পাওন্ত চাহাব (হিমাচল প্ৰদেশ): অসহ্যকৰ, দুৰ্গন্ধময় এক পৰিৱেশ ৷ গেলি-পচি যোৱা শাক-পাচলি, প্লাষ্টিকৰ বেগ তথা অন্যান্য পচি যোৱা বস্তুৰ উৎকট গোন্ধই ঠাইখনত কেইছেকেণ্ডমানৰ বাবে থিয় হোৱাটোও কঠিন কৰি তুলিছিল । এয়াই আছিল হিমাচলৰ ছিৰমৌৰ জিলাৰ কাথৱাৰ পঞ্চায়তৰ সমীপৰ ডাম্পিং গ্ৰাউণ্ড ৷ য’ত পৰি থকা জাৱৰত খাদ্য বিচাৰি ঢেৰ কাউৰীয়ে কা কা কৰি চিঞৰি ফুৰিছিল ৷
এই অঞ্চলৰ সমীপৰে যাব লাগিলে মানুহবোৰে নাক ঢাকিহে পাৰ হ’ব পাৰিছিল ৷ এই দমটোৰ কাষতে দেখা গৈছিল এজন মানুহক, যিয়ে হয়তো খাদ্য বিচাৰি আৱৰ্জনাবোৰৰ মাজেৰে খোজকাঢ়ি গৈ আছিল ।
সঞ্জয় কোঁৱৰ নামৰ এজন ব্যক্তি সেই জাৱৰৰ দমটোৰ কাষেৰে পাৰ হৈ গৈ থাকোতে অকস্মাতে ৰৈ যায় । কাৰণ তেওঁ সেই জাৱৰৰ দমৰ মাজত হতাশ মানুহজনক দেখা পাইছিল, য’ত আনে কেৱল আৱৰ্জনাবোৰহে দেখিছিল ।
সঞ্জয়ে মুহূৰ্ততে তেওঁৰ ওচৰলৈ গৈ কথা-বতৰা পাতিবলৈ চেষ্টা কৰিলে । কিন্তু উত্তৰ দিবলৈ গৈ মানুহজনে ইতঃস্ততবোধ কৰে ৷ ৰ'দে পোৰা এখন মুখ, ফাটি যোৱা মলিয়ন নখৰে পৰিপূৰ্ণ লোকজনে সঞ্জয়ৰ ফালে থৰ হৈ চাই থাকিল, যিয়ে প্ৰথমে তেওঁক পানী আগবঢ়াইছিল ।
মানুহজনে প্ৰথমে দ্বিধাবোধ কৰিছিল যদিও লাহে লাহে পানী খাবলৈ ধৰিলে । কেইমিনিটমানৰ পিছত সঞ্জয়ে তেওঁক গৰম আহাৰ খাবলৈ দিলে আৰু শুনিবলৈ হাহাকাৰ কৰি থকা কিছুমান কথা ক’লে । বছৰ বছৰ ধৰি চলি অহা নিস্তব্ধতা ভাঙিবলৈ তেওঁক মাত্ৰ সেইটোৰেই প্ৰয়োজন আছিল আৰু তেওঁ তাকেই কৰিলে ।
“মোৰ নাম… সুৰেন্দ্ৰ মাঝি… আৰু মই বিহাৰৰ ।”
সেই মুহূৰ্তটো আছিল নিৰ্ণায়ক - সঞ্জয়ে সুৰেন্দ্ৰ, তেওঁৰ পৰিচয় আৰু ঘৰৰ ঠিকনা, এই সকলোবোৰ এটা বিন্দুৰে সংযোগ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি তেওঁক ঘৰলৈ লৈ যোৱাত সফল হোৱাৰ আশা কৰিছিল ।
পিছে চিনেমাত দেখা এয়া কোনো বজৰংগী ভাইজান বা আন হিৰো নাছিল, বৰঞ্চ তেজ-মঙহৰে গঠিত নিস্তব্ধ চহৰ পাওন্তা চাহাবৰ মিছনত বাস কৰা এজন সাধাৰণ মানুহেই আছিল ৷
দৰিদ্ৰ আৰু আৰ্তজনৰ বাবে ভগৱানস্বৰূপ ৪৩ বছৰীয়া সঞ্জয় কানৱাৰে মানসিক ৰোগী আৰু নিঃস্ব লোকসকলক ৰাজপথ, নলা আৰু জাবৰৰ দমৰ পৰা উদ্ধাৰ কৰি পৰিয়ালৰ সৈতে পুনৰ একত্ৰিত কৰিছে । সঞ্জয় হিমাচল প্ৰদেশৰ ছিৰমৌৰ জিলাৰ পাওন্ত চাহাবৰ এগৰাকী সমাজকৰ্মী হোৱাৰ লগতে পেছাত এগৰাকী সাংবাদিক ৷
