নতুন দিল্লী: বাংলাদেশৰ অন্তৱৰ্তীকালীন চৰকাৰৰ মুখ্য উপদেষ্টা মহম্মদ ইউনুছে দেওবাৰে কয় যে চীনৰ বৃহৎ বিনিয়োগ তেওঁৰ দেশৰ বাবে “গেম চেঞ্জাৰ” হিচাপে বিবেচিত হ’ব ৷ গতিকে ভাৰতে অস্বস্তিকৰভাৱে নহয়, বৰং স্ব-ইচ্ছাই লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ সম্ভাৱনা আছে ।
"চীনৰ কোম্পানীসমূহ উৎপাদনৰ ক্ষেত্ৰত বিশ্বৰ আগশাৰীৰ প্ৰতিষ্ঠান আৰু আমি আপোনাৰ অংশীদাৰ হ’ব বিচাৰো ৷" বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগৰ বিষয়ত অনুষ্ঠিত দিনজোৰা চীন-বাংলাদেশ সন্মিলনখন উদ্বোধন কৰি ইউনুছে এনেদৰে কোৱা বুলি ডেইলী ষ্টাৰ নিউজ ৱেবছাইটত প্ৰকাশ কৰা হৈছে ৷ বাংলাদেশ অৰ্থনৈতিক মণ্ডল কৰ্তৃপক্ষ (বেজা) আৰু বাংলাদেশ বিনিয়োগ উন্নয়ন প্ৰাধিকৰণ (বিডা)ৰ যৌথ উদ্যোগত এই এদিনীয়া সন্মিলনখন অনুষ্ঠিত হৈছিল ।
ইউনুছে কয় যে ইতিহাসত স্থান দখল কৰাৰ দক্ষতা আৰু দৃঢ়তা প্ৰকাশ কৰিবলৈ লাখ লাখ বাংলাদেশী যুৱক-যুৱতীক ভাল চাকৰিৰ অতি প্ৰয়োজন । তেওঁ কয়, ‘‘বাংলাদেশ এক পৰিৱৰ্তনশীল যুগৰ শিখৰত থিয় দিছে । আমাৰ অন্তৱৰ্তীকালীন চৰকাৰে বিনিয়োগৰ বাতাবৰণ বৃদ্ধি, নিয়ন্ত্ৰণ কাঠামো সু-শৃংখলিত কৰা আৰু ব্যৱসায়িক কাৰ্যকলাপৰ বাবে অনুকূল পৰিৱেশ নিশ্চিত কৰাৰ লক্ষ্যৰে সংস্কাৰ ৰূপায়ণত অটল হৈ আছে ।’’
তেওঁ লগতে কয় যে এই প্ৰচেষ্টাসমূহ প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগক আকৰ্ষণ কৰিবলৈ, অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধি উদ্দীপিত কৰিবলৈ আৰু যুৱক-যুৱতীসকলৰ বাবে নিয়োগৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰিবলৈ গ্ৰহণ কৰা হৈছে । ডেইলী ষ্টাৰৰ খবৰ অনুসৰি, এই সন্মিলনত বাংলাদেশ ভ্ৰমণ কৰা চীনৰ সৰ্ববৃহৎ ব্যৱসায়িক প্ৰতিনিধিৰ দলে অংশগ্ৰহণ কৰে ৷ য’ত আছিল চীনৰ একাংশ বৃহৎ প্ৰতিষ্ঠানকে ধৰি একাধিক কোম্পানীক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা ১৫০ জনতকৈ অধিক বিনিয়োগকাৰী আৰু ব্যৱসায়িক নেতা ৷
উন্নয়নশীল অৰ্থনীতিসমূহত বিনিয়োগ সাধাৰণতে আদৰণীয় হ’লেও বাংলাদেশত চীনৰ খোপনিৰ স্তৰ, পৰিসৰ আৰু কৌশলগত প্ৰকৃতিয়ে ভাৰত আৰু বহল আঞ্চলিক শক্তিৰ ভাৰসাম্যৰ বাবে গুৰুতৰ চিন্তাৰ সৃষ্টি কৰিব ।
