કચ્છ કચ્છ એટલે ઐતહાસિક ઈમારતોની (Kutch Heritage Sites) ધરોહર. અહીં અનેક ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવતા સ્થળોનો વારસો છે, પરંતુ વર્ષ 2001ના ભૂકંપમાં (kutch earthquake 2001) અનેક ઐતિહાસિક ઈમારતો જર્જરિત થઈ હતી. આવી જર્જરિત ઈમારતોને ફરીથી તેના મૂળ સ્થાપત્ય સુધી લઈ જવાની પ્રક્રિયા હાથ ધરવામાં આવી છે. તેને લઈને અમદાવાદની પ્રતિષ્ઠિત સેપ્ટ યુનિવર્સિટી (CEPT University research at Kutch) દ્વારા અહીં ભુજના ઐતિહાસિક દરબાર ગઢનું (Darbar Gadh in Bhuj) થ્રીડી લેઝર સ્કેન (3D laser scanning machine) શરૂ કરવામાં આવ્યું છે.
જર્જરિત ઈમારતોને મૂળ સ્થાપત્ય સુધી લઈ જવાની પ્રક્રિયા શરૂ કચ્છ રાજના સમયમાં 4 સદી દરમિયાન જિલ્લામાં વિશિષ્ટ પ્રકારની કળાકૃતિ અને કોતરણી સાથે અદ્યતન ઇજનેરી ટેકનિકને પણ વિચારતા કરી દે તેવું બાંધકામ થયું છે. કચ્છમાં પુષ્કળ ઐતિહાસિક વારસો છે, પરંતુ દરેક સદીમાં ભયંકર ધરતીકંપ આવવાના કારણે ઘણા જ કિંમતી મિલકતો ક્ષતિગ્રસ્ત થયા છે. રાજાશાહી વખતના આ અમૂલ્ય મહેલ, રાણીવાસ, દરબારગઢ (Darbar Gadh in Bhuj) જેવી મિલકતોને ફરીથી તેના મૂળ સ્થાપત્ય (CEPT University research at Kutch Heritage Sites) સુધી લઈ જવાની પ્રક્રિયા હાથ ધરાઈ છે. આ દસ્તાવેજીકરણમાં (Documentation of Kutch Historical Buildings) મહારાણી પ્રીતિદેવીના વિચારોને પણ અમલીકરણ કરવામાં આવી રહ્યું છે.
સેપ્ટ યુનિવર્સિટી કરી રહી છે થ્રીડી લેઝર સ્કેન કચ્છમાં ભૂકંપમાં (kutch earthquake 2001)જર્જરિત થયેલા દરબારગઢના (Darbar Gadh in Bhuj) નાગરખાના અને રાણીવાસનું થ્રીડી લેઝર સ્કેન (3D laser scanning machine) સેપ્ટ યુનિવર્સિટી દ્વારા શરૂ કરવામાં (CEPT University research at Kutch) આવ્યું છે. આનાથી તેના બાંધકામની દરેક વિગતો ડિજિટલ રીતે સંગ્રહ કરી શકાશે. ભવિષ્યમાં દરબાર ગઢના પુનઃસ્થાપન માટે આ ડેટા કામે લાગશે. અમદાવાદની સેપ્ટ યુનિવર્સિટીના આર્કિટેક વિભાગના વિદ્યાર્થીઓ અને પ્રોફેસર છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી ભુજના હેરિટેજ પર સ્ટડી કરી રહ્યા છે.
ઈમારતોનું દસ્તાવેજીકરણ પ્રોજેકટ સાથે જોડાયેલા પ્રાગમહલ દરબારગઢના (Darbar Gadh in Bhuj) કન્ઝર્વેશન આર્કિટેક શ્રીરાજસિંહ ગોહિલે જણાવ્યું હતું કે, કચ્છની ઐતહાસિક ઈમારતો અદ્યતન અને એડવાન્સ આર્કિટેકવાળુ હતું, પરંતુ વર્ષ 2001ના ભૂકંપમાં (kutch earthquake 2001)તે જર્જરિત થઈ છે. ત્યારે સ્વર્ગસ્થ મહારાવ પ્રાગમલજી ત્રીજાએ અને મહારાણી પ્રિતિદેવીનો એ જ વિચાર હતો કે, જે અગાઉ સ્થાપત્ય હતા એ ફરીથી એવું ને એવું જ કરવામાં આવે. આના માટે 6 મહિના અગાઉ સેપ્ટ યુનિવર્સિટી (CEPT University research at Kutch) અમદાવાદ સાથે થયેલા કરાર મુજબ ડોક્યુમેન્ટેશન કરવામાં આવી રહ્યું છે.