তেওঁ এই কামটো চৰ্চা লাভৰ বাবে নকৰে ৷ ‘‘মই এজন দায়িত্বশীল নাগৰিক হিচাপে মোৰ কৰ্তব্য পালন কৰিছো ৷ কাৰণ ঘৰ হৈছে সেই ঠাই য’ত হৃদয় থাকে আৰু সকলো মানুহে নিজৰ পৰিয়ালৰ সৈতে পুনৰ যোগাযোগ লাভ কৰা উচিত । অভিপ্ৰায়বিলাক শক্তিশালী হোৱা উচিত । যদি আপুনি কাৰোবাক সহায় কৰিব বিচাৰে, তেনেহলে আপুনি কৰা উচিত’’ সঞ্জয়ে কয় ।
সুৰেন্দ্ৰ মাঝিৰ ক্ষেত্ৰত সঞ্জয়ে নিজৰ ফোন, বন্ধু-বান্ধৱী আৰু প্ৰশাসনৰ বিষয়াৰ নেটৱৰ্ক ব্যৱহাৰ কৰি বিহাৰত থকা পৰিয়ালৰ সন্ধান উলিয়ায় । ২৪ বছৰ ধৰি তেওঁৰ পৰিয়ালৰ লোকৰ সৈতে সাক্ষাৎ হোৱা নাছিল । ২৯ মাৰ্চত সুৰেন্দ্ৰক তেওঁৰ খুলশালীয়েক কপিলদেৱৰ হাতত গতাই দিয়া হয় ।
আৱেগিক হৈ কপিলে কয় ‘‘আমি কেতিয়াও ভবা নাছিলো যে আমি তেওঁক ঘূৰাই পাম, কিন্তু আমি তেওঁক ঘূৰাই পালো । আমি ভাবিছিলো যে তেওঁ চিৰদিনৰ বাবে হেৰাই গ’ল । তেওঁক ঘূৰাই পাই আমি যথেষ্ঠ সুখী আৰু তেওঁক কৰা সহায়ৰ বাবে সঞ্জয়ৰ ওচৰত কৃতজ্ঞ ৷’’
কিন্তু প্ৰতিটো কাহিনীয়ে এক নহয় ৷ পাওন্ত চাহাবৰ মানসিকভাৱে বিকাৰগ্ৰস্ত মহিলাৰ দৰে ভুক্তভোগী আৰু উদ্ধাৰকাৰী দুয়োৰে বাবে এয়া আবেগৰ বৰ্হিপ্ৰকাশ হ’ব পাৰে ৷ স্থানীয় বাসিন্দা আফলাটুনে তেওঁক ২৫ বছৰ পূৰ্বে নিৰুদ্দেশ হোৱা খুলশালীয়েক বুলি চিনাক্ত কৰে ৷ ছাটাউনত বিচৰণ কৰি থকা অৱস্থাত আৰক্ষীয়ে তেওঁক আত্মীয়ৰ ওচৰলৈ নিয়ে যদিও কোনোৱে তেওঁক গ্ৰহণ নকৰিলে ৷
আফলাটুনে কয় ‘‘তেওঁৰ কোনো সন্তান বা স্বামী নাই, কিন্তু যিহেতু মই তেওঁক ভালদৰে চিনি পাইছিলো, গতিকে মই তেওঁক অকলে এৰিব পৰা নাছিলো । তেওঁ এতিয়া মোৰ লগত থাকে । সঞ্জয়ৰ বাবেই সকলো আলোচনা হ’ব পাৰে ।’’
বিহাৰৰ কোৰিয়া পট্টিৰ মুকেশ কুমাৰ এবছৰ ধৰি মানসিক ৰোগত আক্ৰান্ত হৈ ২০১৮ চনত নিৰুদ্দেশ হৈছিল । ললিতা দেৱীৰ পুত্ৰ এদিন ঘূৰি আহিব বুলি আশা কৰি থাকিলেও তেওঁৰ পৰিয়ালৰ সন্ধান অসাৰ হৈ পৰে ।
চলিত বছৰৰে এপ্ৰিল মাহত সঞ্জয়ে গণ্ডপুৰৰ সমীপত মুকেশ নামৰ কোনোবা এজনক পাই পৰিয়ালৰ বিষয়ে সোধা-পোছা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে । সকলো তথ্য লাভ কৰাৰ পিছত সঞ্জয়ে পৰিয়ালৰ সৈতে যোগাযোগ কৰে আৰু কিছুদিনৰ পিছত মুকেশৰ মাতৃ পাওন্ত চাহাব থানাত উপস্থিত হৈ পুত্ৰক ঘৰলৈ নিয়ে । “মই জানিছিলো যে সি আহিব আৰু যোৱা ছবছৰৰ পৰা এই দিনটোৰ বাবে মই অপেক্ষা কৰি আছিলো” পুত্ৰক সাৱটি ধৰি হুকহুকাই কান্দি মুকেশৰ মাতৃয়ে কয় ৷
