बंगळुरू: चंद्र आणि मंगळावर कायमस्वरूपी वसाहत उभारण्याचं मानवाचं स्वप्न आता प्रत्यक्षात येत आहे. यासाठी बंगळुरूच्या इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स (IISc) मधील शास्त्रज्ञांनी एक अनोखी पद्धत शोधली आहे. त्यांनी चंद्रावरील मातीपासून तयार केलेल्या विटा दुरुस्त करण्यासाठी एक खास जिवाणू (बॅक्टेरिया) वापरला आहे. या विटा चंद्रावरील कठीण वातावरणात तडा गेल्यास दुरुस्त करता येऊ शकतात.
चंद्रावर घर बांधण्याचं आव्हान
नासाच्या आर्टेमिस मोहिमेअंतर्गत चंद्रावर कायमस्वरूपी वस्ती उभारण्याचं काम सुरू आहे. चंद्रावरील माती, ज्याला रेगॉलिथ म्हणतात, त्यापासून विटा बनवल्या जाऊ शकतात. पण चंद्रावर दिवसा 121 डिग्री सेल्सियस आणि रात्री -133 डिग्री सेल्सियस तापमान असतं. शिवाय, सौर वारे आणि उल्कांचा मारा यामुळं या विटांना तडे जाण्याचा धोका असतो.
जिवाणूंची जादू
IISc च्या शास्त्रज्ञांनी स्पोरोसार्सिना पाश्च्युरी नावाच्या जिवाणूचा वापर करून चंद्र आणि मंगळाच्या मातीपासून विटा बनवल्या. हा जिवाणू युरिया आणि कॅल्शियम यांचं कॅल्शियम कार्बोनेट क्रिस्टल्समध्ये रूपांतर करतो. यामुळं माती एकदम घट्ट होते आणि मजबूत, पर्यावरणपूरक विटा तयार होतात. यासाठी शास्त्रज्ञांनी ग्वार गम नावाच्या नैसर्गिक पदार्थाचाही वापर केला. याशिवाय, शास्त्रज्ञांनी सिंटरिंग नावाची पद्धत वापरली. यामध्ये माती आणि पॉलिव्हिनाइल अल्कोहोल यांचं मिश्रण 1000 डिग्री सेल्सियसपेक्षा जास्त तापमानात तापवून मजबूत विटा बनवल्या. पण या विटांना तडे गेल्यास त्यांना दुरुस्त करण्यासाठी पुन्हा जिवाणूंची मदत घेतली. जिवाणू, चंद्राच्या माती आणि ग्वार गम यांचं मिश्रण तयार करून ते तड्यांवर लावलं. काही दिवसांत हे मिश्रण घट्ट होऊन विटा पुन्हा मजबूत झाल्या.
प्रेरणा आणि संशोधन
IISc मधील प्राध्यापक अलोक कुमार यांनी सांगितलं की, 2017 मध्ये भारतात परतल्यानंतर त्यांना अंतराळ मोहिमांमधील आव्हानांची जाणीव झाली. विशेषतः भारताच्या गगनयान मोहिमेमुळं त्यांना प्रेरणा मिळाली. "चंद्रावर घरं बांधण्यासाठी विटा हव्यात, पण तिथल्या मातीपासून त्या कशा बनवायच्या?" हा प्रश्न त्यांना सतावत होता. स्पोरोसार्सिना पाश्च्युरी हा जिवाणू युरियाचं कॅल्शियम कार्बोनेटमध्ये रूपांतर करतो, ही प्रक्रिया त्यांना खूपच रोचक वाटली. हा जिवाणू चंद्रावर विटा बनवण्यास आणि दुरुस्त करण्यास मदत करू शकतो, अशी त्यांची कल्पना होती.
चंद्रावर शेतीचे स्वप्न
हा जिवाणू केवळ विटा बनवण्यासाठीच नाही, तर चंद्र आणि मंगळावर वनस्पती उगवण्यासाठीही उपयुक्त ठरू शकतो. या जिवाणूंचे बीजाणू (स्पोर्स) खूप काळ टिकू शकतात आणि कठीण परिस्थितीतही जिवंत राहतात. यामुळं अंतराळवीरांना चंद्रावर अन्न पिकवता येऊ शकतं. "हे बीजाणू म्हणजे बियांसारखे आहेत. थोड्या प्रमाणात घेऊन त्यांचा वापर करता येतो," असे अलोक कुमार म्हणाले.
अंतराळात चाचणी
आता शास्त्रज्ञ गगनयान मोहिमेदरम्यान या जिवाणूंची अंतराळात चाचणी घेण्याच्या तयारीत आहेत. कमी गुरुत्वाकर्षणात हे जिवाणू कसे वागतात, याचं कॅल्शियम कार्बोनेट तयार करण्याचं काम सुरू ठेवतात का, याची उत्सुकता आहे. "ही अशी पहिलीच चाचणी असेल," असे प्राध्यापक कौशिक विश्वनाथन म्हणाले.
चंद्रावर एक पाऊल पुढं
IISc चे हे संशोधन चंद्रावर घरं बांधण्यासाठी एक मोठं पाऊल आहे. या तंत्रज्ञानामुळं चंद्र आणि मंगळावर मजबूत आणि टिकाऊ वसाहती उभारणे शक्य होईल.
हे वाचलंत का :
