लंडन : हवामान बदलामुळे पृथ्वीवरील प्रजाती वेगाने टिपिंग पॉईंट्सकडे जात आहेत, असे एका नव्या संशोधनात दिसून आले आहे. टिपिंग पॉइंट हा एक गंभीर उंबरठा आहे, जो ओलांडला की हवामानात अनेक अपरिवर्तनीय बदल होतात. नेचर इकोलॉजी अँड इव्होल्यूशनमध्ये प्रकाशित झालेल्या या अभ्यासात हवामानातील बदल केव्हा होतील आणि जगभरातील कोणत्या प्रजातींना संभाव्य प्राणघातक तापमानाला सामोरे जावे लागेल याचा अंदाज लावला आहे.
हवामान बदलामुळे अनेक प्रजातींना नुकसान : या संदर्भात, केप टाऊन विद्यापीठ, कनेक्टिकट विद्यापीठ आणि बफेलो येथील विद्यापीठाच्या संशोधन पथकाने प्राण्यांच्या 35,000 हून अधिक प्रजातींचे (सस्तन प्राणी, उभयचर, सरपटणारे प्राणी, पक्षी, कोरल, मासे, सेफॅलोपॉड्स आणि प्लँक्टन) विश्लेषण केले. यामध्ये 2100 पर्यंत महासागरातील हवामान अंदाजांचा अभ्यास समाविष्ट आहे. इतकेच नाही तर, संशोधकांनी तपासले की प्रत्येक प्रजातीच्या भौगोलिक श्रेणीतील क्षेत्रे थर्मल एक्सपोजरची मर्यादा ओलांडतात. त्याच वेळी, अलीकडच्या काळात (1850-2014) भौगोलिक श्रेणीतील एखाद्या प्रजातीने अनुभवलेल्या सर्वोच्च तापमानापेक्षा तापमान जास्त आहे. संशोधकांच्या म्हणण्यानुसार, एकदा का थर्मल एक्सपोजर थ्रेशोल्ड ओलांडला की, प्राणी मरेल असे नाही, परंतु जास्त तापमानात तो टिकून राहू शकतो याचा देखील कोणताही पुरावा नाही. म्हणजेच, भविष्यातील हवामान बदलामुळे प्राण्याच्या अधिवासात समस्या येऊन अनेक प्रजातींचे अचानक नुकसान होऊ शकते.
धोका आधीच ओळखणे महत्त्वाचे : संशोधकांना संशोधनात एक सातत्यपूर्ण कल आढळला की अनेक प्राण्यांसाठी, एकाच दशकात त्यांच्या बहुतेक भौगोलिक श्रेणीसाठी थर्मल एक्सपोजर मर्यादा ओलांडली जाईल. यूसीएलए बायोसायन्सेसचे डॉ अ‍ॅलेक्स पिगॉट म्हणाले की, हवामानातील बदलामुळे प्राण्यांना जगणे हळूहळू कठीण होईल अशी शक्यता नाही. त्याऐवजी, अनेक प्राण्यांसाठी त्यांची भौगोलिक श्रेणी अल्प कालावधीत उबदार होण्याची शक्यता आहे. काही प्राणी या तीव्र तापमानात टिकून राहू शकतात, परंतु इतर अनेक प्राण्यांना थंड प्रदेशात जाणे किंवा त्यांच्याशी जुळवून घेणे आवश्यक आहे, जे ते इतक्या कमी कालावधीत करू शकत नाहीत. आमचे निष्कर्ष असे सूचित करतात की एकदा एखाद्या प्रजातीला अपरिचित परिस्थितीत त्रास होत असल्याचे आमच्या लक्षात येऊ लागले की, तिची बहुतेक श्रेणी अप्रचलित होण्यास थोडा वेळ लागू शकतो. त्यामुळे येत्या दशकांमध्ये कोणत्या प्रजातींना धोका असू शकतो हे आपण आधीच ओळखणे महत्त्वाचे आहे.
ग्लोबल वॉर्मिंगचा मोठा फरक पडतो : संशोधकांना असे आढळून आले की, ग्लोबल वॉर्मिंगचा मोठा फरक पडतो. जर ग्रह 1.5 डिग्री सेल्सिअसने गरम झाला तर, अभ्यास केलेल्या 15 टक्के प्रजातींना त्यांच्या सध्याच्या भौगोलिक श्रेणीतील किमान 30 टक्के उष्ण तापमान अनुभवण्याचा धोका असेल. पिगॉट म्हणाले की, प्राणी आणि वनस्पतींवर हवामान बदलाचे हानिकारक परिणाम कमी करण्यासाठी आणि त्यांना मोठ्या प्रमाणात विलुप्त होण्यापासून वाचवण्यासाठी आपल्याला तातडीने कार्बन उत्सर्जन कमी करण्याची आवश्यकता आहे.
जैवविविधतेला धोका अनेक दशकांनंतरही कायम राहू शकतो : अभ्यासावरून असे दिसून येते की, अनेक प्रजातींना धोका जास्त आहे आणि खूप उशीर होण्यापूर्वी थेट संवर्धनाचे प्रयत्न करण्याची गरज आहे. आघाडीच्या लेखकांनी केलेल्या मागील अभ्यासात असे आढळून आले आहे की, जरी आपण हवामानातील बदल थांबवले जेणेकरुन जागतिक तापमान शिखरावर येईल आणि घसरण्यास सुरुवात झाली असेल, तरीही जैवविविधतेला धोका अनेक दशकांनंतरही कायम राहू शकतो. दुसर्‍या विश्लेषणात त्यांना असे आढळून आले की, अपरिचित तापमानाच्या संपर्कात आलेल्या अनेक प्रजाती इतर प्राण्यांसोबत राहतात ज्या तापमानाचे धक्के अनुभवत आहेत. त्यामुळे स्थानिक परिसंस्थेच्या कार्यास गंभीर धोका निर्माण होऊ शकतो. या अभ्यासाला रॉयल सोसायटी, नैसर्गिक पर्यावरण संशोधन परिषद, नॅशनल सायन्स फाउंडेशन (यूएस), आफ्रिकन एकेडमी ऑफ सायन्सेस आणि नासा यांनी पाठिंबा दिला होता.
हेही वाचा :
