ભરૂચ: તહેવારો પહેલાં જ ભરૂચ જિલ્લામાં કમોસમી વરસાદે મીઠા ઉદ્યોગ પર ગંજિયો વાદળ ફેલાવ્યું છે. તાજેતરમાં આવેલા કમોસમી વરસાદના કારણે ભરૂચ જિલ્લામાં 110 જેટલા મીઠાના અગર ધોવાઈ ગયા છે, જેના પરિણામે આશરે 20 લાખ ટનથી વધુ મીઠાનો પાક સંપૂર્ણ રીતે નાશ પામ્યો હોવાની ચિંતાજનક વિગતો બહાર આવી છે.
મીઠાના ઉદ્યોગને લાગ્યો મોટો આંચકો: ભરૂચ જિલ્લો દેશના મુખ્ય મીઠા ઉત્પાદક પ્રદેશોમાં સ્થાન ધરાવે છે. અહીંના જંબુસર, નાડા, દહેજ, ગંધાર, અલાદર, પણીયાદરા અને હાંસોટ વિસ્તારમાં આશરે 5 હજાર હેકટર જમીન પર મીઠાના 110 થી વધુ અગર આવેલ છે. અહીંથી દર વર્ષે લગભગ 28 લાખ ટન મીઠાનું ઉત્પાદન થાય છે.
આ વર્ષે ઓક્ટોબર મહિનો અને તાજેતરમાં મેના પ્રથમ સપ્તાહમાં વાવાઝોડા સાથે આવેલા કમોસમી વરસાદે સમગ્ર ઉત્પાદનમાંથી લગભગ 70 ટકા મીઠાને ધોઈ નાખ્યું છે. માત્ર 30 ટકા ઉત્પાદન જ બચ્યું છે, જે હાલ સ્થાનિક 3 ફૂડ પ્રોસેસિંગ યુનિટ સુધી પૂરતું છે.
ગુજરાત રાજ્યમાં મીઠાનું ઉત્પાદન:
- ગુજરાત રાજ્ય ભારત દેશનું સૌથી મોટું મીઠા ઉત્પાદન કરતું રાજ્ય છે.
- દેશના કુલ મીઠાના ઉત્પાદનમાં લગભગ 76% થી વધુ હિસ્સો માત્ર ગુજરાતમાંથી આવે છે.
- ગુજરાતમાં દર વર્ષે અંદાજે 270 થી 300 લાખ ટન મીઠાનું ઉત્પાદન થાય છે.
ગુજરાતમાં મીઠા ઉત્પાદક મુખ્ય વિસ્તારો નીચે પ્રમાણે છે...
ભરૂચ જિલ્લામાં મીઠાના ઉત્પાદનની વિશેષ ભૂમિકા:
- ભરૂચ જિલ્લો ગુજરાતનું મહત્વપૂર્ણ મીઠા ઉત્પાદન કેન્દ્ર છે.
- અહીં કુલ 5,000 હેકટરથી વધુ વિસ્તારમાં મીઠાના અગરો ફેલાયેલા છે.
- ભરૂચ જિલ્લામાં દર વર્ષે આશરે 28 લાખ ટન મીઠાનું ઉત્પાદન થાય છે, જે રાજ્યના કુલ ઉત્પાદનનો લગભગ 10% જેટલો છે.
- ભરૂચ જિલ્લાનું વિશિષ્ટ ફીચર એ છે કે અહીંનું મીઠું ખાસ કરીને કેમિકલ ઉદ્યોગમાં રો મટિરિયલ (કલોરીન, કોસ્ટીક, સોડિયમ હાઇપોક્લોરાઇટ) તરીકે વપરાય છે.
- ભરૂચના મીઠાનો 70% હિસ્સો ઔદ્યોગિક ઉપયોગ માટે જાય છે, જ્યારે 30% ફૂડ ગ્રેડ અને ફૂડ પ્રોસેસિંગ માટે વપરાય છે.
- ભરૂચમાં દહેજ, જંબુસર, હાંસોટ જેવા વિસ્તારોથી મીઠાના મોટા ઉત્પાદન કલેક્શન થાય છે અને દહેજ પોર્ટ પરથી નિકાસ પણ થાય છે.
કેમિકલ ઉદ્યોગ પર પણ પડી અસર:
જિલ્લાના મીઠા ઉત્પાદનમાં 70 ટકા મીઠો કલોરીન અને કોસ્ટીકના ઉત્પાદન માટે વપરાય છે. મીઠાના આ મોટાપાયે નાશને કારણે હવે રો મટીરીયલની અછત સર્જાઈ છે, જેના પરિણામે આ કેમિકલ ઉત્પાદનોના ભાવમાં આગામી સમયમાં મોટો વધારો થવાની શક્યતા ઊભી થઈ છે.
