हैदराबाद : एक सामान्य व्यक्ती म्हणून आयुष्याची सुरुवात करून... ते तेलुगू लोकांसाठी एक उत्तुंग व्यक्तिमत्व बनले. त्याचं जीवन अथक संघर्षाची गाथा होती, प्रत्येक लढाई विजयाचा धडा होती. त्यांचे विचार सतत विकसित होत होते. ते सतत शिकणारे होते. हजारो हात आणि हजारो मनांचे काम एकट्यानं करण्यास सक्षम असणारं व्यक्तिमत्व ते होतं. संस्था उभारणीच्या जगात बाहुबली. एक लीडर, ज्यांनी आपल्या टीममध्ये अढळ विश्वास निर्माण केला. त्यांनी सत्याला आपले शस्त्र म्हणून वापरलं आणि व्यवस्थांना आव्हान दिलं. एकाच आयुष्यात एक व्यक्ती इतक्या विविध प्रकारची कामगिरी करू शकते का? रामोजी राव यांचा असा विजयी मार्ग खरोखरच एक आश्चर्यच आहे.
अद्वितीय क्षमता : एका सामान्य शेतकरी कुटुंबात जन्मलेल्या रामोजी राव यांनी अथक समर्पणानं पुढं वाटचाल केली आणि स्वतः एक संस्था म्हणून विकसित झाले. काही जण म्हणतात की, त्यांनी स्पर्श केलेल्या प्रत्येक गोष्टीचं सोनं झालं. परंतु प्रत्येक यशामागील विचार, रणनीती, संघर्ष, प्रयत्न आणि चिकाटीची खोली फार कमी लोकांना कळते. दगडाला रत्नात आणि दगडाला शिल्पात रुपांतरित करण्याची त्यांच्यात प्रतिभा होती. प्रतिकूल परिस्थितीलाही सकारात्मक संधींमध्ये रुपांतरित करण्याची अद्वितीय क्षमता रामोजी राव यांच्यात होती. त्यांचा एकमेव मंत्र: परिस्थिती कशीही असो, मागे न हटता पुढं जात राहा. क्षेत्र कोणतेही असो, ते शिखर गाठेपर्यंत कधीही थांबले नाहीत. ते एक उल्लेखनीय नेते होते, जे त्यांच्या दूरदृष्टीने संपूर्ण संघाला सोबत घेऊन जाऊ शकत होते.
माध्यमांच्या इतिहासात एक मोठा ठसा : नेहमीच पहाटे उठून कामाला लागणाऱ्या रामोजी राव यांनी, ईनाडूचा उदय घडवून त्या माध्यमातून तेलुगू माहिती क्षेत्रात क्रांती घडवून आणली. त्यांनी पत्रकारितेत असंख्य नवोपक्रम आणले आणि आयुष्यभर त्यांचा सर्वोच्च दर्जा राखला. त्यांनी भारतीय माध्यमांच्या इतिहासात एक अमिट छाप सोडली. रंगीत मथळे, मनमोहक छायाचित्रं, जिल्हा आवृत्त्या, विशेष पानं, महिलांसाठी वसुंधरा, ईनाडूनं या सर्वांची माध्यमांना ओळख करून दिली. पुस्तक स्वरूपात रविवारची पुरवणी ही एक या क्षेत्रात खळबळ उडवून देणारी घटना होती. चदुवू (शिक्षण), सुखीभव, ई-नाडू, सिरी, ई-ताराम, हाय बुज्जी, मकरंदम आणि आहा सारख्या उपक्रमांसह, ईनाडूनं तेलुगू वाचकांच्या गरजा समजून घेतल्या आणि त्या पूर्ण केल्या.
तेलुगू समाजाला जागृत केलं : दैनिक वर्तमानपत्रांपासून ते साप्ताहिक आणि मासिक मासिकांपर्यंत... बहुभाषिक टीव्ही चॅनेल्सपासून ते वेबसाइट्सपर्यंत... रामोजी राव यांनी समाज प्रबोधन करण्यासाठी अनेक व्यासपीठांचा वापर केला. तेलुगू लोकांमध्ये जनजागृती, राजकीय जाणीव आणि ज्ञान वाढविण्यात त्यांची भूमिका अतुलनीय आहे. त्यांनी इतर अकल्पनीय मुद्दे लोकांच्या समोर आणले आणि तेलुगू समाजाला जागृत केलं. वर्तमानपत्रांमधील छायाचित्रांचं मूल्य खऱ्या अर्थानं ओळखणारे ते पहिले होते. त्यांनी फोटो नैसर्गिक आणि खरे असल्याची खात्री केली आणि कधीकधी हजारो पर्यायांमधून वैयक्तिकरित्या निवडलेले फोटोच छापले. दुसऱ्या दिवशी, असे फोटो गाव कट्ट्यापासून विधानसभेतही चर्चेचा विषय बनले. त्यांच्यानंतर, कोणीही या कलेवर तितकं प्रभुत्व मिळवलं नाही.