আন এজন ব্যক্তি দীনেশক সতাউনৰ সমীপত থকা পাচলি বজাৰৰ কাষৰ এটা কালভাৰ্টৰ তলত বাস কৰা অৱস্থাৰ পৰা উদ্ধাৰ কৰা হয় । সঞ্জয়ে মানুহজনৰ বিষয়ে জানিব পাৰিলে আৰু তেওঁক উদ্ধাৰ কৰিবলৈ ৰৈ নাথাকিল ।
"যেতিয়া মই তেওঁৰ ওচৰ পালোঁ, তেওঁ কঁপি কঁপি জাৱৰৰ দম এটাত শুই আছিল । মই তেওঁক তাৰ পৰা আনি গা ধুৱাই দিলো আৰু তেওঁৰ চুলি কটালো । তাৰ বাবে তেওঁক এজন স্বাভাৱিক মানুহৰ দৰে দেখা গ'ল । যিহেতু তেওঁ নিজৰ পৰিচয়ৰ বিষয়ে বেছি ক'ব নোৱাৰিলে, সেয়েহে মই তেওঁক লগত লৈ তৰুৱালাৰ ডি-এডিকচন চেণ্টাৰলৈ গ'লো । তেওঁৰ পৰিয়ালৰ সন্ধান উলিয়াব পৰা গ'ল, সেয়েহে দীনেশক ৰাজস্থানৰ নিজৰ ঘৰ আশ্ৰমলৈ পঠিওৱা হ'ল, যিটো ঘৰ ৰাজস্থানৰ হেৰুওৱা আৰু অৱহেলিত লোকসকলৰ বাবে নিৰ্মাণ কৰা হৈছে’’ বুলি সঞ্জয়ে কয় ৷
কিছু বছৰৰ পৰা সঞ্জয়ৰ এই প্ৰচেষ্টা দেখি অহা পাওন্ত চাহাবৰ অসামৰিক চিকিৎসালয়ৰ চিকিৎসক ডাঃ পীযুষ তিৱাৰীয়ে কয়, "সঁচাকৈয়ে বেয়া অৱস্থাত থকা মানসিক ৰোগীক তেওঁ আনি দিয়ে । কিন্তু কিছু সময়ৰ ভিতৰতে সঞ্জয়ৰ কথাই তেওঁলোকৰ ওপৰত আচৰিত কাম কৰে । তেওঁলোকক নিজৰ দৰে ব্যৱহাৰ কৰে আৰু তেওঁলোকৰ লগত লাহে লাহে কথা পাতে আৰু সেইটোৱে সকলো সলনি কৰি দিয়ে । তেওঁলোকে পুনৰ জীয়াই থাকিব বিচাৰে ।’’
সঞ্জয়ে কোনো প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা কোনো ধৰণৰ পুঁজি বা সহায় নাপায় । ভৰতপুৰৰ নিজৰ ঘৰলৈ যেতিয়া এজন ব্যক্তিক পঠিয়াই দিয়ে, তেতিয়া তেওঁৰ ব্যয় হয় প্ৰায় ১৬ হাজাৰ টকা ৷ বন্ধু-বান্ধৱী আৰু শুভাকাংক্ষীৰ সহায়ত তেওঁ এই ব্যৱস্থা কৰে । যিহেতু ছিৰমৌৰত এনে আশ্ৰয়গৃহ নাই, সেয়েহে সঞ্জয়ে উদ্ধাৰ হোৱা লোকসকলক বন্ধুৰ নিচামুক্ত কেন্দ্ৰত অস্থায়ী হিচাপে ৰাখে ।
এই পৰ্যন্ত সঞ্জয়ৰ এই প্ৰচেষ্টাই ১৫ জন লোকক পৰিয়ালৰ সৈতে একত্ৰিত কৰাত সহায় কৰিছে । প্ৰায় ৪০ জনক প্ৰেৰণ কৰা হৈছে আশ্ৰয় শিবিৰলৈ ।
উদ্ধাৰ আৰু পুনসংস্থাপন প্ৰক্ৰিয়াৰ বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰি সঞ্জয়ে কয়, "মই প্ৰথমে ব্যক্তিজনক গা ধোৱা, চাফা কৰা আৰু খাবলৈ দিয়া কাৰ্যৰ তদাৰক কৰো । তদুপৰি পৰিয়ালৰ বিষয়ে কোনো তথ্য পাবলৈ তেওঁলোকৰ লগত কথা পাতি থাকো । যদি তেওঁলোকৰ কিবা মনত পৰে, তেন্তে মোৰ সন্ধান আৰম্ভ কৰিবলৈ এটা সূত্ৰ বিচাৰি পাওঁ ।
সঞ্জয়ে ২০১৫ চনত পি জি আই চণ্ডীগড়ত পৰিয়ালৰ এজন সদস্যক চম্ভালি থকাৰ সময়তে সাধাৰণ লোকসকলক উদ্ধাৰ কৰিবলৈ অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল । তাত তেওঁৰ চকুত পৰিল ‘লংগৰ বাবা’ নামৰ এজন মানুহ, যিয়ে ভোকত থকা যিকোনো ব্যক্তিক খোৱাবস্তু যোগান ধৰিছিল । ‘‘মই তেওঁৰ মাজত নিঃস্বাৰ্থ সেৱা দেখিছিলো আৰু ই মোৰ ওপৰত এক মচিব নোৱাৰা চিন বহুৱাইছিল । মই জানিছিলো যে মই মোৰ আহ্বান লাভ কৰিছো’’ এই যাত্ৰাৰ আৰম্ভণিৰ কথা সুঁৱৰি কয় ৷ এই ঘটনাৰ কিছুদিন পিছতে তেওঁ প্ৰথমগৰাকী মানসিক ৰোগীক উদ্ধাৰ কৰে ৷
সঞ্জয়ৰ কাম কেৱল নিৰুদ্দেশ হোৱা বা পৰিত্যক্ত মানুহক উদ্ধাৰ কৰাত সীমাবদ্ধ নহয় । তেওঁ বৃদ্ধসকলক সময়মতে পেঞ্চন লাভ কৰাতো সহায় কৰে । যমুনা ঘাটৰ ওচৰত এগৰাকী দৃষ্টিহীন মহিলাই ভিক্ষা খুজিছিল যদিও প্ৰথম পেঞ্চন পোৱাৰ সময়ত সঞ্জয়ৰ সহায়ত গুৰুদ্বাৰা গলিৰ ওচৰলৈ গৈ মিঠাই লৈ সঞ্জয়ৰ বাবে অপেক্ষা কৰিছিল । "মই তেওঁৰ নামটো মনত পেলাব পৰা নাই, কিন্তু তেওঁ ভগৱানৰ দান" মহিলাগৰাকীয়ে কয় ।
যিদিনা সঞ্জয় সেই ঠাইলৈ উভতি আহিছিল, সেইদিনা মহিলাগৰাকীৰ দুচকু চকুলোৰে ভৰি পৰিছিল ৷ সঞ্জয়ে এই সন্দৰ্ভত কয়, ‘‘তেওঁ মোক ধন্যবাদ দি থাকিল, আনহাতে মই মাত্ৰ তেওঁৰ বাবে আনুষ্ঠানিকতাবোৰ প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কৰিলো । কিন্তু তেওঁক মৰ্যদাৰে জীয়াই থকা দেখিবলৈ পাই উৎসাহিত হৈছো ।’’
সঞ্জয়ৰ হয়তো কোনো ডাঙৰ কাৰ্যালয়, বেনাৰ বা ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ বিজ্ঞাপন নাই, কিন্তু তেওঁৰ সকলো প্ৰয়োজনীয়তাৰ মৌলিক - হেৰুওৱা আৰু অৱহেলিতৰ বাবে আছে এখন চিন্তিত হৃদয় । তেওঁৰ এটা ফোন আছে, কিছুমান দয়ালু বন্ধু আছে আৰু চৌপাশৰ পৃথিৱীখন সলনি কৰাৰ অদম্য ইচ্ছাশক্তি আছে ।
“তেওঁ এজন চেম্পিয়ন । আমি যিমান পাৰো তেওঁক সমৰ্থন আগবঢ়াইছো । মই তেওঁক কৈছো যে আনুষ্ঠানিকভাৱে যদি কিবা সমস্যাত পৰে, তেন্তে আমি তেওঁৰ বাবে আমাৰ ৰাষ্টা খোলা ৰাখিম । তেওঁৰ কামেই হৈছে সেৱাৰ সৰ্বোচ্চ ৰূপ” এছ ডি এম গুণজিৎ সিং চিমাই সঞ্জয়ৰ সন্দৰ্ভত এনেদৰে কয় ।
লগতে পঢ়ক: আইনৰ স্নাতক হ'লেই অৱতীৰ্ণ হ'ব নোৱাৰিব ন্যায়িক সেৱা পৰীক্ষাত; চৰ্ত বান্ধি দিলে শীৰ্ষ ন্য়ায়ালয়ে
