିଯାତ:
ପୁରୀର ସର୍ବପୁରାତନ ସାହି ତଥା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଚାରିପାଖରେ ଥିବା ସାତ ସାହି ଗୁଡିକ ପକ୍ଷରୁ ସାହିଯାତ ଆୟୋଜନ ହୋଇଥାଏ । କାଳିକାଦେବୀ ସାହି, ଗୌଡବାଡା ସାହି, ହରଚଣ୍ଡୀ ସାହି, ମାର୍କେଣ୍ଡଶ୍ୱର ସାହି, ଦୋଳମଣ୍ଡପ ସାହି, ବାଲିସାହି ଓ କୁଣ୍ଢେଇବେଣ୍ଟ ସାହିରୁ ବିଭିନ୍ନ ନାଗାମେଢ, ରାବଣ, ପର୍ଶୁରାମ, କାଳୀମେଢ, ସପ୍ତଶିରା, ନାକକାନ ପ୍ରଭୃତି ଆହୁରି ଅନେକ ଚରିତ୍ର ବାହାରି ସାହି ମାନଙ୍କୁ ଯାଇ ସମରକଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରନ୍ତି ।
ସାହିଯାତରେ କେଉଁ ସାହି ହୁଏ ସାମିଲ ?
- କାଳିକାଦେବୀ ସାହି
- ଗୌଡବାଡା ସାହି
- ହରଚଣ୍ଡୀ ସାହି
- ମାର୍କେଣ୍ଡଶ୍ୱର ସାହି
- ଦୋଳମଣ୍ଡପ ସାହି
- ବାଲିସାହି
- କୁଣ୍ଢେଇବେଣ୍ଟ ସାହି
ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଲୀଳା ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି କଳାକାର:
ଶ୍ରୀରାମ ନବମୀ ଦିନ ଠାରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ସନ୍ଧ୍ୟାଧୂପ ଶେଷହେବା ପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଜ୍ଞାମାଳ ପାଇ ରାମ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ଚଳନ୍ତି ବିଗ୍ରହ ପାଲିଙ୍କିରେ ବିଜେହୋଇ ଜଗନ୍ନାଥବଲ୍ଲଭ ମଠକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି । ସେଠାରେ ଯଜ୍ଞରକ୍ଷା, ଶିବଧନୁ ଭଙ୍ଗ, ସୀତା ବିବାହ, ପର୍ଶୁରାମ ଲୀଳା, ବନବାସ ଲୀଳା, ମାୟାମୃଗ ଲୀଳା, ଲଙ୍କାପୋଡ଼ି, ହନୁମାନ ଲୀଳା ଓ ରାବଣ ବଧ ଆଦି ସାହିଯାତର ପ୍ରମୁଖ ଲୀଳାମାନ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ସାତସାହି ଆଖଡାର କଳାକାର ମାନେ ଯେଉଁ ଦିବସ ଜାହା ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଲୀଳା ଥାଏ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ଏଥି ପାଇଁ ସାତସାହିକୁ କେଉଁ ଦିନ କେଉଁ ଲୀଳା ପରିବେଷଣ କରିବାକୁ ହେବ ପୂର୍ବରୁ ସାହିଯାତ କମିଟି ଦ୍ବାରା ଦାୟିତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ସେହି କ୍ରମରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଲୀଳା କଳାକାର ମାନେ ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି ।
ମେଢ଼ ନୃତ୍ୟ:
ପୁରୁଷ କଳାକାର ମାନେ ଦେବୀ ବେଶରେ ସଜିତ ହୋଇ ମୁହଁରେ ମୁଖା ପରିଧାନ କରିଥାନ୍ତି । 18 ଟି ହାତ ରହିଥାଏ । ପାଦରେ ଅଳତା, ହାତରେ କାଚ ଓ ବଟ ଫଳ, ଦେହରେ ପାଟ ଶାଢ଼ୀ ପରିଧାନ କରି ବିଭିନ୍ନ ଦେବାଦେବୀଙ୍କ ମେଢ଼ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି କଳାକାର ମାନେ । ସାହିଯାତରେ କଳାକାର ମାନେ ଅଠର ଭୁଜା, ଷଡଭୂଜା, ମହାଦେବ, ଗଣେଶ, ନୃସିଂହ, ଦୁର୍ଗା, କାଳୀ, ପାର୍ବତୀ, ମଙ୍ଗଳା, ଦଶାବତାର, ଅର୍ଦ୍ଧ ନାରିଶ୍ୱର, ହରିହର, କୃଷ୍ଣକାଳୀ ମେଢ଼ରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାନ୍ତି କଳାକାର ମାନେ । ଏଥି ପାଇଁ ଜାଗା ଘର ଗୁଡ଼ିକରେ ଦୀର୍ଘ ଏକ ମାସ ହେବ ଅଭ୍ୟାସ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।
ସାହିଯାତ ଦେଖିବାକୁ ଧାଇଁ ଆସନ୍ତି ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ:
ତେବେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ଥିବା ପୁରାତନ ସାତ ସାହିର ଯୁବକ ମାନେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ନିଜ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ସମସ୍ତ ସାଜସଜ୍ଜା କିଣି ବିଭିନ୍ନ ମେଢ଼ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ତେବେ ଯୁଗ ଯେତେ ଆଧୁନିକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ଯୁବକ ମାନେ ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ କରି ରଖିଛନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ରାଜ୍ୟ ତଥା ରାଜ୍ୟ ବାହାରେ କଳାକାର ମାନେ ଯାଇ ବିଭିନ୍ନ ମେଢ଼ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ସାହିଯାତ, ମେଢ଼ ନୃତ୍ୟକୁ ନେଇ ମଧ୍ୟ ଅତୀତରେ କ୍ଷୁଦ୍ର କଳାତ୍ମକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଅନେକ ପୁରସ୍କାର ମଧ୍ୟ ମିଳିଛି । ଏଣୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ସାହିଯାତକୁ ଦେଖିବା କଳା ପ୍ରେମୀ ମାନେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଆସିଥାନ୍ତି।
ସାହିଜାତ ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଜଡ଼ିତ:
ଆଉ ଜଣେ କଳାକାର ଆଶୁତୋଷ କହିଛନ୍ତି, ‘ସାହିଜାତ ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଜଡ଼ିତ । ଏଥିରେ ଅଭିନୟ କରିବାକୁ ହେଲେ ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଅଭିନୟ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ମୁଁ ଆମ କାଳିକାଦେବୀ ସାହିରୁ ନଭସରା ନୃତ୍ୟରେ ଅଭିନୟ କରିବି । ଏଥି ପାଇଁ ଗତ ତିନି ମାସ ହେବ ମୁଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଛି । ଯିଏ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପ୍ରତି ସମର୍ପିତ ଥିବ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ହିଁ ଏହି କଠିନ ଅଭିନୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରିବ। ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦରୁ ଦୀର୍ଘ 8 ବର୍ଷ ହେବ ମୁଁ ସାହିଯାତରେ ସାମିଲ ହୋଇ ଆସୁଛି । ମୁଁ ଯେତେଦିନ ଯାଏ ପାରିବି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ସେବାରେ ରହିବି ।
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସେବାୟତ ଲୋକନାଥ ମହାସୁଆର କହିଛନ୍ତି, ‘ଆମ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଚାରିପାଖରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଜାଗା ଆଖଡ଼ାକୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପାଳି ହିସାବରେ ସାହିଯାତରେ ପ୍ରଭୁ ରାମଙ୍କ ଲୀଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଦାୟିତ୍ବ ଦିଆଯାଏ । ଯାହା ଆମେ ଉତ୍ସାହର ସହ ନିର୍ବାହ କରୁ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରମ୍ପରାକୁ ନେଇ ସାହିଜାତ। ଅସତ୍ୟ ଉପରେ ସତ୍ୟର ବିଜୟର ବାର୍ତ୍ତା ଦେଇଥାଏ ସାହିଜାତ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ସବୁ ଲୀଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ ହୋଇଥାଏ । ହେଲେ ଦୁଃଖର ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ଏହି ପ୍ରାଚୀନ ପରମ୍ପରାକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ ରଖିବା ପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟ ରହିଛି । ସରକାର ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଦେଲେ ସାହିଯାତ ଭଳି ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିର ଏହି ପ୍ରାଚୀନ ପରମ୍ପରା ଆହୁରି ଅଧିକ ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ହୋଇପାରନ୍ତା। କଳାକାର ମାନେ ଆହୁରି ଉତ୍ସାହିତ ହେବେ ।
ସାହିଯାତ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ଗବେଷକ ନରେଶ ଦାଶ କହିଛନ୍ତି, ‘ଚୈତ୍ର ମାସ ଶୁକ୍ଳ ନବମୀ ତିଥିରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ରାମ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେହି ଜନ୍ମ ବିଧି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ମଧ୍ୟ ପରିପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରୀରାମ ନବମୀରୁ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ସବୁ ଲୀଳା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ତେବେ ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିରକୁ ଲାଗି ଥିବା ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରାଚୀନ 7 ସାହିରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଲୀଳା ପରିବେଷଣ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସାହିଯାତ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଜନ୍ମ ଲୀଳା, ବିବାହ ଲୀଳା, ବନବାସ ଲୀଳା, ମାୟା ରାବଣ ବଧ, ପର୍ଶୁରାମ ଲୀଳା, ସେତୁ ବନ୍ଧ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲୀଳା, ବିଭିନ୍ନ ସାହି ମାନଙ୍କରୁ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଥାଏ । ସାହିର ଯୁବକ ମାନେ ବିଭିନ୍ନ ବେଶ ହୋଇ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଲୀଳା ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ଏଥି ସହିତ ସାହିଯାତ ବାହାରେ । ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ମେଢ଼ ନୃତ୍ୟ, ପାରମ୍ପରିକ ସମରକଳା କୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ ହୋଇଥାଏ ।
ଇଟିଭି ଭାରତ, ପୁରୀ