राज्याचं राजकीय भवितव्य घडलं : रामोजी राव यांनी वृत्तपत्रांना लोकांच्या हातातलं शस्त्र बनवलं. त्यांनी तेलुगू समाजात मोठ्या सुधारणांचा मार्ग मोकळा केला. १९८३ मध्ये, त्यांनी धैर्यानं तेलुगू देसम पक्षाला पाठिंबा जाहीर केला. ज्यामुळं राज्याचं राजकीय भवितव्य घडलं. जेव्हा ते ध्येय पूर्ण झालं, तेव्हा त्यांनी स्पष्ट केलं की, ते लोकांसोबत होते. १९८४ च्या लोकशाही सुधारणांमध्ये ईनाडूनं एक अद्वितीय भूमिका बजावली. व्यावसायिकता असो, बातमीदारीतील नैतिकता असो, उत्पादन गुणवत्ता असो, प्रसारण असो, वितरण असो किंवा जाहिरात असो, रामोजी राव यांनी प्रत्येक क्षेत्रात आदर्श स्थापित केला. पत्रकारितेत गुणवत्ता आणि प्रयत्न हेच एकमेव मानक असावेत असा त्यांचा आग्रह होता आणि त्यांनी त्यांचे वृत्तपत्र अशा प्रकारे चालवले की, कोणत्याही व्यक्तींवर अवलंबून राहणं टाळलं जाईल.
वर्तमानपत्र नेहमीच ताजं राहिलं पाहिजे : रामोजी राव यांना असा विश्वास होता की, एखादी व्यक्ती म्हातारी होऊ शकते, पण वर्तमानपत्र नाही. ते नेहमीच ताजं राहिलं पाहिजे. बदलण्यास तयार नसलेल्या संस्था नष्ट होतात. त्यांचा हा इशारा व्यक्तींइतकाच संस्थांसाठीही वैध होता. पाच दशकांहून अधिक काळ सतत नावीन्य आणि गतीनं ईनाडूला टिकवून ठेवलं. त्यांचा असा विश्वास होता की, वृत्तपत्रानं फक्त वृत्तांकन करण्यापलीकडं जावं. संकटाच्या काळात त्यांनी पुढाकार घेतला पाहिजे आणि नेतृत्व स्वीकारलं पाहिजे. हजारो पत्रकार आणि व्यावसायिकांनी त्यांच्या संस्थांमधून आपले पाय रोवले. आज भारतातील बहुतेक आघाडीच्या मीडिया व्यावसायिकांचे, प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे, मूळ ईनाडू किंवा ईटीव्हीमध्ये आहे. त्यांच्या प्रभावापासून क्वचितच कोणताही भारतीय पत्रकार अस्पृश्य असेल, असं म्हटलं तर अतिशयोक्ती होणार नाही.
एडिटर्स गिल्ड ऑफ इंडियाचे अध्यक्ष : ईनाडूचे संपादक म्हणून रामोजी राव हे एक निर्भय धर्मयुद्धवीर होते. त्यांनी कधीही प्रेस स्वातंत्र्याशी तडजोड केली नाही. जिथं जिथं माध्यमांच्या हक्कांना आव्हान दिलं गेलं, तिथं त्यांनी लढा दिला. एडिटर्स गिल्ड ऑफ इंडियाचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी त्या स्वातंत्र्यांचं रक्षण करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. पत्रकारितेतील त्यांचा प्रवास ईनाडूच्या आधी अन्नदाता या मासिकापासून सुरू झाला, जो त्यांच्या कृषी पार्श्वभूमीत खोलवर रुजलेला होता. यामुळं तेलुगू शेतकऱ्यांना जागतिक कृषी अंतर्दृष्टी मिळाली.