ভাৰতৰ সকলোতকৈ ডাঙৰ চিন্তা ভূ-ৰাজনীতিত নিহিত হৈ আছে । বাংলাদেশত চীনৰ বিনিয়োগ বিশেষকৈ বন্দৰ, শক্তি আৰু টেলিকম আদি আন্তঃগাঁথনিৰ ক্ষেত্ৰত কৌশলগতভাৱে কৰা পৰিলক্ষিত হয় । ইয়াক প্ৰায়ে "ষ্ট্ৰিং অৱ পাৰ্লচ’’(String of Pearls) তত্ত্ব বুলি কোৱা হয়, য'ত কোৱা হয় যে চীনে নিজৰ সামুদ্ৰিক স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ আৰু সম্ভাব্যভাৱে ভাৰতৰ প্ৰভাৱ বিঘ্নিত কৰিবলৈ ভাৰতৰ চাৰিওফালে বাণিজ্যিক আৰু সামৰিক সুবিধাৰ নেটৱৰ্ক গঢ়ি তুলিছে ।
চাকৰিৰ সংৰক্ষণৰ বিৰুদ্ধে ছাত্ৰ আন্দোলনৰ পিছত বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনাক ক্ষমতাৰ পৰা উচ্ছেদ কৰাৰ পিছৰে পৰা ভাৰত-বাংলাদেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক উত্তেজনাপূৰ্ণ হৈ পৰিছে । এই আন্দোলন তেওঁৰ একনায়কত্ববাদী শাসনশৈলীৰ বিৰুদ্ধে জনসাধাৰণৰ এক বৃহৎ বিদ্ৰোহলৈ পৰিণত হয় । চলিত বৰ্ষৰ এপ্ৰিল মাহত বেংককত অনুষ্ঠিত হোৱা বে-অৱ-বেংগল বহুখণ্ডীয় কাৰিকৰী আৰু অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা (বিমষ্টেক) শীৰ্ষ সন্মিলনৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে ইউনুছৰ সৈতে বৈঠকত মিলিত হৈছিল যদিও ইউনুছৰ মন্তব্য ভাৰতৰ বাবে প্ৰতিকূল হৈ পৰিছিল ।
ঐতিহাসিক, সাংস্কৃতিক আৰু ভৌগোলিক সান্নিধ্যই শক্তিশালী কৰি তোলা ভাৰতৰ প্রাকৃতিক প্রভাৱ ক্ষেত্ৰৰ ভিতৰত বাংলাদেশ বহুদিনৰ পৰাই চৰ্চিত হৈ আহিছে ৷ প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী হাছিনাৰ অধীনত ঢাকাই দিল্লীৰ সৈতে শক্তিশালী সম্পৰ্ক বজাই ৰাখিছিল যদিও চীনৰ পুঁজি আৰু প্ৰযুক্তিক আদৰি লোৱা সুষম বৈদেশিক নীতিও সক্ৰিয়ভাৱে অনুসৰণ কৰিছিল ।
যদি চীন-বাংলাদেশৰ সৰ্ববৃহৎ অৰ্থনৈতিক অংশীদাৰ আৰু আন্তঃগাঁথনি বিকাশ হয়, তেন্তে নতুন দিল্লীয়ে নিজৰ পৰম্পৰাগত স্থান হেৰুওৱাৰ আশংকা নুই কৰিব নোৱাৰি । চীনৰ বিত্তীয় সাহায্য প্ৰায়ে পশ্চিমীয়া বা ভাৰতীয় অংশীদাৰসকলে দাবী কৰা গণতান্ত্ৰিক আৰু পৰিৱেশ সুৰক্ষাৰ অবিহনে আহে ৷ যাৰ ফলত ইয়াক বহু উন্নয়নশীল দেশৰ বাবে হ্ৰস্বম্যাদীভাৱে অধিক আকৰ্ষণীয় কৰি তোলা হয় ।