ભરૂચમાં મીઠાના ઉત્પાદનમાં ભારે નુકસાનને કારણે ખાસ કરીને કેમિકલ ક્લસ્ટર અને તેની સાથે જોડાયેલા ઉદ્યોગકારો પર સીધી અસર પડશે. ભરૂચ (દહેજ, PCPIR ઝોન) ગુજરાત અને ભારતનું સૌથી મોટું કેમિકલ અને પેટ્રોકેમિકલ હબ છે. અહીં મીઠું મુખ્યત્વે રો મટીરીયલ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે.
અગર ધોવાતા મીઠાના મુખ્ય ઉદ્યોગો અને તેની પ્રોડક્ટ્સ પર અસર:
સિદ્ધાંત રૂપે અસરનું સપાટું:
- મીઠાની અછત = રો મટિરિયલ ખર્ચમાં વધારો
- ઓપરેશનલ કોસ્ટ વધી જશે
- કેમિકલ ઉત્પાદનોના ભાવ વધી શકે છે
- નિકાસ પર અસર પડશે
- માર્જિન ઘટશે અને ઉદ્યોગકારોને મોટી આર્થિક અસર થવાની શક્યતા
મીઠા ઉપર ટેક્સ કેટલો ?
નુકસાની રકમ આંકવા માટે નીચેના ઘટકો લેવાનું થાય છે:
| ઘટક | વિગત |
| નાશ પામેલા મીઠાની માત્રા (ટન) | ઉદાહરણ તરીકે: 20 લાખ ટન |
| પ્રતિ ટન બજાર કિંમત (ઉદ્યોગ માટે) | ઉદાહરણ તરીકે: Rs. 2,500 થી Rs. 3,000 પ્રતિ ટન (ઉદ્યોગિક મીઠા માટે) |
| કુલ નુકસાન | નાશ પામેલી ટન x પ્રતિ ટન કિંમત |
ઉદાહરણથી સમજીએ તો:
- 20 લાખ ટન x Rs. 2,500 = Rs. 500 કરોડનું સીધું ઉત્પાદન નુકસાન
- ઉપરાંત, લોજિસ્ટિક્સ, ઓપરેશનલ ખર્ચ, સાફ સફાઈ, રિહેબિલિટેશન ખર્ચ ઉમેરવો પડે છે
- ઉદ્યોગોને પડતા ઈંડિરેક્ટ નુકશાન (કેમિકલ ઉત્પાદનોનો ઘટાડો, માર્જિનમાં ઘટાડો, સપ્લાય ક્રાઈસિસ) પણ ગણતરીમાં લઈ શકાય છે
અધિકૃત રીતે નુકસાન આંકવાની પદ્ધતિ:
- અગર સંચાલકો અથવા એસોસિયેશન પ્રાથમિક સર્વે કરે છે.
- કૂલ ઉત્પાદન પ્લાન, નાશ પામેલા પ્લોટ/અગર, અને બજાર ભાવ આધારે અડહોક અંદાજ લાવવામાં આવે છે.
- કેટલાક કિસ્સામાં સરકારી વિભાગ પણ સર્વે કરીને પાટલાયતમાં દાખલ કરે છે.
ઉદ્યોગપતિઓએ વ્યક્ત કરી ચિંતા:
ઇન્ડિયન સોલ્ટ મેન્યુફેક્ચરર્સ એસોસિયેશન (Indian Salt Manufacturers Association) ના ઉપપ્રમુખ સુલતાન પટેલે માહિતી આપતા જણાવ્યું હતું કે, 'હાલ ચોમાસું નજીક હોવાથી અગર સંચાલકો માટે આ નુકસાનમાંથી ઊભા થવું મુશ્કેલ બન્યું છે. મીઠાના અગરો 8 મહિના ઉત્પાદન અને 4 મહિના વિરામની પદ્ધતિ પર ચાલે છે. હવે આ વર્ષના ઉત્પાદન પર બંને વખત કમોસમી વરસાદે ધમાકો કર્યો છે, જેના કારણે ઉદ્યોગને અંદાજે 500 કરોડ રૂપિયાનો આર્થિક ફટકો પડવાનો અંદાજ છે.'
સુલતાન પટેલે વધુમાં કહ્યું કે, 'સરકાર અને સંબંધિત વિભાગોએ આ નુકસાનને ધ્યાને લઈને તાત્કાલિક મીઠા ઉદ્યોગ માટે રાહતના પગલાં લેવાની જરૂર છે, નહીં તો ભરૂચના મીઠા ઉદ્યોગનું ભવિષ્ય સંકટમાં મુકાઈ શકે છે.'
આ પણ વાંચો:
