हैदराबाद : आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, जगभरातील मुलांमध्ये एकता आणण्यासाठी, त्यांच्याशी संबंधित समस्यांबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता आणण्यासाठी आणि बाल कल्याण सुधारण्यासाठी 20 नोव्हेंबर रोजी जागतिक बालदिन 1954 पासून साजरा केला जातो. 1990 पासून जागतिक बालदिन मुलांच्या हक्कांच्या वर्धापन दिनाचं प्रतीक आहे. या तारखेला युनायटेड नेशन्स जनरल असेंब्लीनं बालकांच्या हक्कांवरील घोषणा आणि अधिवेशन स्वीकारलं. हा दिवस आपल्याला मुलांच्या हक्कांचं रक्षण करण्यासाठी, त्यांच्या हक्कांसाठी वकिली करण्यासाठी, संकल्प घेण्यास आणि मुलांसाठी एक चांगले जग तयार करण्यासाठी निश्चित योजनेवर कार्य करण्यासाठी प्रेरणा देतो. जागतिक बालदिन 2023 ची थीम 'प्रत्येक मुलासाठी, प्रत्येक हक्क' अशी निश्चित करण्यात आली आहे.

20 नोव्हेंबर ही तारीख अनेक कारणांसाठी महत्त्वाची आहे :

• मुलांचे कल्याण सुधारण्यासाठी दरवर्षी 20 नोव्हेंबर रोजी बालदिन साजरा केला जातो.
• 20 नोव्हेंबर 1959 रोजी युनायटेड नेशन्स जनरल असेंब्लीनं बाल हक्कांची घोषणा स्वीकारली.
• 20 नोव्हेंबर 1989 रोजी युनायटेड नेशन्स जनरल असेंब्लीनं बालहक्कावरील अधिवेशन स्वीकारलं.

मुलांसमोर आव्हान : आंतरराष्ट्रीय बालदिन हा युनिसेफनं आयोजित केलेला वार्षिक कार्यक्रम आहे. या दिवशी मुलांना वर्तमान आणि भविष्यात आव्हान असलेल्या सर्व समस्यांची जाणीव करून दिली जाते. जसे शिक्षण, आरोग्य, मानसिक आरोग्य, हवामान बदल, वंशवाद, सामाजिक भेदभाव. या समस्यांचं निराकरण करण्यासाठी, मुलं स्वत: शपथ घेतात आणि स्वत: साठी एक चांगलं भविष्य घडविण्यासाठी प्रौढांना आवाहन करत आहेत. बालदिन 2023 रोजी जगानं त्यांची मते आणि मागण्या ऐकणं आणि मुलांच्या चांगल्या भविष्यासाठी एकत्र येणं हे नेहमीपेक्षा अधिक महत्त्वाचं आहे.

मुले, शाश्वत विकास ध्येय आणि जागतिक आव्हानं

• नवीन शाश्वत विकास उद्दिष्टे (SDGs) सप्टेंबर 2015 मध्ये ठरविण्यात आली. जागतिक नेत्यांनी 2030 पर्यंत जगातील गरिबी संपवण्याचे वचन दिले आहे. मात्र यानंतरही अनेक गुंतागुंतीच्या विषयांवर काम करणे आवश्यक आहे.
• जागतिक एजन्सींच्या मते, 2019 ते 2030 दरम्यान, अंदाजे 52 दशलक्ष मुले त्यांचा पाचवा वाढदिवस साजरा करू शकणार नाहीत.
• उप-सहारा आफ्रिकेतील मुलांचा मृत्यू उच्च उत्पन्न असलेल्या देशांतील मुलांपेक्षा 16 पट अधिक आहे.
• अत्यंत गरिबीत जगणाऱ्या 10 पैकी नऊ मुले उप-सहारा आफ्रिकेत राहतात.
• 2030 पर्यंत 150 दशलक्षाहून अधिक अतिरिक्त मुलींचे लग्न त्यांच्या 18 व्या वाढदिवसापूर्वी केले जाण्याची अपेक्षा आहे.

भारतात लैंगिक समानता:

• जन्माच्या वेळी लिंग गुणोत्तर 2001 मध्ये 905 वरून 2011 मध्ये 1000 मुलांमागे 899 मुलींवर घसरले.
• भारतात पाच वर्षांखालील मुलींचा मृत्यू दर 11 टक्के जास्त आहे, तर जागतिक स्तरावर पाच वर्षाखालील मुलांचा मृत्यूदर 9 टक्के जास्त आहे.
• 30 टक्के मुलांच्या तुलनेत 15 ते 19 वर्षे वयोगटातील सुमारे 56 टक्के मुलींना एनिमियाचा त्रास होतो.
• केवळ 12.7 टक्के जमीन महिलांच्या नावावर आहे, तर 77 टक्के स्त्रिया त्यांच्या उत्पन्नाचा प्राथमिक स्त्रोत म्हणून शेतीवर अवलंबून आहेत.

भारतातील मुलांना भेडसावणाऱ्या समस्या:

• बाल शोषण
• बाल सैनिक
• बाल मजूर
• बालविवाह
• मुलांची तस्करी
• घरगुती हिंसाचाराला बळी पडलेली मुले
• शैक्षणिक अधिकारांचे उल्लंघन

बाल हक्क काय आहेत : 20 नोव्हेंबर 2007 रोजी बाल हक्क 1959 ची घोषणा स्वीकारण्यात आली. जर आपण बाल हक्कांबद्दल बोललो तर त्यात प्रामुख्याने जीवनाचा अधिकार, ओळख, अन्न, पोषण, आरोग्य, विकास, शिक्षण, मनोरंजन, नाव, राष्ट्रीयत्व, कुटुंब, कौटुंबिक वातावरण, दुर्लक्ष आणि अत्याचारापासून संरक्षण यांचा समावेश होतो. आजही या सर्व हक्कांसाठी मुलांना सतत संघर्ष करावा लागतो. या व्यतिरिक्त, गैरवर्तन आणि अवैध तस्करीपासून संरक्षण हा मुद्दा आज मुलांसमोरील जागतिक समस्या आहे.

हेही वाचा :

1. पुरुषांच्या आत्महत्येत तिपटीनं वाढ, जाणून घ्या का साजरा करण्यात येतो आंतरराष्ट्रीय पुरुष दिन
2. भारतात 19.04 टक्के नागरिक शौचाकरिता बसतात उघड्यावर; जाणून घ्या जागतिक शौचालय दिवसाचा इतिहास
3. प्रतिजैविक जागरूकता सप्ताह का साजरा केला जातो, जाणून घ्या त्या संबंधित महत्त्वाच्या गोष्टी