বাংলাদেশ ভাৰতৰ স্থলপথত আবদ্ধ উত্তৰ-পূবৰ ৰাজ্যসমূহৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দুৱাৰমুখ । বাংলাদেশৰ মাজেৰে ৰে’ল আৰু ঘাইপথৰ সংযোগ আৰু চিটাগং আৰু মংলা বন্দৰ ব্যৱহাৰৰ দৰে সংযোগ প্ৰকল্পত ভাৰতে যথেষ্ট বিনিয়োগ কৰিছে । এই একেবোৰ কৰিড'ৰতে চীনে কাৰ্যকৰী বা নিৰাপত্তাজনিত প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে ।
যদিহে বেইজিঙে বাংলাদেশৰ আন্তঃগাঁথনিৰ পৰিকল্পনা আৰু ৰূপায়ণৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাই, তেন্তে ইয়াৰ ফলত উত্তৰ-পূবক দেশৰ বাকী অংশ আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ সৈতে একত্ৰিত কৰাৰ ভাৰতৰ প্ৰচেষ্টা জটিল হৈ পৰিব পাৰে । চীনৰ কোম্পানীয়ে টেলিকমিউনিকেচন, পাৱাৰগ্ৰীড আৰু ই-কমাৰ্চৰ দৰে খণ্ডত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিলে ডিজিটেল আন্তঃগাঁথনিৰ প্ৰতি চোৰাংচোৱাগিৰি বা বিপদৰ বিষয়তো উদ্বেগ বৃদ্ধি পাব ।
বাংলাদেশত চীনৰ অৰ্থনৈতিক অনুপ্ৰৱেশ কেৱল ভাৰতৰ বাবেই চিন্তাৰ বিষয় নহয়, বৰং দক্ষিণ এছিয়াৰ নিৰাপত্তা স্থাপত্য আৰু ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় ভাৰসাম্যৰ ওপৰত ইয়াৰ বিস্তৃত প্ৰভাৱ আছে ৷ কোৱাডৰ সদস্য ক্ৰমে আমেৰিকা, ভাৰত, অষ্ট্ৰেলিয়া আৰু জাপান সকলোৱে চীনৰ বেল্ট এণ্ড ৰোড ইনিচিয়েটিভ (বি আৰ আই) ক লৈ চিন্তিত ৷ যিয়ে এছিয়া, আফ্ৰিকা আৰু ইউৰোপক বাণিজ্য আৰু আন্তঃগাঁথনিৰ নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে সংযোগ কৰাৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰি লৈছে ।
বাংলাদেশে আনুষ্ঠানিকভাৱে বি আৰ আইত স্বাক্ষৰ কৰিছে, যাৰ ফলত ই চীনৰ আঞ্চলিক আন্তঃগাঁথনিৰ অংশ হৈ পৰিছে । আমেৰিকা আৰু ইয়াৰ অংশীদাৰ দেশসমূহে ভাৰত-মধ্যপ্ৰাচ্য-ইউৰোপ অৰ্থনৈতিক কৰিডৰ (IMEC)ৰ দৰে বিকল্প কাঠামো আগবঢ়াবলৈ চেষ্টা কৰাৰ সময়তে চীনৰ সৈতে নিজকে একত্ৰিত কৰা বাংলাদেশে কোৱাডে প্ৰচাৰ কৰা ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় দৃষ্টিভংগীৰ পৰা আঁতৰি যোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে ৷