एक मजबूत न्यूज नेटवर्क : पत्रकारितेत ईनाडूनं जे नवनवीन शोध लावले त्यांची संख्या अगणित आहे. टेलिव्हिजन माध्यमांना ज्या पद्धतीनं आकार दिला, ते अतुलनीय आहे. ईनाडू हे लोकांच्या घरातील लोकांचं आवडतं माध्यम बनलं. सकाळी कॉफीसोबत ते वाचणं, रात्रीच्या जेवणावेळी ईटीव्हीच्या बातम्या पाहणं, या गोष्टी तेलुगू घरांमध्ये सवयीच्या बनल्या. ईटीव्हीच्या २४ तासांच्या वृत्तवाहिन्यांनी एक अनोखी शैली कायम ठेवली, सनसनाटीपासून मुक्त, वास्तवाच्या जवळ राहून. ईटीव्ही अभिरुची, ईटीव्ही हेल्थ, ईटीव्ही लाईफ, ईटीव्ही प्लस आणि सिनेमा सारख्या वाहिन्यांनी विविधता वाढवली. ईटीव्ही बाल भारतनं मुलांपर्यंत ज्ञान पोहोचवलं. रामोजी राव यांनी संपूर्ण भारतात प्रादेशिक भाषिक चॅनेल्सची सुरुवात केली आणि ईटीव्ही भारतद्वारे एक मजबूत न्यूज नेटवर्क तयार केलं.
तेलुगू बोली भाषेचा शब्दकोशही प्रकाशित : रामोजी राव यांचं हृदय तेलुगु भाषेसाठी धडधडत होतं. ते आधुनिक तेलुगुचे चम्पियन होते. इंग्रजी वर्चस्वाच्या वाढत्या युगात, त्यांनी छापील आणि प्रसारित माध्यमातून शुद्ध तेलुगुचा प्रचार केला. विपुला आणि चतुरा मासिकं सहज समजण्याजोग्या भाषेत साहित्य आणि कथा सादर करत असत. त्यांनी तेलुगु वेलुगु, बाल भरतम प्रकाशित केलं आणि तेलुगु बोलीभाषेचा शब्दकोशही प्रकाशित केला. त्यांनी सिनेमा कव्हरेजसाठी सितारा मासिक आणि न्यूजटाइम हे इंग्रजी वृत्तपत्र देखील आणलं. याचबरोबर, त्यांच्यासाठी जनतेचा अभिप्राय अत्यंत महत्त्वाचा होता. त्यांनी टीकेला वैयक्तिकरित्या प्रतिसाद दिला, योग्य त्या स्वीकारल्या आणि चुका दुरुस्त केल्या. त्यांच्या स्वाक्षरीसह हजारो पत्रं अजूनही मौल्यवान आहेत. विचारांचं लपलेलं रत्न उलगडण्यासाठी उत्सुक असलेल्या तपशीलवार बातम्यांमधील प्रत्येक शब्द वाचण्यासाठी आणि त्यांचं विश्लेषण करण्यासाठी त्यांनी कर्मचाऱ्यांच्या सूचनांकडं तितकेच लक्ष दिलं.
अन्न उद्योगात योगदान अभूतपूर्व : मार्गदर्शी रामोजी राव हे चिट फंड व्यवसायाला कॉर्पोरेट दर्जा देणारे व्यक्तिमत्व होते. १९६२ पासून, मार्गदर्शीने दक्षिण भारतात लाखो लोकांची सेवा केली आहे आणि ती देशातील नंबर १ चिट फंड आहे. राजकीय शक्तींनी अन्यायानं त्यांना लक्ष्य केलं तरीही ते ठाम राहिले. अफवांमुळं वित्तीय संस्था कोसळत असतानाही, मार्गदर्शी आणि रामोजी राव यांच्यावरील लोकांचा विश्वास अजूनही टिकून आहे. अन्न उद्योगात रामोजी राव यांचं योगदान तितकंच अभूतपूर्व होतं. प्रिया पिकल्स यांनी पारंपारिक घरगुती उत्पादनाचं जागतिक निर्यात ब्रँडमध्ये रुपांतर केलं. विशाखापट्टणममधील डॉल्फिन हॉटेलद्वारे त्यांच्या आतिथ्य क्षेत्रात प्रवेशाने नवीन आदर्श स्थापित केला. गेल्या काही वर्षांत आधुनिकीकरण झालेलं, डॉल्फिन या प्रदेशातील सर्वोत्तमांपैकी एक बनलं, त्यांनी रामोजी फिल्म सिटीमध्ये पाहुण्यांचं स्वागत देखील केलं.
