হায়দৰাবাদ: ৰাতি বা নিশাৰ ভাগত ৰাস্তাত খোজ কাঢ়ি থকাৰ সময়ত মেকুৰী অথবা অন্যান্য জীৱ-জন্তুৰ উজ্জ্বল চকুহাল দেখি আপুনিও ভয় খাইছে নেকি ? বহুলোকেই এই ঘটনাৰ আঁৰত অলৌকিক অথবা অন্ধবিশ্বাস জড়িত হৈ থকা বুলি ভাবে যদিও সেয়া সঁচা নহয় ৷ এই ঘটনাৰ আঁৰত আছে বৈজ্ঞানিক ভিত্তি ৷ উল্লেখ কৰা প্ৰয়োজন যে প্ৰাচীন মিচৰৰ বাসিন্দাসকলে বিশ্বাস কৰিছিল যে মেকুৰীয়ে অস্ত যোৱা সূৰ্যৰ পোহৰ তেওঁলোকৰ চকুৰ জৰিয়তে পুৱালৈকে সুৰক্ষিত কৰি ৰাখে । আনকি চকুৰ ভিতৰত তীক্ষ্ণ জুইৰ দৰে পোহৰৰ উৎস আছে বুলিও তেওঁলোকে বিশ্বাস কৰিছিল । অৱশ্যে আমি এতিয়া সকলোৱে জানো যে মেকুৰীৰ চকু দুটা জিলিকি থকাৰ কাৰণ হ’ল ই পোহৰ প্ৰতিফলিত কৰে ।
উল্লেখ্য যে, সকলো চকুৱেই পোহৰ প্ৰতিফলিত কৰে যদিও কিছুমান চকুত টেপেটাম লুচিডাম নামৰ এবিধ বিশেষ প্ৰতিফলিত পদাৰ্থ থাকে যাৰ বাবে চকুযুৰি ৰাতি জিলিকি থকা দেখা যায় । টেপেটাম লুচিডাম (লেটিন ভাষাত “চিকিত স্তৰ”) মূলতঃ বহু ধৰণৰ নিশাচৰ প্ৰাণীৰ চকুৰ মণিৰ পিছফালে থকা এটা প্ৰতিফলিত স্তৰ । ই মূলতঃ এই প্ৰাণীবোৰক ৰাতি ভালদৰে দেখা পোৱাত সহায় কৰে ।
টেপেটাম লুচিডাম (Tapetum lucidum) - সাধাৰণ আভাস
মাছৰ পৰা মেকুৰীলৈকে বহুতো নিশাচৰ প্ৰাণীৰ আৰ পি ই (Retinal Pigment Epithelium) ৰ কোষবোৰত ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ স্ফটিকীয় গঠন থাকে, যাৰ ফলত টেপেটাম লুচিডাম নামৰ প্ৰতিফলিত স্তৰ গঠন হয় । টেপেটাম লুচিডামে পোহৰৰ ৰশ্মি পুনৰ ৰেটিনালৈ প্ৰতিফলিত কৰে, যাৰ ফলত পোহৰ ধৰাৰ কাৰ্যক্ষমতা বৃদ্ধি পায় ৷ এয়া মেকুৰীৰ ক্ষেত্ৰত ছয় গুণমান । যেতিয়া আন্ধাৰ হোৱাৰ পিছত টেপেটাম লুচিডাম থকা প্ৰাণীৰ চকুত পোহৰ জ্বলি উঠে, তেতিয়া ই এটা অনন্য ৰং প্ৰতিফলিত কৰে ।
ই কেনেকৈ কাম কৰে?