18 ઈજનેરી કૌશલ્ય ધરાવતા યુવાનોએ કર્યું સ્ટડી આર્કિટેકના વિદ્યાર્થીઓ અહીં આવી મુલાકાત લે અને અહીંની ઈમારતોને (CEPT University research at Kutch Heritage Sites) કન્ઝર્વેશન કરવા પર સ્ટડી કરે. વિદ્યાર્થીઓ આજકાલના અદ્યતન સોફ્ટવેર અને ટેકનોલોજી જે છે તે એક સ્કેન મશીન કે જે યુએસની કંપની છે, પરંતુ મેન્યુફેક્ચર જર્મનીનું છે. તેના દ્વારા સ્કેનિંગ કરી રહ્યા છે. આપણું જે ઈતિહાસની હેરિટેજ વેલ્યુ સમજીને તેને ફરીથી બનાવીએ છે. અત્યારે આપણે વર્કશોપમાં 18 ઈજનેરી કૌશલ્ય ધરાવતા યુવાનો કામ કરે છે. આમાંથી 90 ટકા પ્રોફેશનલ આર્કિટેક્ટ છે અને 10 ટકા સ્ટુડન્ટ છે, જેને આ સાથે શીખવાડી રહ્યા છીએ.
આ પણ વાંચો વડોદરામાં સૌથી મોટી હેરિટેજ મેરેથોન, ભવ્ય વારસાની કરાશે ઉજવણી
કચ્છમાં સૌપ્રથમ વખત આ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ CEPT યુનિવર્સિટીના (CEPT University research at Kutch Heritage Sites) કન્ઝર્વેશન આર્કિટેક મૃદુલા માનેએ જણાવ્યું હતું કે, કચ્છમાં પ્રથમ વખત આ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ થાય છે. ત્રણ દિવસીય વર્કશોપ દરબાર ગઢના વિવિધ વિભાગોનું થ્રીડી ડોક્યુમેન્શન કરવામાં આવી રહ્યું છે. સમગ્ર મિલકતની એક વાર ફોટોગ્રાફી થઈ જશે એટલે તેને સ્પેશિયલ સોફ્ટવેર દ્વારા એક મોડેલ ઊભું થશે, જે એક એક જગ્યાએ ઊભા બધા સ્થાપત્ય દર્શાવવામાં આવશે. આવું વિશિષ્ટ કામ કચ્છમાં ક્યાંય પણ નથી થયું અને કચ્છની દરેક ઐતિહાસિક ઈમારતોનું (CEPT University research at Kutch Heritage Sites) ખરેખર દસ્તાવેજીકરણ (Documentation of Kutch Historical Buildings) થવું જોઈએ.
આ પણ વાંચો વિરાસત વિસરાઈ ગઈઃ વિશાળકાય પેલેસ જર્જરીત ઈમારત બની ગયો
70 મીટર દૂર સુધીની કોઈ પણ વસ્તુને એકદમ ચોક્કસ સ્કેન કરી શકાય છે વધુમાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે, અહીં રાણીવાસમાં અને નાગરખાના વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ કરી રહ્યા છે. આના માટે ટ્રસ્ટ દ્વારા મંજૂરી મળી છે. હાલમાં અહીં દરબાર ગઢમાં થ્રીડી LiDar સ્કેન કરી રહ્યા છે. સાઈટ કંઝર્વેશન ડિજિટલ ટેકનિક (Site Conservation Digital Techniques) દ્વારા 3ડી લેઝર સ્કેનર (3D laser scanning machine) એક એવી ટેકનિક છે કે, જે 70 મીટર દૂર સુધીની કોઈ પણ વસ્તુને એકદમ ચોક્કસ પારખી અને કેમેરામાં સેવ કરે છે. જર્જરીત ઈમારત (CEPT University research at Kutch Heritage Sites) હોય કે ત્યાં જઈ ન શકાય ત્યાં આ સાધન દ્વારા આલેખન કરી અને ઈમેજ કેપચર કરી શકાય છે.