फिल्म सिटी हा स्वप्नातील प्रकल्प : फिल्म सिटीबद्दल बोलायचं झालं तर, हा रामोजी राव यांचा स्वप्नातील प्रकल्प होता. शहरापासून दूर असलेल्या ओसाड, खडकाळ जमिनीवर बांधलेला हा प्रकल्प चित्रपटसृष्टीतील उत्कृष्टतेचे जागतिक प्रतीक बनला आहे. "पटकथा घेऊन या, अंतिम प्रिंट घेऊन जा", हे वचन 'आरएफसी'मध्ये प्रत्यक्षात आलं. ३,००० हून अधिक चित्रपटांचं शूटिंग या ठिकाणी झालय. त्यामुळे जगातील सर्वात मोठे चित्रपट निर्मिती केंद्र म्हणून गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्डमध्ये स्थान मिळवलं. इथं मालिका आणि वेब सिरीज निर्मिती देखील होत आहे. आज, दरवर्षी सुमारे १५ लाख पर्यटक आरएफसीला भेट देतात, जे हैदराबादच्या मुकुटातील एक रत्न आहे. १९८३ मध्ये उषा किरण मुव्हीजसोबत त्यांनी चित्रपट निर्मितीची परिभाषा बदलली, संदेश देणारे, निरोगी मनोरंजन यावर लक्ष केंद्रित केलं. मयुरी, मौनापोरतम आणि प्रतिघटना यासारख्या त्यांच्या चित्रपटांनी इतिहास घडवला. चित्रम आणि नुव्वे कावाली यांनी हे सिद्ध केलं की कमी बजेटचे चित्रपट देखील प्रचंड यश मिळवू शकतात. त्यांनी शेकडो नवीन स्टार आणि तंत्रज्ञांना सादर केलं. ETV WIN लाँच झाल्यानंतर त्यांच्या ग्रुपनं OTT मध्ये यशस्वीरित्या प्रवेश केला आणि E-FM देखील चालवलं.
आव्हानांशिवाय जीवन निरर्थ : "कठीण" आणि "अशक्य" सारख्या शब्दांना रामोजी राव यांच्या शब्दकोशात स्थान नव्हतं. आव्हानांशिवाय जीवन निरर्थक आहे, असं त्यांचं मत होतं. त्यांनी आव्हानांना थेट तोंड दिलं आणि सर्वांना तेच करण्यास प्रेरित केलं. एकाच भाषणानं ते आळशींना हुशार बनवू शकत होते आणि लाजाळूंना आत्मविश्वासू वक्ते बनवू शकत होते. पदवीपेक्षा चिकाटी जास्त महत्त्वाची आहे, असं त्यांचं मत होतं. जर त्यांना एखाद्यामध्ये एक चमक दिसली तर त्यांनी ती जोपासली आणि त्यातून मोठी व्यक्तिमत्व तयार झाली. त्यांचं नेतृत्व स्वतःच एक व्यवस्थापन शाळा होती, त्यांचं मार्गदर्शन होतं, एक मास्टरक्लास होतं.
पद्मविभूषण पुरस्कारानं सन्मानित : रामोजी राव हे एक अथक विचारवंत होते. त्यांनी संधींचा फायदा घेतला, संकटांना संयमानं तोंड दिलं आणि हजारो लोकांना आश्रय देणाऱ्या एका महाकाय वटवृक्षात स्वतःचं रुपांतर केलं. अर्ध्या शतकाहून अधिक काळ तेलुगु राजकारण, माध्यमे आणि समाजावर त्यांचा प्रभाव अतुलनीय आहे. त्यांनी सहा दशकांच्या उद्योजकीय प्रवासात हजारो कुटुंबांवर प्रभाव पाडणारे एक व्यावसायिक साम्राज्य निर्माण केलं. केवळ काही भारतीय उद्योजकांनाच विविध क्षेत्रात इतकं व्यापक स्थान मिळालं आहे. त्यांच्या प्रचंड योगदानाची दखल घेऊन, भारत सरकारनं त्यांना २०१६ मध्ये पद्मविभूषण पुरस्कारानं सन्मानित केलं. रामोजी राव हे कर्मयोगी होते. जिथं जिथं बदल झाला तिथं ते उदयास आले. जिथं जिथं अंधार पडला तिथे त्यांनी ज्ञानाचा दिवा लावला. ते फक्त एक जीवन जगले नाही तर एक वारसा जगले.