সচৰাচৰ দেখি থকা মেকুৰীৰ উদাহৰণ যদি লোৱা হয় তেতিয়া দেখা যায় যে যেতিয়া মেকুৰীৰ চকুত পোহৰ প্ৰৱেশ কৰে, তেতিয়া ই কেইটামান ৰাস্তা ল’ব পাৰে । পোহৰৰ কিছু অংশ পোনপটীয়াকৈ ৰেটিনাত খুন্দা মাৰে, চকুৰ মণিৰ পিছফালে থকা এটা স্তৰত পোহৰৰ প্ৰতি সংবেদনশীল কোষ থাকে । এই ফটোৰিচেপ্টৰ কোষবোৰে স্নায়ুৰ ইমপালছৰ সূচনা কৰে যিবোৰ অপটিক নাৰ্ভৰ মাজেৰে মগজুলৈ যায়, য’ত এটা দৃশ্যমান ছবি গঠন হয় ।
কিছু পোহৰ ৰেটিনাৰ মাজেৰে বা চাৰিওফালে পাৰ হৈ টেপেটাম লুচিডামত খুন্দা মাৰে । টেপেটাম লুচিডামে ৰেটিনাৰ মাজেৰে দৃশ্যমান পোহৰক পুনৰ প্ৰতিফলিত কৰে, যাৰ ফলত ফটোৰিচেপ্টৰসমূহৰ বাবে উপলব্ধ পোহৰ বৃদ্ধি পায় । এইটোৰ সহায়তে মেকুৰীক মানুহতকৈ আন্ধাৰত ভালকৈ দেখিবলৈ পোৱা যায় ।
মেকুৰীৰ ক্ষেত্ৰত টেপেটাম প্ৰায়ে হালধীয়া-সেউজীয়া বা হালধীয়া-কমলা ৰঙৰ হয়, কিন্তু ৰং ভিন্ন হয়, ঠিক ইহঁতৰ আইৰিছৰ দৰেই ৷ ইহঁতৰ চকুৰ ৰঙীন অংশ, যিটো সেউজীয়া, হালধীয়া, নীলা বা সোণালী হ'ব পাৰে । টেপেটামৰ ৰঙৰ তাৰতম্য মেকুৰীৰ ক্ষেত্ৰতে নহয় আৰু অন্য বহু প্ৰজাতিত পোৱা যায় । বৃহৎ সংখ্যক প্ৰাণীৰ টেপেটাম লুচিডাম থাকে, য’ত হৰিণ, কুকুৰ, মেকুৰী, গৰু, ঘোঁৰা আৰু ফেৰেট আদি অন্তৰ্ভুক্ত । টেপেটাম লুচিডাম মাছ, ডলফিন আৰু অন্যান্য জলজ প্ৰাণীৰ বাবে উপযোগী, কাৰণ ই ইহঁতক ভালকৈ দেখাত সহায় কৰে ক’লা-ঘোলা পানীত ৷
স্থলজ প্ৰাণীত টেপেটাম চকুৰ ওপৰৰ অৰ্ধেক অংশত ৰেটিনাৰ পিছফালে পোৱা যায়, কাৰণ ইহঁতে মাটিত কি আছে সেইটো ভালদৰে চাব লাগে । কিন্তু জলজ প্ৰাণীৰ ক্ষেত্ৰত টেপেটামে চকুৰ বেছিভাগ অংশ গ্ৰহণ কৰে, কাৰণ ইহঁতে ইহঁতৰ চৌদিশে চাব লাগে ।
বহু জীৱ-জন্তুৰ চকুৰ পোহৰ থাকিলেও কিছুমান সৰু পোহনীয়া কুকুৰৰ এই বৈশিষ্ট্যৰ অভাৱ । নীলা চকু আৰু বগা বা পাতল ৰঙৰ কোট থকা বেছিভাগ প্ৰাণীয়েও এই বৈশিষ্ট্য হেৰুৱাই পেলাইছে ।
মানুহৰ চকুৱে পোহৰ প্ৰতিফলিত নকৰে কিয়?
পোহৰৰ সহায় অবিহনে ৰাতি মানুহৰ চকু যথেষ্ট বেয়া হয় । আন্ধাৰ কোঠা এটাত মানুহে একোৱেই নেদেখে, যদিহে কোনো পোহৰৰ উৎস নাথাকে ৷ দুৰ্ভাগ্যজনকভাৱে মানুহৰ টেপেটাম লুচিডামৰ অভাৱ ।
লগতে পঢ়ক