ভাৰতে প্ৰতিৱেশী ৰাষ্ট্ৰ চীনৰ প্ৰভাৱ প্ৰতিহত কৰিবলৈ ফাৰ্ষ্ট আৰু এক্ট ইষ্ট নীতি, সাহায্য বৃদ্ধি, ৰেহাইমূলক ঋণ আৰু সংযোগৰ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে ৷ নতুন দিল্লী সাংস্কৃতিক, ভাষিক বা বিদেশী আৰু ঐতিহাসিক সম্পৰ্কৰ লগতে হ্ৰস্বম্যাদী শক্তি আৰু গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধৰ বিভক্তকৰণৰ ওপৰতো নিৰ্ভৰশীল ।
বাংলাদেশৰ ৰাজনীতি আৰু অৰ্থনীতিৰ এগৰাকী ভাৰতীয় বিশেষজ্ঞৰ মতে, দেওবাৰৰ সন্মিলনৰ উদ্বোধনী অনুষ্ঠানত ইউনুছে দিয়া বক্তব্যক ৰাজনৈতিক বক্তব্য হিচাপে গণ্য কৰা উচিত ।
ই টিভি ভাৰতক নাম প্ৰকাশ নকৰাকৈয়ে বিশেষজ্ঞগৰাকীয়ে কয় ‘‘তেওঁ চীনৰ সৈতে দ্বি-পাক্ষিক মুক্ত বাণিজ্য চুক্তি (এফ টি এ) ৰ বাবে চেষ্টা কৰিছে । ঢাকাত অনুষ্ঠিত হোৱা এই অনুষ্ঠানটো তাৰেই এটা অংশ ।’’ চীনৰ যিকোনো বিনিয়োগে বাংলাদেশত থকা ভাৰতীয় ব্যৱসায়িক ঘাটিলৈ ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিব পৰাৰ বাবে ভাৰত চিন্তিত হ’ব বুলি জানিবলৈ দিয়ে বিশেষজ্ঞগৰাকীয়ে । বিশেষজ্ঞগৰাকীয়ে লগতে কয়- ‘‘সমগ্ৰ দক্ষিণ এছিয়াৰ বাবেও এয়া এক ভাবুকি ।’’
ঢাকাৰ সাংবাদিক ছাইফুৰ ৰহমান তপনৰ মতে, ইউনুছে এখন দেশক আন এখন দেশৰ বিৰুদ্ধে থিয় কৰাইছে ৷ বিশেষকৈ অঞ্চলটোৰ ভূ-ৰাজনৈতিক খেলুৱৈ হিচাপে পৰিচিত দেশসমূহৰ বিৰুদ্ধে থিয় দিয়াটো স্পষ্ট হৈ পৰিছে ।
ঢাকাৰ পৰা ই টিভি ভাৰতক ফোনযোগে তপনে কয়, ‘‘এফালে চীনৰ ব্যৱসায়ীক বাংলাদেশলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰিছে । আনফালে তেওঁ আমেৰিকা আৰু অন্যান্য পশ্চিমীয়া শক্তিসমূহৰ সৈতে মিলি ম্যানমাৰৰ ৰাখাইন ষ্টেটত চীনৰ বিনিয়োগ বিপন্ন কৰিবলৈ কাম কৰি আছে ।’’
তেওঁ লগতে কয় যে বাংলাদেশৰ পৰিৱেশ বিদেশী বিনিয়োগৰ বাবেও অনুকূল নহয় । নিয়মীয়াকৈ শ্ৰমিক প্ৰতিবাদ আৰু শক্তি সংকট অব্যাহত আছে । তপনে কয়, ‘‘পূৰ্বৰ চৰকাৰৰ সময়তো আমি শুনিছিলো যে চীনে বাংলাদেশত বিনিয়োগ কৰিবলৈ আগ্ৰহী । কিন্তু চীনৰ ফাৰ্ম খুব কমেইহে বাংলাদেশলৈ আহিছিল ।’’
লগতে পঢ়ক: যুদ্ধবিৰতিৰ প্ৰস্তাৱত সংশোধনী বিচৰাতো গ্ৰহণযোগ্য নহয় বুলি দাবী আমেৰিকাৰ
